Vikan - 17.10.1963, Blaðsíða 43

5 manna fjölskyldubifreið
• BJARTUR
• ÞÆGILEGUR
• VANDAÐUR
• SPARNEYTINN
KOMIÐ OG SKOÐIÐ
PRINZINN
ARGRÐ 1964
VERÐ kr. 124.200.-
FALKINN H.F. ÚRUGG VARAHLUTAÞJÓNUSTA.
Laugavegi 24. - Reykjavik
hvort kona Axlar-Bjarnar hafi
verið í vitorði með manni sín-
um um morðin. Þjóðsagan segir,
að svo hafi verið, en greinir ekki
frá því, með hvaða hætti. Hún
segir, að konan hafi verið dæmd
til dauða um leið og Björn, en
ekki tekin af lífi, þar sem hún
var þunguð. Sumar útgáfur
þjóðsögunnar telja, að konan
hafi verið tekin af eftir barns-
burðinn.
í Skarðsárannáli segir, að kon-
an hafi veitt manni sínum, ef
honum hefði verið aflfátt við
fórnardýr sín. Hafi hún brugðið
snæri um háls þeirra og rotað
með sleggju. í öðrum annálum
er þessi lýsing tekin eftir Birni
á Skarðsá. í annálum er þess
ekki getið beinlínis, að konan
hafi verið dæmd til dauða, en
í Skarðsárannáli er sagt, að hún
hafi ekki verið deydd, því að
hún hafi verið með barni.
Sannleikurinn er hins vegar
sá, að allar þessar fullyrðingar
um vitorð og hlutdeild Þórdísar
Ólafsdóttur í illvirkjum bónda
síns eru ágizkanir eða missagnir
og sennilega úr lausu lofti gripn-
ar. í allri sögunni af Axlar-
Birni eru einmitt heimildirnar
um þátt Þórdísar fyrir dómi á-
reiðanlegastar.
Eftir að Björn hafði verið líf-
látinn, lagði Kastian Bock, sýslu-
maður, mál Þórdísar Ólafsdóttur
fyrir Alþingi sumarið 1596 og
óskaði eftir dómi eða ráðum í
máli hennar. Má af þeirri máls-
meðferð ætla, að mál Þórdísar
hafi alls ekkert verið rannsakað
í héraði samtímis máli Bjarnar
og því síður, að sök konunnar
væri sönnuð. Það er hins vegar
mjög eðlilegt, að Bock sýslu-
maður skyldi leggja málið fyrir
Alþingi, því að ekki gat hjá því
farið, að Þórdís væri grunuð sem
hlutdeildarmanneskja í glæpum
Bjarnar.
Málið kom fyrir Lögréttu, þar
sem talið var réttast, að Kastian
Bock nefndi 12 skynsama menn,
jafnskjótt og hann kæmi heim
í sýslu sína. Skyldi helmingur
hinna tilnefndu vera konur, en
hinn helmingurinn karlmenn.
Þessar sex konur og þessir sex
karlar skyldu síðan sverja,
hvort þeim þætti líklegra, að
Þórdís væri sýkn eða sek. Síðan
skyldi málið ganga eftir dómi
góðra manna, en rétt skyldi
Þórdís þegar tekin til fanga.
Enn kom mál þetta aftur fyr-
ir Lögréttuna ári síðar fyrir at-
beina Bocks sýslumanns. Er
honum þá enn dæmt að kanna
„hvort hún væri nokkuð sökuð
í þessum málum eður ei, enn af
nýju, og ef svo er að nokkuð
bevísist, að hún hafi sig í þeim
vandræðum vafið, þá dæmum
vér henni refsingu og straff eftir
því prófi. En bevísist ekki upp
á hana öðru vísi en nú hefur
fram fyrir oss komið, þá kunn-
um vér henni ekki refsingu að
dæma“.
Ljóst er, að Lögréttu hefur
fundizt mikið á það skorta, að
sök Þórdísar væri sönnuð. Ekki
eru fyrir neinar heimildir um
það, hvernig málum þessum
lyktaði í héraði. En víst er, að
fyrir Alþingi kom það ekki eft-
ir 1597, en þangað hefði lífláts-
dómur í slíku máli átt að koma
til álits eða samþykkis. Hefur
dauðadómur því sennilega aldrei
verið kveðinn upp yfir Þórdísi.
Af því má ráða, að hún hafi ver-
ið sýknuð í héraði, því að væg-
ari refsing en líflát hefði vænt-
anlega ekki komið til greina, ef
hún hefði á annað borð verið
talin eiga hlutdeild í fjölda-
morðum Axlar-Bjarnar. Ekki er
ósennilegt, að hinir 12 eiðsmenn
hafi svarið Þórdísi sýkna af sök-
inni.
IV.
Þjóðsagan getur þess, að Þór-
dís Ólafsdóttir, sem þar er köll-
uð Steinunn, hafi farið norður
að Skottastöðum í Svartárdal til
að ala barn sitt, eftir að Axlar-
Björn var tekinn af lífi. Um
þessa norðurför konunnar getur
Espólín einnig.
Saga þessi er svo ósennileg,
að trúlega er hér um að ræða
eingöngu tilbúning síðari tíma.
Eftir alþingisdóminum frá 1956
mátti sýslumaður taka Þórdísi
höndum, meðan mál hennar var
í rannsókn. Hvernig svo sem
Bock sýslumaður hefur fram-
kvæmt þennan dóm, má ætla,
að hann hafi haft eftirlit og um-
sjá með konunni, eins alvarleg-
um sökum og hún var borin.
Hefur Bock vafalaust gætt þess,
að Þórdís héldi sig innan endi-
marka Snæfellsnessýslu. Þetta
eftirlit hefur sýslumaður a. m.
k. haft með konunni, þar til Al-
þingi kom saman árið 1597, en
barn Þórdísar hefur væntanlega
fæðst síðla árs 1596 og aldrei
seinna en í ársbyrjun 1597. Allt
þetta bendir til þess, að Sveinn
skotti sé fæddur á Snæfellsnesi,
en ekki í Svartárdal.
Tilhneiging síðari tíma í þá
átt að flytja fæðingarstað Sveins
þannig til er auðvitað auðsæ.
Með því að láta Svein fæðast
á Skottastöðum, er fengin skýr-
ingin á viðurnefninu, sem hann
bar, skotti. En ekki var nauð-
synlegt, að láta barnshafandi
konu taka sér ferð á hendur alla
leið norður í Svartárdal til að
finna skýringu á skotta-nafninu.
VIKAN 42. tbl. —