Vikan - 15.12.1966, Side 30

BETRRIHIVERR í KinDRHÖP En KOKKTEIIPRRTÍI
Gisli Sigurðsson ræðir við Ragnar í Smára
Mynd Pélut* Ómar Þorsteinsson
Þú ert einn þeirrci manna, sem almannarómur
kaliar menningarvita, og kannske meSal þeirra
vita sem hvað skærast ioga. Finnst þér ekki
mikið til þess koma?
Eg er því miður enginn menningarviti, bara
venjulegur kaupmaður, sem rek fremur óarð-
bær viðskipti við þann hluta þjóðarinnar, sem
einna minnst fjórróð hefur. Menningarviti í þess
orðs réttu merkingu er hér'aðeins einn; Vilhjólm-
ur Þ. Gíslason.
Og verzlar með menninguna. Er það góður
bisnis að verzla með menningu?
Gæti verið verra, ég skal jóta það. (slend-
ingar eru menningarþyrst fólk. En ekki veit ég
samt um nema fóa menn, sem lagt hafa út í
bókaútgófu ó íslandi með hagnaðrvon eina að
marki.
Er það kannske af þvf þú verzlar með menn-
inguna hvað þú ert hræddur um að hún sé stöð-
ugt að lyppast niður undan allskonar óheppi-
legum óhrifum og fara í hundana?
Þyki manni vænt um einhvern hlut, óttast
maður um hann. Menn sem elska stúlku eru í
stöðugum ótta að missa hana. Fólk hefur óhyggj-
ur vegna barna sinna, að þau fari sér að voða.
Svona er þessu farið ó öllum sviðum, það er
óheilbrigt að óttast ekki um það sem manni
þykir vænt um, og það lýsir ómannlegri ör-
yggiskennd, jafnvel kæruleysi. Annars tek ég
þó menn sem aldrei þykjast vera hræddir ekki
alvarlega. Orð þeirra eru ekki sannfærandi.
Það eru margir sem eiga erfitt með að skilja
þig, og mörgum finnst sem þú leikir nokkuð
tveim skjöldum. Þess er skemmst að minnast
að þú gafst myndir þinar Alþýðusambandinu,
en svo segir þú í Morgunblaðinu að þú sért
kapítalisti, og sumir hafa jafnvel haldið því
fram að þú værir laumukommúnisti. Græðir þú
eitthvað á því að leika þennan leik?
Ég held ekki ég sé nothæfur leikari, og ég
hef aldrei verið í vandræðum með að græða
fé ón aðstoðar annarra. Það er ekki mikill
vandi fyrir fullhraust fólk, sem ó annað borð
elskar peninga að eignast þó. Þeir koma af
sjólfu sér ef þú aðeins' elskar þó nógu heitt.
En það getur hinsvegar oft reynzt erfitt að nó
þeim ef þú elskar eitthvað annað meira. Þeir
eru eins og stúlkurnar sem koma og fara jafn-
skjótt og óstin dofnar af því þú hefur fengið
óhuga ó öðru. Annars hef ég aldrei botnað
neitt í sjólfum mér og hef ekki óhuga fyrir að
kynnast mér. Blessaður farðu ekki að vekja at-
hygli mína ó sjólfum mér. Það er örugg leið til
tortímingar — en mig langar til að lifa. Annars
mætti kannske segja ég væri allt þetta. En spurn-
ing þín ber keim af þeim vondu stjórnmóla-
mönnum í heiminum, sem smóm saman, enn
ó ný, og enn sem fyrr brynjaðir upp fyrir eyru
í nafni lýðræðis og frelsis, eru að leggja undir
sig ólfurnar. Þið blaðamenn eruð flestir þjónar
þeirra, jafnvel þið sem ríkið ó ritstjórnarskrif-
stofum svokallaðra óhóðra blaða. Aðeins valda-
sjúkir stjórnmólamenn heimta af þér að þú sért
þeirra maður af lífi og sól, afhendir þeim sam-
vizku þína og trú, en það þýðir í dag: kommún-
isti eða ekki kommúnisti. A morgun fasisti eða
ekki fasisti. Ég er aftur ó móti lýðræðissinnaður
íhaldsmaður, og hef alla tíð verið, einn hinna
fóu sem Iifað hafa af lýðræðisbyltingu síðustu
óra, og mitt lífsstarf er ( samræmi við lífsskoð-
anir mínar. Ef þú vilt vita mínar skoðanir þó
líttu ó það, sem ég er að basla við að gera,
það er ekki leyndarmól, og því óþarfi að fara
í grafgötur um mínar lífsskoðanir. Meðan ég
tóri mun ég verða eigin þjónn, berjast alger-
lega vonlausri baróttu við ofurefli, sem hið
svokallaða einstaklingsframtak, skapandi ein-
staklingar ó_ öllum sviðum, hljóta að eiga í við
stjórnmólamenn allra flokka. Og við munum
farast í þeirri orrustu, því íhald er dæmt til að
tapa, það er nóttúrulögmól. Og mér er vitanlega
Ijóst að íhald er aðeins fært um að tefja fyrir á-
kveðinni þróun, vörn en ekki sókn. Þessvegna
þora svo fáir að kannast við að þeir séu í raun-
inni íhaldsmenn.
Og hversvegna hefurðu þá verið að míga
utaní kommana, ef mér leyfist að nota svo
óvirðulegt orðalag?
Það er annað mál að ýmsir vinir mínir og
mjög margir samstarfsmenn eru kommúnistar.
Við veljum okkur ekki vini eða samstarfsmenn
eftir stjórnmálaskoðunum, heldur eftir menn-
ingar- og þroskastigi. Meðal kommúnista, engu
síður en annarra, er að finna gagnmenntaða
menn, sem einmitt kjósa að halda í það góða
og sanna úr fortíð jafnt og að velja úr því nýja,
menn sem sýna vilja landi og þjóðmenningu
tryggð og trúnað, en kasta ekki öllu gömlu og
háþróuðu í gin einhverra gráðugra siðabóta-
manna, og fá allt nýtt í staðinn. En vini á ég
fyrst og fremst meðal listamanna. Það eru þeir
sem hafa skapað manninn, mig og þig, þar
sem stjórnmálamenn hafa kúgað heiminn í
kringum sig til uppgjafar, og raunar átt alltof
stóran þátt í nýsköpun hans. Baráttan í heim-
inum í dag stendur þessvegna um listina, fyrst
og fremst, hið eina sem stjórnmálamenn hafa
ekki náð að brjóta endanlega undir sig, og mun
aldrei takast. Næsta alþjóðlega uppreisnin mun
verða uppreisn listamannanna gegn ofurveldi
múgmenningarinnar og stjórnmálamannanna.
Og ég trúi því að hin óspillta alþýða mUni gangó
í lið með þeim og þessvegna afhenti ég henni
listaverkasafn mitt að vopni og skildi, gegn
stjórmálamönnum og þeirra þrælum. Það voru
listamennirnir sem endanlega lögðu Hitler að
velli þó keppinautar hans í póltíkinni fengju
að kasta á lík hans rekunum. Kenning okkar
ihaldsmanna er að styðja beri meó öllum ráð-
um að því, að upp vaxi í þjóðfélaginu margir
heilsteyptir sterkir stofnar, ríkir og voldugir
einstaklingar, stórbændur, útgerðarmenn, iðju-
höldar, kaupmenn, einnig voldug samtök þeirra
sem minna mega sín hver einn, samhliða skap-
andi einstaklingum á öllum sviðum andans.
En gegn þessu slást allir stjórnmálamenn, sem
skiljanlegt er, því þeir berjast fyrir eigin ríki,
ríki í ríkinu, sem á allt og alla. Þessi valdasýki
fer ekki eftir venjulegum svokölluðum stjórn-
málaskoðunum. Hér eru allir flokkar á einu
bandi. Það sem okkur vantar er því ekki nýr
stjórnmálaflokkur heldur samtök gegn ómenn-
ingu og yfirgangi. Okkur vantar mannréttinda-
félag.
Ertu hræddur við amerísk áhrif yfirleitt og
hræddur við að þau áhrif kunni að verða yfir-
sterkari hér áhrifum annarra þjóða, þó þær
þjóðir hefðu sömu aðstöðu til þess að koma
sínu á framfæri?
Ég hef í næstum hálfa öld haft það að aðal-
starfi að ,,spilla" þjóðinni með því að freista
að auðvelda henni að ná til erlendra menn-
ingarstrauma, gefið út „vafasamar" bókmenntir
annarra þjóða, átt hlut að því að flytja hingað
hundruð listamanna að ausa yfir okkur erlend-
um áhrifum, staðið að kvikmyndahúsum með
erlendum kvikmyndum. Og flutt langmest af
þessu fóðri frá Bandaríkjum Ameríku. Enda
þótt margt af því, einkum í kvikmyndum, hafi
verið bjarnargreiði við þjóðina, tel ég mig
hafa í heild unnið gagn með þessu bjástri mínu.
En þessu brölti er á engan hátt hægt að Kkja
við það að Ameríkumenn hér séu einir inná
hverju heimili í sjónvarpinu með sín hermanna-
prógrömm.
Það er líka annað, sem skapar okkur mikla
erfiðleika, herstöðvar Bandaríkjamanna hér
mitt inní þjóðlífinu. Vegna þeirra þurfum við
að eiga mikil „óvenjuleg viðskifti" við þessa
ágætu þjóð, og mikil samskifti við herliðið, sem
allsstaðar hefur reynzt erfitt vandamál, jafnvel
í eigin landi þess. Þessar herstöðvar höfum við
sjálfir beðið um og því ekki við Ameríkumenn
að sakast í þeim efnum. En það hefur verið
klaufalega haldið á þessum viðkvæmu málum.
Og ef herstöðvarnar eiga að vera hér enn um
sinn, er nauðsynlegt að gera um þær nýja
samninga.
Og það er þó ekki einungis herstöðin, sem
veikt hefur sjálfstæði okkar gagnvart einni þjóð.
Við leitum mikið til Bandaríkjamanna um stærri
lánveitingar. Bandaríkjamenn eru rík þjóð, um-
burðarlynd og þægileg í samstarfi, og þar eigum
við fjölmarga sanna vini, sem reynzt hafa okk-
ur sem bræður. Engin efi er á því að við eigum
ytri velmegurí okkar að mjög verulegu leyti
Ameríkumönnum að þakka. Þeir hafa kennt
okkur að láta vélarnar vinna fyrir fólkið. En
við erum Evrópuþjóð og því verður ekki breytt.
Og fátækasta þjóð veraldar ætti ekki að sníða
stakk'sinn eftir ríkustu þjóð heims, heldur eigin
vexti. Ég óttast að það verði erfiðleikum bundið
fyrir okkur að byggja hér upp trauslegt fram-
tíðar sjálfstæði meðan erlendar herstöðvar eru
( okkar fámenna landi. Fyrst De Gaulle taldi
erlendar herstöðvar hættulegar fyrir sína stóru
og gömlu þjóð, hvað mundi þá fyrir okkur. Og
því hljótum við öll að óska og vona að fljót-
lega verði svo friðvænlegt í heiminum að engar
erlendar herstöðvar verði í löndunum. í Ame-
ríku er að vísu að finna margt af hinu bezta
í heiminum, í listum, vísindum og heilbrigðis-
málum, ekki síðúr en iðnaðarframleiðslu. En við
verðum að byggja okkar framfarir á okkur sjálf-
um ef vel á að fara. í Bandaríkjunum er ýmis-
legt annað, sem fremur er ástæða að forðast
en gleypa í okkur hálfhrátt.
Eins og hvað?
T.d. hinn andlausi skemmtanaiðnaður, sem
þar hefur þróazt hæst, eins og annað. Veru-
legur hluti amerískra kvikmynda er leiðinlegur
og barnalegur, innantómt skvaldur og drasl. Og
amerískur hugsanaháttur er ólíkur okkar, og
eins hugmyndir þeirra um lýðræði, með sínum
stöðugu og heimskulegu skoðanakönnunum, —
og það á meðal æðstu manna og jafnvel um við-
kvæmustu utanríkismál, — sem nálgast oft að
vera beinar auglýsingar eftir skoðunum. Lífs-
þægindakapphlaup þeirra, sem við erum mjög
smituð af, er víða á óhugnanlegum villigötum.
En hvað sem líður illu og góðu í U.S.A. og ann-
arsstaðar á jörðinni, er okkur brýn nauðsyn að
sjóða úr þeim erlendu áhrifum, sem við mætum
á lífsferli okkar, sverðin í eigin menningarbar-
áttu. Sá einn kemur einhverju stóru og þýðingar-
miklu í verk, sem með öllu óháður.
Nú ert þú formaður Tónlistarfélagsins, for-
stjóri bókaútgáfu, málverkasafnari og útgefandi
málverkabóka og eftirprentana. Hvar erum vi8
sterkastir á svellinu?
Ég held það sé í málaralistinni. Við eigum að
vísu ekki marga höfuðsnillinga á borð við Hall-
dór Laxness, en fleiri góða málara en rithöfunda.
Þú átt við að við eigum fleiri góða menn þar.
Að það sé meiri breidd, einsog sagt er á íþrótta-
máli?
Já, ég álít það. Þegar list hefur náð vissri
hæð, saman fer fágað handbragð og uppruna-
legur þróttur að vissu marki, köllum við menn
snillinga. Við eigum enn fleiri slíka í málara-
listinni en bókmenntunum, nú í svipinn. Annars
eru rithöfúndar í sókn þessa stundina, ef ég má
svo ópóetískt að orði komast.
Og heldurðu að það sé í málaralistinni, sem
við stöndum okkur á móti nágrannaþjóðunum?
Við eigum alveg tvímælalaust betri málara
en hinar Norðurlandaþjóðirnar. Astæðan fyrir
því að okkar menn hafa samt fáir náð heims-
frægð eins og nokkrir listamenn nágrannaþjóð-
anna er sú, að íslenzk listkynning er engin er-
lendis á borð við það sem er hjá hinum Norður-
löndunum, nema það sem listamennirnir hafa
sjálfir að verulegu leyti staðið undir og ég að
nokkru með gerð eftirprentana, sem þó nær
ekki til hinna yngstu málara. Svo er hitt að
íslenzk myndlist er seinteknari en málaralist
frændþjóðanna. Okkar málarar mæla á aðra
tungu, áhrifameiri en þyngri.
Mundu þetta vera að einhverju leyti áhrif frá
landinu?
Alveg tvímælalaust, og sögu og tungu. Hand-
bragðið á fornritunum og skreytingum þeirra
minnir einna helzt á fúgu eftir Bach og málverk
eftir Þorvald Skúlason. Þjóðkvæðin og dans-
kvæðin aftur á Mozart og Schubert, eins og
Framhald á bls. 37.
Ragnar í Smára ásamt málverki Þorvaldar Skúlasonar af Halldóri Laxness.
30 VIKAN »>•tbl-
50. tbi vikAN 31