Vikan - 16.09.1965, Blaðsíða 11

Meðal þess, sem fram fór á hátíðafundi á
12. landsmóti Ungmennafélaga íslands að
Laugarvatni sunnudaginn 4. júlí sl. var sögu-
leg sýning, sem vakti geysilega athygli hinna
mörgu þúsunda, sem á horfðu, og þótti tak-
ast ágæta vel. Er þetta leikrit í einum þætti,
eftir séra Sigurð Einarsson skáld í Holti, er
höfundur nefnir „Að Áshildarmýri“. Leiðir
hann þar fram á sviðið löngu liðinn atburð, er
bændur og lögréttumenn úr Árnesþingi komu
saman að Áshildarmýri á Skeiðum og gerðu
hina gagnmerku Áshildarmýrarsamþykkt.
Atburðurinn er merkilegur fyrir þá sök, að
hann er fyrsta tilraun fslendinga til þess að
rísa sameinaðir upp gegn ofríki, óstjórn og
lögleysum umboðsmanna hins erlenda kon-
ungsvalds á íslandi, forleikur að þeirri bar-
áttu sem öldum síðar færði íslenzku þjóð-
inni fullveldi og frelsi.
Ungmennafélag Hrunamannahrepps sá um
sýninguna og stjórnaði henni Emil Ásgeirs-
son í Gröf og tókst það með ágætum vel.
Komu lögréttumenn og bændur ríðandi til
fundar í búningum sinnar aldar og gaf það
sýningunni furðulega sterkan og raunhæf-
an svip. — Áhrifamesti þáttur sýningarinn-
ar var þó ef til vill ekki Áshildármýrarfund-
ur sjálfur, heldur forleikur og eftirleikur,
sem mynduðu tilkomumikla umgerð um
höfuðatburðinn. f forleiknum lætur skáldið
í Holti Sögu koma fram í gervi Fjallkonunn-
ar og mælir hún fram forleik í bundnu máli,
mjög áhrifamikinn, en í leikslok kemur fram
Verðandi, örlagadís hins ókomna og flytur
eftirleik á bundnu máli, lyftir tjaldi hins
ókomna frá, yfir auðu sviðinu, segir fyrir
um endurheimt frelsis og sjálfstæðis og varp-
ar blómum í spor þeirra, sem hér höfðu geng-
ið um garða og drengilega hafið þá aldalöngu
baráttu, sem lauk með fullnaðarsigri þjóðar-
innar við lýðveldisstofnunina 1944.
Sýningunni var forkunarvel tekið og höf-
undur og leikstjóri hylltir í leikslok ásamt
þeim Arndísi Sigurðardóttur og Áshildi
Emilsdóttur, sem farið höfðu með hlutverk
Sögu og Verðandi við upphaf og lok leiksins.
II
Ritstjóri Vikunnar hitti séra Sigurð Einars-
son í Holti, að sýningunni lokinni og óskaði
honum til hamingju með þetta verk hans.
En með því, að gera má ráð fyrir, að öllum
þorra manna sé ekki allskostar Ijóst, hve
merkilegan atburð hér er um að ræða, fór
ritstjóri Vikunnar þess á leit við skáldið,
að það skýrði lesendum Vikunnar dálítið frá
málavöxtum. Fer frásögn séra Sigurðar hér
á eftir:
„Það var einhverntíma í vetur, að Emil
Ásgeirsson í Gröf í Hrunamannahreppi fór
þess á leit við mig fyrir hönd framkvæmda-
nefndar landsmótsins, að ég semdi leikþátt
til sýningar undir berum himni um atburð-
inn að Áshildarmýri 1496, og samþykkt þá,
sem þar var gerð. Mér leizt ekki á þetta
sem efni í leiksýningu, óttaðist, að ekki
yrði unnt að fá í þetta nógu mikið líf og
hreyfingu fyrir sýningarsvið. Samt dróst ég
á að gera þetta —■ gera að minnsta kosti til-
raun til þess. Mér fannst, að þeim væri þetta
áhugamál — og að Emil treysti mér til þess.
— Það reið baggamuninn.
En ég vissi satt að segja skammarlega lít-
ið um Áshildarmýrarsamþykkt þá. Og hafði
auk þess önnur verk á prjónunum. En ég
fór að lesa og viða að mér, las annála, Forn-
bréfasafn, Árbækur Espólíns, Ríkisréttindi
íslands eftir Einar Arnórsson og gamla dr.
Forna. Og margt og margt fleira. Og fimmt-
ánda öldin fór að verða mér dálítið nær-
stæðari, stjórnarfar, landshagir, einstakir at-
burðir. Ég fór að reyna að grafa upp ein-
hverja vitneskju um þessa tólf menn, sem
sett höfðu nöfn sín undir Áshildarmýrarsam-
þykkt. Það tókst um suma, aðra ekki. En
ég fór að gera mér mynd af þeim sem per-
sónum, setti þá niður á sínar jarðir, sem ég
vissi hvar búið höfðu, spilaði hinum niður
á höfuðbólin í Árnessýslu, sem ég vissi ekk-
ert um, eftir því sem nöfn þeirra og föður-
nöfn bentu mér til hugsanlegra kynsmanna
þeirra, sem þar höfðu áður setið. Reyndi
svo að gefa þeim skaplyndi og málblæ, inn-
an þess þrönga stakks, sem mér var skor-
inn, út frá því, sem kunnugt var um hugs-
anlega forfeður þeirra. Um aðra var þetta
auðveldara eins og t.d. Pétur í Ondverðar-
nesi, sem vissa er um, að var sonur Sveins
spaka biskups í Skálholti. Sama máli gegndi
um Halldór ríka Brynjólfsson lögréttumann
í Tungufelli, sem vitað er um að varð maður
kynsæll, og á fjölda afkomenda lifandi á
íslandi, marga hina merkustu menn. Hann
skrifar fyrstur undir Áshildarmýrarsam-
þykkt, og má eflaust telja meðal forgöngu-
manna þeirra samtaka, er bændur bundu
þar með sér. í annálum og árbókum fann ég
svo dæmi þeirrar valdníðslu, ofbeldisverka
og margskonar lögleysu, sem ætla mátti, að
átt hefðu sinn þátt í því, að Áshildarmýrar-
fundur var kvaddur saman. En sjálf ber
samþykktin með sér, hver manndómur og
kjarni ennþá er lifandi með íslenzkum bænd-
um 1496, enda einokunarverzlunin þá ekki
búin að mergsjúga þjóðina gersamlega.
Þetta varð skemmtilega eggjandi viðfangs-
efni, þegar til kastanna kom og ég fór að
reyna að koma einhverri mynd á það. Vitan-
lega hefði það mátt takast betur. En ég er
þakklátur vini mínum Emil í Gröf, sem ýtti
mér út í þetta og fólkinu, sem flutti leik-
þáttinn svo skörulega að Laugarvatni 4.
júlí s.l.
III
Þegar litið er um öxl yfir sögu íslands,
frá því er land byggðist er sem horft sé til
baka yfir óraleið farins vegar. Upp úr móðu
fjarlægðar og fyrnsku, sem grúfir yfir flat-
neskjunni, eins og dalalæða, gnæfir einstaka
tindur og fjöll, merkisatburðir, sem varða líf
og örlög þjóðarinnar, marka tímamót, ákveða
Framhald á bls. 45.
VIKAN 37. tbl.