Vikan - 15.12.1966, Síða 40

/RAFMAGNS HEIMILISTÆKI
'hentug TIL JOLAGJAFA
Hrærivélar
Braudrista r
Avaxtapressur ,
Kaffikvarnir fltr' \
LH'arÞurrkur
\°g fi*
endurnýjað sálarkrafta sína að sjá
listaverk sínýrri s|ón.'
Ymsir menn halda því frqm að
list eigi ekki að útbreiða, hún eigi
að „fá að vera í friði". Þetta er
athyglisverð kenning og um margt
rétt. En frá þessari kenningu hefur
algerlega verið horfið, og raunar
óhugsanleg í framkvæmd nema
stöðva aðra þróun samtímis. Rudolf
Serkin sagði mér einu sinni á blaða-
mannafundi: Gallinn á grammófón-
plötunni er sá að hún er alltaf eins.
Að nokkru leyti má segja hið sama
um eftirprentanirnar.
En þótt ég sé fylgjandi út-
breiðslu listar í bókum og eftir-
prentunum, þýðir það auðvitað
ekki að útbreiða eigi vonda list.
Fólk getur treyst að þær myndir
sem við prentum eru ekkert rusl,
ekki verk unnin af kunnáttulausum
bullurum. Ég er nefnilega þeirrar
skoðunar að listkynning sé mikið
ábyrgðarstarf, og ég tek mitt starf
alvarlega. Þú skalt ekki geta sagt
um mínar eftirprentanir að mynd-
irnar séu valdar með metsölusjón-
armið, léleg verk líkleg til sölu til
fólks með lágan smekk. Og þú skalt
heldur ekki geta sagt það um kon-
serta Tónlistarfélagsins að þar sé
komið til móts við fólk með lágan
og lélegan smekk, og ekki um mín-
ar bækur að þær séu prentaðar til
þess eins að græða á þeim fé. Við
lítum á okkar listkynningu fyrst og
fremst sem tilraun til að lyfta unga
fólkinu á hærra stig, og við skríðum
ekki niður til þeirra sem hafa lág-
kúrlegastan smekk að bjóða þeim
að koma til móts við þá. Við eigum
ekkert erindi við þá sem hafa slæm-
an smekk annað en kenna þeim.
Það eru aðallega ábyrgðarlausir
kaupsýslumenn og vondir stjórn-
málamenn sem lifa á hinum óþrosk-
uðu, útbreiða vondan smekk og
hafa lágar hugmyndir um forustu-
hlutverk mannsins. Valdataka
þeirra þýðir allstaðar að lotið er
að lágu. Kiósandinn sem hægt er
að hræða eða blíðka er þeirra mað-
ur. Og hann má ekki styggja. Hans
smekkur er tekinn gildur, og hann
útbreiddur sem staðreynd. Þess-
vegna er þrátt fyrir allt svo hroða-
leg öfugþróun á mörgum sviðum,
fólki víða beinlínis hrakað andlega,
mitt í auðæfum þess. Eg hef alla
tíð reynt að halda mér fast í þá
gömlu góðu kenningu að maðurinn
eigi að borða til að lifa, en ekki
lifa til að éta. Og hið sama gildir
um andleg mál.
Jæja, ekki mundi ég sjá eftir þó
eftirprentunum fækkaði eitthvað.
MaSur kemur í skóla og opinberar
byggingar og maður kemur á heim-
ili og sér Sumarnótt Jóns Stefáns-
sonar, þessa fugla sem stinga sam-
an nefjum í leiðinlegri symetriu og
maður sér Fjallamjólk Kjarvals, sem
er auðvitað miklu betri mynd, en
ef ég á að segja fyrir mína parta,
þá er ég orðinn svo yfir mig leið-
ur á þessum myndum, sérstaklega
þó Jóni, að þótt þú gæfir mér fyr-
irmyndina, þá mundi ég ekki nenna
að hengja hana upp.
Öll merkustu málverk heims hafa
verið prentuð í milljónaupplögum
og send Um allar jarðir, enda mæt-
irðu þeim alls staðar, á öllum hótel-
herbergjum, öllum búðargluggum,
öllum stofnunum og heimilum um
víða veröld. Ekki hef ég heyrt talað
um það að „Grái hesturinn" eftir
Gauguin hafi þurft að biðja fólk
afsökunar á nærveru sinni, en það
mun vera ein þeirra mynda, sem
viðast er á vegi fólks. Ég hef hins-
vegar eftirprentanir af Sumarnótt
og Fjallamjólk hjá mér á skrifstof-
unni, og þær eru hjá þremur kunn-
ingia minna, sem ég sæki oftast
heim, og alveg nýlega kom ég á
heimili bróður míns fyrir austan
fjall og þá voru þær báðar þar, og
ég lyftist upp af gleði af að hitta
þær í mínum fæðingarstað og fannst
þær óvenjulega fallegar þar. Þetta
held ég að sé rétt afstaða til góðra
listaverka, en ekki nöldur yfir því
að sjá þau. Nú væri auðvitað
vandalaust fyrir mig að taka þær
■ niður á skrifstofunni minni og
hengja aðrar í staðinn. En ég tími
þvi ekki. Ég spegla minn innri mann
í þeim alla daga og þær hafa svo-
lítið eftirlit með mér, að ég legg-
ist ekki of lágt. Og ég hika ekki við
að segja að ég er hvorki svo eigin-
gjarn að ég geti ekki unnað öðrum
að njóta þeirra líka né svo ósjálf-
stæður að finnast minna til um það
sem aðrir eiga með mér.
Annars er það enn annað og þýð-
ingarmeira, sem fyrir mér vakir
með eftirprentun málverka. Þau eru
skóli fyrir unga fólkið, sem með
engu öðru móti er hægt að byggja
upp. í mínu ungdæmi var orgel til
á öðru hverju heimili austan fjalls.
Og víðast var fólk sem öðru hverju
greip ( hljóðfærin og heimilisfólkið
tók undir, að veita sólskini um
dimmar skammdegisstofurnar. Þetta
er nú orðið sjaldgæft, og langt
þangað til það kemur aftur. En
myndirnar koma að nokkru leyti í
staðinn. Þær flytja andlegt líf inn á
heimilin með nákvæmlega sama
hætti og bækur, og tónlistin í út-
varpinu. Ég veit mjög vel að ýmsir
ungir málarar hafa ekki enn áttað
sig á því að hlutverk eftirprentan-
anna er að rækta jarðveginn fyrir
þá, þroska fólk, að það geti á
unga aldri meðtekið nýja góða list.
Þú tilheyrir þessum hópi enn. En
lífið mun smákenna þér að losa
þig við barnalega fordóma. Mál-
verkið sjálft nær enn ekki almennt
til fólksins. Heimurinn er enn svo
fátækur og fjölmiðlunin er ein af
leiðunum að fegra hann. Láttu blað-
ið þitt stuðla að því að fjölmlðlun-
artækin verði tekin úr höndum
stjórnmálamanna og fengin öðrum
og ábyrgari mönnum. Þá mun aftur
morgna.
Nú grunar mig að menningar-
vitinn sé á hálum ís. Ég held að of
mikið megi gera af öilum hlutum,
Ragnar, og allt sé bezt í hófi, líka
góð listaverk.
Ég sagði hér að framan að til
væru menn, sem teldu að listina
æfti ,,að láta í friði". Sá snjalli mað-
ur sem þetta er haft eftir, benti á
lyngið, einn hinn fegursta gróður
sem til er í íslenzku landslagi. Lyng-
ið þolir engan áburð né umönnun
af neinu tagi. Þú mátt aðeins sýna
þvi hörku og afskiptaleysi, þá ber
það fegurstu blóm og ber, annars
deyr það. f raun og veru eru þessi
orð eins og töluð útúr hjarta mínu.
En það væri barnaskapur á 20.
öldinni að haga sér eftir þessum
ráðleggingum, þar sem eitt leiðir
af öðru.
Ef til vill ætti málverkið að fá
að vera í friði, eitt fyrir sig lokað
inni um aldur og ævi á Hólsfjöllum
eða Capri, enginn vita um það, eng-
inn njóta þess. Handritin af Njálu
geymd á Árnasafni, sem jafnvel
enginn Dani getur vísað þér á hvar
sé í heiminum. Bezta prentun sem
gerð hefur verið af Njálu er varla
meira en skugginn af handritinu
og mjög ósambærileg frumgerð og
eftirprentun af Fjallamjólk. Á okk-
ar öld hraða og tækni verður list-
in að verja sig. Hún verður meira
að segja öðru hverju að hefja sókn.
40 VIKAN 50-tbl-