Vikan - 24.04.1968, Blaðsíða 26

MANNI ER GJARNT AÐ HUGSA UM DAUÐ-
ANN í FLUGFERÐUM. ÞÓ MUN SLYSA-
HÆTTA AF VÖLDUM ÞEIRRA MINNI EN
FLESTIR ÆTLA. ÉG ER SÝNU HRÆDDARI
AÐ ÞOKAST YFIR FJÖLFARNA GÖTU í
STÓRBORG EN FERÐAST í ÞOTU LANDA
MILLI YFIR ÓLGANDI ÚTHAF. EIGI AÐ SÍÐUR
SÆKIR Á MIG AÐKENNING FEIGÐARGRUNS,
ÞEGAR ÉG BERST SVONA HRATT OG
HÁTT UM LOFTIN BLÁ. ÞÁ ER HELZTA
RÁÐIÐ AÐ GLEYMA SÉR í HEIMSPEKI-
LEGUM HUGLEIÐINGUM ÁN ÞESS ÞÓ
AÐ GLATA LÍÐANDI STUND ....
otan er komin í loftið af Reykja-
víkurflugvelli og ferðin hafin
í suðurótt. Ég læt fara notalega um
mig í flosmjúku sætjnu og virði
förunautana fyrir mér. Góð dægra-
stytting telst að því löngum að geta
sér til um, hverjir þeir séu og hvað-
an, en ég læt slíkt bíða um sinn og
beini athyglinni að farkostinum.
Þotan er risavél og dvergasmíð.
Undrum sætir, að afskekkt smá-
þjóð skuli hafa komið sér upp á
nokkrum árum loftsiglingaflota ís-
lendinga, en þar ber þotan af eins
og álft í kríuhópi. Mér finnst líkt
og ég sitji í stórum og vistlegum
samkomusal. Ég skynja alls ekki
innilokunarkenndina, sem þó hefur
jafnan fylgt mér frá bernskudögun-
um í Vestmannaeyjum, og því veld-
ur hraðinn eða vissan um hann.
Sess minn er hægari en þó að ég
sæti í bifreið austur yfir fjall, en
sjórinn bylgjast móti þotunni á
fluginu eins og fall eða móða, svo
og ský himinsins, en eyjar og hólm-
ar þjóta framhjá. Mikill er sigur
tækninnar, og þeim úrslitum hefur
mannsandinn ráðið til góðs og ills,
uppgötvanir hans f hvers konar
vísindum gera okkur tilveruna auð-
veldari, skemmtilegri og öruggari,
en flýta einnig för margra yfir
landamæri lífs og dauða. Fjarlægð-
ir hverfa, og nýir hnettir finnast í
kapphlaupi jarðarbúa við dutt-
lungasöm örlög.
Manni er gjarnt að hugsa um
dauðann í flugferðum. Þó mun
slysahætta af völdum þeirra minni
en flestir ætla. Ég er sýnu hrædd-
ari að þokast yfir fjölfarna götu í
stórborg en ferðast í þotu landa
milli yfir ólgandi úthaf. Eigi að
síður sækir á mig aðkenning
feigðargruns, þegar ég berst svona
hratt og háft um loftin blá. Þá er
helzta ráðið að gleyma sér í heim-
spekilegum hugleiðingum án þess
þó að glata líðandi stund. Ég ætti
að vera þeim vanda vaxinn — mað-
ur, sem hefur svifið milli heims og
helju í geigvænlegri tvísýnu og
komizt af nýr og heill.
P| iðri þarna er hafið, fiskislóðir
og sjávarleiðir. Öfum mínum
hefði víst brugðið að sjá þotuna af
Selvogsbanka á dögum sunnlenzku
áraskipanna og þó að vélbátarnir
hefðu verið komnir til sögunnar.
Merkileg er sú tilhugsun, að for-
feðurnir skyldu sigla þennan ólgu-
sjó norður undir heimskaut, þegar
landið fannst og byggðist. Ólíkur
var farkostur þeirra mínum nú. —
Ætli Egill Skallagrímsson hefði ekki
orðið hissa að sjá og heyra þotuna
og fara í henni utan?
Ég man tíma, sem eru öldum
sögulegri, og fæddist þó sama ár
og Matthías heitinn Jochumsson dó.
Örlagaríkt er það áraskeið f upp-
lifun og endurminningu. Ungur sat
ég í skeljasandinum heima á Stokks-
eyri og lék mér að steinum f haust-
blíðunni, en eldri bræður mínir tóku
upp kartöflur í kálgarðinum, pabbi
var á sjó, og mamma bakaði flat-
kökur f útieldhúsinu. Þá gerðist
undur. Ég leit til himins af tilviljun
og sá skip sigla í loftinu. Mér datt
fyrst í hug, að þetta væri draum-
sýn, en skipið sveif þarna áfram
seglvana eins og netakúla á lækj-
arstraumi. Þetta hafði ég hvergi
lesið og kunni þvf engin skil á
þvílíkum órum. Ég dróst stuttum
skerfum á fund bræðra minna og
tjáði þeim tfðindi þessarar óvæntu
skipskomu f lofthelgi Flóans, en þeir
hlógu dátt að mér. Mig hafði þó
ekkert dreymt. Þetta var þýzkt loft-
far f kurteisisheimsókn til Reykja-
vfkur.
Sfzt af öllu datt mér í hug for-
vitnum unglingi í kálgarðinum
heima á Stokkseyri, að ég myndi
mannsaldri síðar sitja í stærri og
vandaðri farkosti og sigla þennan
undrageim út í víða veröld. Veru-
leikinn er hugmyndaflugi mínu og
jafnaldra minna æðri og fjölþætt-
ari, og höfum við þó ekki alltaf
verið jarðbundnir eða smátækir í
vökudraumum okkar. Ömmu mína
grunaði ekki heldur, að ég fengi
heilsuna vestur í Ameríku, þegar
hún hugði mig feigan í vöggunni
eða Sigríði langömmu ævintýraleg
tækniundur í dagfari nútímans. —
Samt var hún svo gáfuð kona og
hugkvæm, að Tryggvi Gunnarsson
bankastjóri og alþingismaður laun-
aði henni vígsluljóð um gömlu Ölf-
usárbrúna dýrum klút, sem þótti
gersemi. Þá komu listamannalaun
við sögu ættar minnar fyrsta sinni.
Nú rísa sker úr sævi og reynast
eyjar, þegar nær dregur. Hér
munu bjargfuglar víða þinga á
eggtíð, en ég veit einnig manna-
byggðir á þessum slóðum, bæi og
þorp, hús og fólk. Ég kenni Fær-
eyjar mætavel, þó að þotuna beri
hratt yfir. Endurminningar þyrpast
fram f huga minn. Þórshöfn er
þekkur og sérkennilegur staður og
íslendingi gott þar að gista. Bezt
man ég börnin á ólafsvökunni,
kát og prúð og spariklædd leiddust
þau á hátíðina með færeyska von
og vissu f glöðum augum. Hvergi
hef ég gerzt sannfærðari um ótvf-
ræðan framtíðarsigur táps og
menningar norræns kynstofns en í
höfuðstað þessa litla og fámenna
eyríkis, sem er sjálfstætt gagnvart
guði og sögunni eins og landið
mitt, hvað sem skjalfestum samn-
ingum Ifður. Islendingur, er sér og
heyrir börnin á ólafsvökunni í
þórshöfn, efar varla þegnrétt fær-
eyinga í norðurlandaráði.
Furðulegt mun bandaríkjamanni
eða kínverja, rússa eða japana, að
eyjar þessar séu mannabyggðir, en
gesturinn fellur f stafi, ef hann
skilur mál og háttu færeyinga, Ijóð
þeirra og sögur, dans og söng,
framkvæmdir og menningu, kjör og
lífsbaráttu. Fullveldi verður ekki
ráðið af höfðatölu heldur tungu,
sögu og bókmenntum, starfi og ör-
lögum, og þess vegna eru færey-
ingar sjálfstæð þjóð að mínum
dómi.
Maðurinn í gluggasætinu fyrir
framan mig sefur vært. Hann er
brezkur kaupahéðinn á heimleið.
Færeyjar skipta. hann ekki máli.
Hann hefur aldrei lesið kvæði eftir
Janus Djurhuus, kann engin deili
26 VIKAN 16-tbl
I iAGFAII NIIIMAHI:
EFTIR IILGA SÆMIHISSIN
á Klakksvík, Þvereyri eða Þórshöfn,
gerir sér ekki f hugarlund, hvað
margt fólk byggir eyjarnar átján.
Ég gæti aftur á móti alls ekki farið
sofandi yfir Færeyjar eða framhjá
þeim. Endurminningarnar um land-
ið og fólkið halda fyrir mér vöku
og vekja dýrlega tilhlökkun um
nýja samfundi. Ljóshærða flugfreyj-
an minnir mig á unga konu f Þórs-
höfn. Hún studdist við arm unnusta
síns, sem ætlaði daginn eftir á
grænlandsmið, fögur og stolt og
drottningu líkust, 'fædd á nöktum
kletti, uppalin á fiski og skerpi-
kjöti, en táknrænn fulltrúi glæstra
kvenna með þúsund ára sögu að
baki. Það hefði verið sami sórni að
henni í Flóanum. Mér sýndist bret-
anum geðjast ve,l að flugfreyjunni,
þegar hún bar honum matinn áð-
an, en um færeysku stúlkuna getur
hann ekki borið. Minningin um
hana er hins vegar hlutskipti mitt.
| afið sést ekki lengur af því að
skýin hrannast yfir því eins og
óendanleg fshella. Ærinn er sá
munur að vera ofar skýjum eða
neðan þeirra. Séð niðri á jörðunni
hanga þau á himninum eins og
þung eða mikil veggtjöld eða fara
í flotum um geiminn. Hér uppi blasa
þau við djónum manns eins og
botnfrosið stöðuvatn eða freðin
fsnæbreiða. Mér kemur í hug lands-
l.lag á skuggahlið tunglsins eða
jköld, dauð vfðátta, sem bruninn
?hefur læst í viðjar gaddsins. En allt
í einu gefur nýja sýn. Bólstur kem-
ur svífandi einhvers staðar utan úr
órafirð himinvíddarinnar, fellur á
klakaspegilinn, skrúfast upp eins
og mökkur úr gjósandi fjalli, teygir
sig eftir þotunni líkt og ferlegur
dýrshrammur, en missir af henni
og sígur aftur niður, dregur hringi
á skyggðan flötinn, daufa drætti
í gráum lit. Hvað á þetta að verða,
mynd af hestaati eða fólkorrustu?
Frerinn kemst á hreyfingu, en jafn-
framt skyggist norðurhvelið, og
framundan opnast vök, svo að
grænblátt hafið sést á ný og fald-
ar hvítu á stöku stað. Hvað er
þarna á floti, skip eða fleki? Nei,
þetta er hólmi eða sker, en stækk-
ar og verður eyja. Við fljúgum yfir
Hjaltland eða Orkneyjar, svo er
spölurinn drjúgur orðinn. Löng var
þessi leið vfkingunum, er sigldu af
íslandi á Noreg og þaðan vestur
um haf, en nú kemst maður á
klukkustundum það, sem forðum
tók dægur: Þotunni er hægur leik-
ur að rekja á einum degi gervallt
ríki norrænnar tungu á dögum Eg-
ils og Snorra. Þá var það heims-
veldi, en er nú skagi úr norður-
álfu og eyjar út frá henni.
IJretinn er vaknaður og horfir
™ niður á kjördæmið, þar sem
Jo Grimond er þingmaður. Senni-
lega veit hann meira en ég um
Hjaltland og Orkneyjar, þó að ég
gerði lítið úr honum yfir Færeyjum.
Ætli það sé ekki þáttur í skóla-
fræðslu Breta að rifja upp sögu
hjaltlendinga og orkneyinga? —
Fimm aldir eru liðnar frá því að
danakonungur veðsetti eyjar þess-
ar skozkum tengdasyni. Þá var enn
töluð þar og rituð norræn tunga.
Nú er hún löngu týnd á þeim slóð-
um nema torskilin og afbökuð ör-
nefni og staðaheiti, sem líkjast
brotnum krossum í kirkjugarði. En
mér ferst ekki að ræða sögu og
örlög hjaltlendinga og orkneyinga.
fslendingar skráðu annála þeirra
forðum og gerðu fólkinu þar sama
menningargreiða og norðmönnum,
færeyingum, dönum og svfum. Á
okkar dögum hendir naumast, að
fslendingar vitji Hjaltlands og
Orkneyja. Mig hefur lengi langað
þangað, en aldrei af orðið. Hins
vegar eru og verða heimildirnar
um norrænt rfki á Hjaltlandi og
Orkneyjum f fslenzkum bókum.
Sjálfstæðisbarátta eyjaskeggja í
seinni tíð kvað Harold Wilson og
ríkisstjórn hans á . Bretlandi
áhyggjuefni. Ég kann fátt af henni
að greina nema athyglisverð og
minnisstæð ummæli, sem höfð eru
eftir Jo Grimond. Hann á að hafa
komizt svo að orði, að það væri
stytzt frá Hjaltlandi og Orkneyjum
til Lundúna um Kaupmannahöfn.
Kannski væri ráð, að íslenzka þot-
an eða annar fluggammur fengi
lendingarleyfi f Kirkjuvogi eða
Leirvík til þess að rjúfa einangrun
Hjaltlands og Orkneyja á öld tækn-
innar og vísindanna?
Fjörðurinn milli Orkneyja og
Skotlands er fljótfarinn loftleið-
is, og brátt grunar mig, að þotan
sé yfir Katanesi og Suðurlandi eða
þar í grennd. Suðurland er sem sé
víðar til en á (slandi, enda við
hæfi. Héruðin Katanes og Suður-
land eru mér annars kunnust af
brezkri stjórnmálasögu samtíðar-
innar. Þetta er vafakjördæmi svip-
að og Mýrasýsla var áður en hlut-
fallskosningar voru upp teknar á
Vesturlandi. I síðustu kosningum
var jafnaðarmaðurinn R. A. Mac-
Lennan kjörinn á Katanesi og Suð-
urlandi, en mjóu munaði. Hann
fékk 64 atkvæði umfram keppinaut
sinn, og voru þó kjósendur hvors
þeirra röskar átta þúsundir.
Skozku Hálöndin hef ég aldrei
séð úr lofti vegna þoku og rigning-
ar, og enn dyljast þau gráum
mekki, sem mér er óskiljanlegt,
hvaða veður boðar. Hitt þykist ég
vita, að ekki muni bjart í Glasgow
fremur venju. Ég átti og kollgát-
una. Flugvöllurinn í Glasgow var
blautur og sleipur, og næsta skúr
skall á í sama mund og þotan
lenti. Hins vegar fann ég þar súra
lykt úr jörðu, þó að um hávetur
væri. Tíðin hefði þótt sæmileg í
aprílmánuði heima.
Þá er eftir áfanginn frá Glasgow
til Kaupmannahafnar. Þotan
svífur enn ofar skýjum, en nú kvika
þau eins og gárað vatn f stormi.
Allt f einu greiðast skýin sundur,
og nú sér land. Þetta er Danmörk,
ríki Friðriks Kristjánssonar níunda.
Þarna kemur í Ijós borg úti við haf-
ið, og það leynir sér ekki, hver
staðurinn er. Við fljúgum yfir Es-
bjerg, sem áður var kjördæmi Júlí-
usar Bomholt, en nú hefur Per
Hækkerup valizt þar tii forustu.
Þangað kom ég fyrir aldarfjórð-
ungi, gekk um bryggjur og skoð-
aði báta eins og á vertíð úti í Vest-
mannaeyjum, sá áflog, sem nefnd-
ust knattspyrnuleikur, og hitti Per
Hækkerup á leið til Bretlands. Ekki
grunaði mig þá, að hann yrði þing-
maður Esbjergbúa og í framboði
með tengdadóttur bindindisgarpsins
fræga Lars Larsen-Ledet. Hún féll
og missti af ráðherradómi í við-
bót, en Per hélt velli og haggaðist
þó, þegar Hilmar Baunsgaard sigr-
aði Jens Ottó Krag.
Ég legg ekki á mig að rifja upp
önnur kjördæmi, þó að þangað sjá-
ist úr þotunni, en hagræði mér
makindalega f sætinu góða, bið
Ijóshærðu flugfreyjuna um glas af
dönskum bjór og nýt Iffsins eins og
f stássstofu á tignarsetri. Svo lend-
um við f Kastrup að áliðnum sunnu-
degi, og þar er rigning, en það
gerir ekkert til. f Glasgow var
messutfmi, en Kaupmannahöfn hef-
ur áreiðanlega upp á annað að
bjóða.
1«. tbi. VIKAN 27