Vikan - 16.09.1965, Síða 32

Útsölustaðir í Reykjavík:
Gjafa- og Snyrtivörubúðin, Bankastræti 8,
Hygea, Austurstræti 16,
Sópuhúsið, Lækjargötu 2,
Verzlunin Stella, Bankastræti 3,
Hafnarfjörður: Apótek Hafnarfjarðar,
Strandgötu 34,
Akureyri: Vörusalan, Hafnarstræti.
fslendingar voru kúgaðir til að
játa árið 1281 má raunar svo að
orði kveða að leifarnar af sjálf-
stæði íslands séu orðnar slitur
ein. Konungi hefur þá tekizt að
ná undir sig æðsta dómsvaldi yf-
ir málum íslendinga og sakleysi.
Hann hefur með tilnefningu lög-
réttumanna um hendur umboðs-
manna sinna hér, náð úrslita-
áhrifum á löggjafarvaldið. Og
framkvæmdarvaldið, sem verið
hafði að fornu í höndum goð-
orðsmanna og höfðingja, hverf-
ur að fullu í hendur konungs, og
er haft með höndum af hirðstjór-
um hans, sýslumönnum og valds-
mönnum, sem margir voru út-
lendir menn og aðrir misindis-
og vandræðamenn, en allir eins
hugar um að nota völd sín og
aðstöðu sem féþúfu.
Nei, þegar kemur fram yfir
miðja 14. öld þykir konungi það
vænlegt til makræðis í iands-
stjórninni — og líklegt til ríf-
legri tekna af landinu að selja
það á leigu. Þetta varð geigvæn-
legt óhapparáð íslendingum. Tók
þá yfirgangur hirðstjóra að keyra
mjög úr hófi og þeirra sem ein-
hver konungleg umboð höfðu.
Gerðist brátt óöld í landi með
ránum, gripdeildum og mann-
drápum, og smásakir hendar á
lofti á hendur þeim mönnum,
sem einhver efni áttu, enda um
það eitt hugsað að hafa sem mest-
an ábata af landinu. Þetta stjórn-
arfar er baksvið Áshildarmýrar-
fundar og ýmsir herfilegir at-
burðir, er gerzt höfðu hin næstu
ár og áratugi á undan, og skal
það ekki rakið hér nánar, þó að
ærin væru dæmi til, ef telja
skyldi.
IV
Þegar Áshildarmýrarmenn hafa
tekið upp Gamla sáttmála í bréf
sitt, að undangengnu röksamlegu
ávarpi, gera þeir grein fyrir sam-
tökum þeim, sem þeir stofna til
verndar réttindum sínum og al-
mennum rétti landsmanna og
réttaröryggi, og er það hin eigin-
lega Áshildarmýrarsamþykkt. Er
hún svo gagnmerkilegt skjal, að
vel þykir hlýða að rifja hana upp
fyrir núlifandi mönnum, ásamt
nöfnum þeirra skörunga, er hana
sömdu og undirrituðu með nöfn-
um sínum og innsigluðu. Um leið
er eigi vert að gleyma þeirri á-
hættu, sem þessir liðnu þjóð-
frelsismenn, tóku sér á herðar,
enda er þeim hún vel ljós.
Nú farast þeim svo orð:
„Nú fyrir þessa grein, að oss
þykir eigi þessi sáttmáli svo hald-
inn vera sem játað var, fyrir
sakir lagaleysi, ofsóknar og grið-
rofa, ómögulegar áreiðir og nóg-
legra fjárupptekta og manna,
sem nú gjört hefur verið um
tíma í fyrrgreindri sýslu, Árnesi,
og hér fyrir lögðum vér, greind-
ir Árnesingar almennilega sam-
komu á Áshildarmýri á Skeið-
um eftir gömlum landsins vana,
— því viljum vér með engu móti
þessar óvenjur lengur þola, hafa
né undir ganga.
Item samtökum vér að hafa
engann lénsmann, utan íslenzkan
yfir greindu takmarki, Árnesi, og
ríða eigi fjölmennari en við
fimmta mann, því viljum vér
gjarnan styrkja hann með lög
og rétt konungdómsins vegna,
þann sem það má með lögum
hafa og landsins rétti vill fylgja.
En ef sýslumaður hefur greinda
sýslu, Árnes, þá ríði ekki fjöl-
mennari en við tíunda mann,
sem bók vottar.
Item samtökum vér, að enginn
maður í sögðu takmarki taki sér
húsbónda utan sveitar, þó þeir
búi á annarra manna jörðum.
Item ef nokkur uppsteitur byrj-
ast í vorri sveit, Árnesi, af utan-
sveitarmönnum með nokkuru ó-
rétt, hvort sem gert er við ung-
um eða gömlum, ríkum eður fá-
tækum, þá skulu allir skyldir
eftir að fara þeim, er vanhlut
gjörðu, og eigi fyrr við hann
skiljast en sá hefur fulla sæmd,
sem fyrir vanvirðingu varð. Kann
svo til að bera, að hefndin verði
meiri í eftirförinni en tilverkn-
aðurinn, þá skulu allir skatt-
bændur jafnmiklu betala. En
þeir, sem minna eiga, gjaldi sem
hreppstjórar gjöra ráð fyrir.
Item skulu tveir menn vera til
kjörnir í hrepp hverjum að skoða
og fyrir að sjá, að þessi vor skip-
an og samþykki sé haldin. Og ef
til alþingis þarf að ríða sveitar-
innar vegna, þá skal hver skatt-
bóndi gjalda átta álnir í þing-
toll, en þeir fjórar álnir, sem
minna eiga, þeim (sem) kost
skulu gjalda.
Item viljum vér eigi hér hafa
innan héraðs þann, er eigi fylgir
vorum samtökum. Skulum vér
eiga samkomu vora á Áshildar-
mýri á Bartholomeusmessudag á
haustið, en í annan tíma á vorið,
þá er mánuður er af sumri, og
koma þar allir forfallalaust.
En hver sem eitt af þessum
samtökum rýfur og áður hefur
undirgengið, sekur þrem mörk-
um, og taka innanhreppsmann til
jafnaðar.
Og til sanninda og fullrar sam-
þykktar hér um setti Halldór
Brynjólfsson, Páll Teitsson, Ólaf-
ur Þorbjarnarson, Pétur Sveins-
son, Gvendur Einarsson, Gísli
Valdason, Ari Narfason, lögréttu-
menn, og Jón Árnason, Sigurður
Egilsson, Einar Hallson, Þorvarð-
ur Jónsson, Þórður Sighvatsson,
bændur í Árnesi, sín innsigli með
fyrrgreindra lögréttumanna inn-
siglum fyrir þetta samþykktar-
bréf með almúgans samþykki
leikra og lærðra, með jáyrði og
handabandi“.
V
Vera má, að nútímamönnum
sumum þyki ýmislegt böngulegt
í orðfæri þessarar samþykktar.
Hver öld hefur sitt hugsunarsvið,
VIKAN 37. tbl.