Vikan - 17.10.1963, Blaðsíða 40

höfðingi. Á Knerri var vinnu-
kona, sem Steinunn hét. Hún
þjónaði Birni, en giftist hon-
um síðar. Guðmundur Ormsson
byggði Birni, fósturbróður sín-
um, Axlarband. Bærinn Öxl
hafði áður staðið fyrir utan hól-
ana, en Björn færði hann ofan og
heim fyrir þá. Þar reisti Björn
bú með Steinunni konu sinni,
og farnaðist þeim vel.
Mönnum þótti það undrum
sæta, hve marga hesta bóndinn
í Öxl átti. Fór suma að gruna,
að þeir væru misjafnlega fengn-
ir. Var þess ekki langt að bíða,
að sá kvittur komst upp, að
Björn myrti menn til fjár.
Þjóðsagan greinir frá ýmsum
atburðum, þar sem menn kom-
ust í hann krappan í viðskipt-
um við Axlar-Björn. Tveir ver-
menn, sem voru á leið til Arnar-
stapa töldu sig hafa komizt, í
verulega hættu á Öxl, en það
bjargaði lífi þeirra, að þeir sögðu
nægilega snemma til húsbænda
sinna, en þá þorði Björn eigi að
bekkjast við.
Sagan greinir einnig, að sjálf-
um Guðmundi Ormssyni hafi
verið sýnt banatilræði, þegar
hann eitt sinn átti þar leið um.
Svo naumlega slapp Guðmund-
ur, að axarlag Bjarnar særði
reiðhest Guðmundar, en þar sem
hann hafði tvo hesta til reiðar,
bjargaði hann sér á hinum ó-
særða hesti. Þessi saga er ekki
í góðu samræmi við sjálfa þjóð-
söguna, því að hún segir á öðr-
um stað, að enginn hafi þorað
að kveða upp úr með hinar al-
varlegu grunsemdir í garð
Bjarnar vegna ríkis Guðmundar,
því að vinátta hafi verið með
þeim fóstbræðrunum.
Norðlenzkur maður gisti eitt
sinn hjá Birni. Um kvöldið var
honum vísað til rúms frammi í
skálahúsi í bænum. Þegar gestur
var lagztur fyrir, varð honum
ekki svefnsamt og fór ofan. Varð
honum þá fyrir, að hann þreif-
aði undir rúmið og fann þar
dauðan mann. Við þennan
skugglega fund varð Norðlend-
ingnum ákaflega bylt. Hann tók
þó það ráð að leggja hinn dauða
upp í rúmið og breiddi rúmfötin
yfir. Sjálfur lagðist hann undir
rúmið, þar sem hinn dauði mað-
ur hafði áður legið. Þegar eftir
var um það bil þriðjungur næt-
ur, komu þau Björn og kona
hans í skálann. Hafði Björn
öxi í hendi og lagði þegar í
þann, sem í rúminu lá. Björn
ætlaði, að hér væri Norðlend-
ingurinn og skyldi hann ekki
segja frá tíðindum. Eftir atlögu
Bjarnar segir kona hans: „Hví
eru svo lítil eða engin fjörbrot
hans?“ Björn svaraði: ,,f honum
krimti. Dæstur var hann, en ó-
sleitulega til lagt, kerling‘‘. Að
svo búnu fóru þau til baðstofu.
En þegar lýsti af degi, forðaði
gesturinn sér og komst við það
heill undan.
Miðvikudag einn í páskaviku
komu tvö systkin að Öxl. Hláku-
veður var og áliðið dags orðið.
Beiddust þau gistingar, og var
hún fúslega veitt. Vosklæði voru
af þeim dregin og þeim fengin
önnur föt. Síðan var þeim matur
borinn. Kerling sat þar í bað-
stofunni og svæfði barn. Segir
sagan, að hún hafi viljað vara
systkinin við þeirri hættu, sem
yfir þeim vofði. Raulaði kerl-
ingin fyrir munni sér ga’mia
visu í hvert skipti, sem kona
Bjarnar fór úr baðstofunni. Vís-
an er þannig, en er þó höfð á
ýmsa vegu:
„Gisti enginn hjá Gunnbirni,
sem klæðin hefur góð,
ckur hann þeim í íglutjörn,
rennur blóð
eftir slóð,
og dilla ég þér jóð“.
Þegar þau systkin höfðu mat-
azt, fór stúlkan fram, en litlu
slðar heyrði bróðir hennar hljóð,
og varð honum þá bylt við.
Hleypur hann þá út og inn í
fjárhús, en Björn kom þegar á
eftir. Hófst nú hinn æsilegasti
eltingarleikur, sem endaði með
því, að drengurinn komst undan
og náði til bæjar að Hraunlönd-
um um nóttina. Aðrar sagnir
herma, að Björn hafi myrt pilt-
inn, en stúlkan hafi komizt, und-
an. Bóndinn að Hraunlöndum
fylgdi síðan piltinum út að
Hellnum til Ingimundar hrepp-
stjóra í Brekkubæ, en hann var
bæði ríkur maður og harðfeng-
inn.
Á páskadaginn snemma tók
Ingimundur tvo karska menn
með sér, og ríða þeir heim að
Knerri. Ekki voru miklir kær-
leikar milli þeirra Ingimundar
og Guðmundar á Knerri, því að
þrátt fyrir veldi sitt og ríkidæmi
hafði Guðmundur orðið undir í
átökum og viðskiptum við Ingi-
mund.
Þennan páskadag skein sól í
heiði, og stóðu menn úti á
kirkjustaðnum Knerri. Þangað
var og kominn Björn frá Öxl.
Mælt er, að hann hafi sagt við
þá, sem næstir honum stóðu:
„Nú eru sólarlitlir dagar, pilt-
ar“. Ingimundur hreppstjóri
gengur að Birni og spyr hann,
hvaðan honum komi hetta sú,
sem hann hafði á höfði. Síðan
hneppir hann frá honum hemp-
unni, sem Björn var í, og spyr,
hvaðan hann hafi fengið silfur-
hneppta peysu og bol, sem hann
hafði. Björn segir, að slíkar
spurningar séu heldur kynlegar,
og muni hann engu þar til svara.
Ingimundur sagðist og ekki
þess við þurfa. Hann kallaði á
fylgdarmenn sína og bað þá líta
á föt þessi á Birni og bera um,
hvort vinnumaður sinn, Sigurð-
ur að nafni, sem farið hafði frá
Ingimundi fyrir tveimur árum,
en hafði horfið án þess, að nokk-
ur vissi með hvaða hætti, hefði
ekki átt þessi og verið í þeim,
er hann fór frá Ingimundi.
Sönnuðu fylgdarmennirnir, að
svo hefði verið.
Kvaddi þá Ingimundur Guð-
mund Ormsson til að taka Bjöm
höndum sem illræðismann, en
Guðmundur neitaði því. Ingi-
mundur handtók síðan sjálfur
Björn og lýsti hann banamann
Sigurðar vinnumanns og stúlk-
unnar, sem áður var um getið.
Var Björn fluttur út á Arnar-
stapa til Jóns lögmanns Jóns-
sonar. Síðar var Steinunn, kona
Bjarnar, og sett í varðhald á
Stapa.
Fyrir lögmanni viðurkenndi
Björn að hafa myrt alls 18
menn. Fyrstur þeirra hafi verið
fjósamaðurinn á Knerri og væri
hann dysjaður undir flórnum á
Knerri. Hina 17 kvaðst Björn
hafa fólgið í Iglutjörn og bundið
steina við líkin. Björn kvað
konu sína hafa verið í vitorði
með sér og sér til aðstoðar við
morðin.
Þau Björn og Steinunn voru
bæði dæmd til dauða á Laugar-
brekku-þingi 1596. Skyldi fyrst
beinbrjóta Björn á öilum útlim-
um og síðan afhöfða. Lífláti
Steinunnar var frestað, þar sem
hún var þunguð. Ungur maður,
Ólafur að nafni, var fenginn til
böðulsstarfa, en hann var sagð-
ur náskyldur Birni. Við lima-
marninguna var notuð trésleggja
og lint var haft undir, svo að
kvalirnar yrðu sem mestar.
Björn varð karlmannlega við
dauða sínum og pyndingum.
Hann hvorki viknaði né kveink-
aði sér. Á meðan bein hans voru
brotin, sagði hann: „Sjaldan
brotnar vel bein á huldu, Ólaf-
ur frændi“. Þegar útlimir Bjarn-
ar voru brotnir, sagði Steinunn
við nærstadda: „Heldur tekur
nú að saxast á limina hans
Björns míns‘‘. Björn svaraði:
„Einn er þó enn eftir, og væri
hann betur af“. Var Björn síð-
an afhöfðaður. Sumar útgáfur
þjóðsagnanna bæta því við, að
Steinunn hafi á aftökustaðnum
klappað á líf sér og sagt, að sá
myndi hefna, er hún gengi með.
Björn var dysjaður hjá túninu
á Laugarbrekku, á svonefndu
Laugarholti, þar sem kirkjuveg-
ir skiptast frá Laugarbrekku að
Hellnum og Stapa. Er þar köll-
uð Axlar-Bjarnardys.
Þjóðsagan segir, að Steinunn
hafi farið norður að Skottastöð-
um í Svartárdal og alið þar son,
sem kallaður var Sveinn skotti.
Sumar útgáfur þjóðsagnanna
telja, að Steinunn hafi verið tek-
in af lífi eftir barnsburðinn. Um
Svein er það sagt, að hann hafi
farið víða um land, þegar hann
komst á legg. Hafi hann farið
sveit úr sveit stelandi og strjúk-
andi, getið börn víða og þótt
djarftækur til kvenna. Nálega
hafi hann verið kunnur að illu
einu, en enginn hafi hann þótt
hugmaður eða þrekmaður. Hann
hafi verið dæmdur fyrir stuld
— VIKAK 42. tbl.