Vikan - 17.10.1963, Blaðsíða 27

• •
Til vinstri: Bærinn Öxl þar sem Björn bóndi bjó. Bærinn stendur
undir Axiarhyrnu, beint upp af BúSum og nálægt vegamótunum
yfir Fróðárheiði. — Ljósmynd: Ásg. H. J. Sigurðsson.
Búðahraun er niðri á flatlendinu neöan við Öxl. Við hraunbrúnina
er lítil tjörn, vaxin sefi, sem Björn fleygði líkunum í. Hún hefur
ýmist verið nefnd Iglutjörn eða Líkatjörn.
Jónssyni, en Sigurður var bróðir Jóns
lögmanns, sem sagður er hafa kveðið upp
dóminn í morðmáli Axlar-Bjarnar.
Er því með líkindum, að Björn á
Skarðsá byggi að langmestu leyti á sam-
tíðarheimildum. Talið er einnig, að Björn
hafi löngu áður en hann hóf annálsáritun
sína, ritað hjá sér frumdrættina að þeim
efnivið, sem síðar verður uppistaða
annálsins.
Auk áðurnefndra heimilda er getið um
sögu Axlar-Bjarnar í Fitjaannáli, Set-
bergsannáli og Árbókum Jóns Espólíns,
en þessar þrjár heimildir hafa lítið raun-
hæft gildi. Þær taka ýmist upp beina lýs-
ingu eftir Skarðsárannáli eða fylgja sögu-
þræði þjóðsagnanna.
í þessari grein verður um mál þetta
fjallað með þeim hætti, að fyrst verður
rakið meginefni þjóðsögunnar í mjög
stuttu máli. Síðan verður greint frá efni
hinna traustari heimilda og samanburð-
ur gerður.
II.
í Þjóðsögum Jóns Árnasonar er Axlar-
Bjarnar-saga tekin orðrétt eftir handriti
séra Sveins Níelssonar á Staðastað, en
séra Sveinn taldi sig hafa skrifað handrit
sögunnar eftir „gömlum manni og greind-
um, innlendum“, og einstöku sögnum öðr-
um, bæði frá Húnvetningum, séra Jóni
Norðmann á Barði og Þorvarði Ólafsson-
ar á Kalastöðum.
Þjóðsagan getur þess, að maður nokk-
ur ættaður úr Hraunhreppi á Mýrum,
Pétur að nafni, hafi kvongazt í Breiðuvík
á Snæfellsnesi öndverðlega á dögum
Guðbrandar biskups.
Þegar kona Péturs gekk með þriðja
barn sitt, setti að henni fáleika mikinn,
sem var með þeim hætti, að henni fannst
hún gæti ekki komizt af, nema hún bergði
af mannsblóði. Konan barðist lengi við
þessa hrollvekjandi löngun sína, en um
síðir gat hún ekki leynt henni fyrir manni
sínum. Pétur vildi ekkert á móti konu
sinni láta, sem hann gat veitt henni. Hann
vökvaði sér því blóð á fæti og lét kon-
una bergja. Þegar þessari löngun var
fullnægt, barst konunni ýmis óhæfa í
draumum, og gat hún þess við vinkonu
sína, að hún væri hrædd um, að barn
það, sem hún gengi með, myndi verða
frábrugðið í ýmsu öðrum mönnum, og
gott ef það yrði ekki einhver óskapa-
skepna. Þegar konan varð léttari, fæddi
hún sveinbarn. Hlaut það nafnið Björn
og dafnaði vel.
Pétur hafði áður verið vinnumaður hjá
Ormi Þorleifssyni ríka á Knerri. Hann
leigði síðar Pétri jörðina Húsanes, en
Ormi var mjög vel til þeirra hjóna.
Þegar Björn Pétursson var fimm ára
gamall, var mjög hart í ári. Bauðst þá
Ormur ríki til að taka Björn eða Magnús,
bróður hans, í fóstur. Móðir þeirra kaus
fremur, að Ormur tæki Björn, því að
hann væri óstýrilátur, e'n þó mannsefni.
Fór nú Björn með Ormi heim að Knerri.
Á Knerri ól Ormur upp launson sinn,
sem Guðmundur hét, og var hann á svip-
uðum aldri og Björn. Guðmundur varð
snemma mikill fyrir sér og harðgerður,
enda tamdi hann sér glímur og aðrar
íþróttir, en slík líkamsrækt var fátíð á
þeim dögum. Um Björn er það að segja,
að hann tók skjótum þroska, eftir að hann
kom að Knerri, en þótti dulur í skapi og
harðlyndur. Vel féll á með þeim Guð-
mundi Ormssyni og Birni. Þó lagði Björn
mest vináttulag við unglingspilt, sem var
fjósamaður á Knerri.
Kirkja var á Knerri, og var Ormur
vandur að því, að heimilisfólkið rækti
vel tíðir. Eitt sinn bar það til, að Björn
svaf um messutíma gegn vilja og vitund
Orms. Dreymdi hann þá, að til hans
kæmi ókunnugur maður, en sá hélt á
diski með kjöti á, skornu í bita, og bauð
Birni. Björn þáði bitana og át 18. Þótti
honum hver bitinn öðrum lostætari, en
við hinn 19. varð honum óglatt og illt
og hætti því kjötátinu. Þá segir ókunnugi
maðurinn: „Vel gerðir þú, að þú þáðir
mat minn, en nú vil ég leggja meira til
við þig. Far þú á rnorgun, svo enginn viti
af, upp á Axlarhyrnu, þar munt þú sjá
tvo einkennilega steina, nokkuð stóra.
Lyftu upp minni steininum lítið eitt, og
það, sem þú finnur norðan undan honurri,
skalt þú eiga og nota vel. Fylgir því sú
náttúra, að þú munt verða nafnkunnur
maður.“
Að svo mæltu hvarf draumamaðurinn,
en Björn vaknaði. Hann fýsti mjög að
leita þess, sem honum var til vísað. Dag-
inn eftir var Björn snemma á fótum, fór
upp á Axarhyrnu og fann steinana. Það
stóð heima, að undir minni steininum var
öxi, ekki mikil, en allbiturlegt vopn.
Skömmu eftir axarfundinn hvarf fjósa-
Framhald á bls. 39
VIKAN 42. tbl. — 27