Vikan - 19.12.1968, Blaðsíða 55

UNDRAEFNIÐ
Dralon
og ýmis fróö leikur um ^jJjjjF '
uppruna pess og wtagildi.
Þær eru orðnar margar konurn-
ar hér á landi — eins og víðar —-
sem vita hve létt er að prjóna úr
dralon, og ekki eru þeir færri,
sem hafa fundið, hversu þægi-
legt er að klæðast flíkum úr
þessu efni eða efnablöndum, þar
sem dralon er verulegur þáttur.
En þeir, sem finna þessa kosti
efnisins, leiða tæpast hugann að
því, hversu löng saga er undan-
fari þess, að almenningur getur
notið kosta þessa efnis, og hér
verður reynt að gera nokkra
grein fyrir henni.
Á þessu ári eru liðin 105 ár
frá því að stofnaður var lítill
vísir Bayer-fyrirtækisins, sem nú
er orðið eitt hið stærsta sinnar
tegundar í heiminum. Stofnend-
ur voru tveir, Frederick Bayer
og Johann Frederick Weskott.
Hinn fyrrnefndi var kaupmaður,
sem verzlaði með alls konar liti,
en hinn síðarnefndi litunarmeist-
ari. Fyrirtæki sitt stofnuðu þeir
í Barmen-Ritterhausen.
Fyrirtækið var stofnað á
heppilegum tíma, uppgangur var
mikill í landinu, og auk þess var
stjórn verksmiðjunnar mjög far-
sæl, svo að brátt kom í ljós, að
ekki var nægilegt að hafa verk-
smiðjuna aðeins eina. Var þá
fljótlega — árið 1868 — reist ný
verksmiðja. Ekki var henni þó
valinn staður í grennd við hina
fyrstu, því að heppilegra var tal-
ið að reisa hana í höfuðborg
landsins Berlín.
FLUTT Á NÝJAN STAÐ
Bayer átti sífellt gengi að
fagna og jók framleiðsluna og
framleiðslugreinar jafnt og þétt.
Þannig var hafin framleiðsla á
tilbúnum áburði árið 1888 og sex
árum síðar, 1894, var hafin fram-
leiðsla á ýmsum kemískum efn-
um.
Þannig hélt fyrirtækið áfram
að þróast, svo að það sprengdi
jafnóðum af sér hverja nýja um-
gerð, sem því var búin. Þótti
loks heppilegast með tilliti til
framtíðarskipulags og vaxtar-
möguleika, að fyrirtækið kæmi
sér fyrir á nýjum stað, og varð
fyrir valinu svæði við Rín.
8000 EINKALEYFI — 10000
STARFSMENN
Þarna var reist ný borg alger-
lega frá grunni og heitir hún
Leverkusen. Var þar allt undir-
búið af mikilli framsýni, svo að
þótt liðin sé meira en hálf öld
frá þessum búferlaflutningi, eru
aðalstöðvarnar enn í Leverkus-
en. Það var árið 1912, sem aðal-
stöðvarnar voru fluttar á nýja
staðinn, þegar búið var að koma
þar upp stærstu verksmiðjum
fyrirtækisins, og um leið var
nafni fyrirtækisins breytt í Far-
benfabriken Bayer AG. Á hálfr-
ar aldar afmælinu voru starfs-
menn fyrirtækisins orðnir 10000,
og hafði fyrirtækið þá látið skrá-
setja alls 8000 einkaleyfi heima
og erlendis.
Vöxtur fyrirtækisins hélt
áfram, og það jók sífellt fjöl-
breytni framleiðslunnar. Árið
1925 tók það upp lyfjafram-
leiðslu og sama ár byrjaði það á
framleiðslu gerviefna í dúka.
Var sellulose undirstaða þessara
efna. Árið 1925 var einnig stofn-
að til samtaka lita- og efnagerð-
arfyrirtækja Þýzkalands, til að
treysta aðstöðuna í samkeppni á
heimsmarkaðinum, og nefndust
þau I. G. Farben.
NÝTT FYRIRTÆKI EFTIR
STYRJÖLDINA
Þessi samtök voru leyst upp,
þegar styrjöldinni var lokið, og
komst Bayer þá fyrst undir eftir-
lit og stjórn Bandaríkjamanna
en síðan Breta. Verksmiðjur og
framleiðsla voru í molum eftir
styrjöldina, eins og nærri má
geta, en uppbygging var hafin
jafnskjótt og um hægðist, og ár-
ið 1950 var þýzkum aðilum feng-
in stjórn fyrirtækisins á ný. Var
þá stofnað nýtt fyrirtæki með
sama nafni og áður og var höf-
uðstóll þess 100 milljónir marka.
Hið nýja fyrirtæki sýndi ekki
minni dugnað en hið eldra, og
árið 1953 sendi það á markaðinn
gerviefnið dralon, sem hefur síð-
an orðið eitt vinsælasta gervi-
efni, sem nú er á markaðnum.
Er það meðal annars þessu efni
að þakka, hversu örar framfar-
ir hafa orðið hjá fyrirtækinu,
síðan það kom til sögunnar.
Þessu til sönnunar má geta
þess, að þegar fyrirtækið var
orðið 100 ára gamalt — 1963 —
voru starfsmenn þess orðnir
73.000, en söluskrifstofur hafði
það þá í 152 löndum í öllum
heimsálfum. Umsetningin var þá
orðin yfir 4 milljarðar marka, en
tegundir framleiðsluvara um
8500. Höfuðstóll fyrirtækisins
var þá orðinn hvorki meira né
minna en 835 milljónir marka,
en eigendur hlutafjárins voru
186.000 talsins. Fyrir bragðið er
Bayer það almenningshlutafélag
í Þýzkalandi, sem flestir eigend-
ur era að, en annars eru almenn-
ingshlutafélög þar í landi fleiri
en svo, að tölu verði á komið í
fljótu bragði.
En snúum okkur nú að þessu
nýja undraefni.
TILVALIÐ í FLÍKUR Á BÖRN
Dralon gefur möguleika til
margs konar framleiðslu, og er
það bæði notað eitt sér og með
blöndun við önnur efni, svo sem
ull, baðmull, gervisilki og svo
framvegis. Það er kunnara en
frá þurfi að segja, að dralon-
prjónavörur eru einkar áferðar-
fallegar og mjög vinsælar, jafnt
á unga sem gamla. Þær eru létt-
ar og sterkar og breyta lögun lít-
ið eða alls ekkert, ef þær eru
þvegnar á réttan hátt. í því efni
verður að fara samkvæmt leið-
beiningum hverrar tegundar, svo
að árangur verði sem beztur.
Óhætt er að fullyrða, að ekki
er hægt að fá betra efni í flíkur
á börn, því að ekki er hægt að
segja að Dralon þófni neitt, og
auðvelt er að halda því hreinu.
ULL OG DRALON BLANDAÐ
SAMAN
Eins og fyrr segir er dralon
notað talsvert til blöndunar við
önnur efni, og eru það mikil
meðmæli með gæðum þess. Með-
al annars er það mjög vinsælt
til blöndunar í ull, og verður
slík blanda mun sterkari en flík,
sem er úr 100% ull, en heldur
þó beztu eiginleikum ullarinnar,
sem við öll þekkjum. Algengasta
blanda af þessu tagi er 55%
dralon móti 45% ull. Hún er
notuð mjög mikið í prjónagarn,
en hefur einnig aukizt mikið í
karlmannaföt, dragtarefni og
kjóla. Allur fatnaður úr slíkum
efnum er mjög léttur og þess
vegna þægilegur.
Þess ber að geta, að vinnu-
fataefni eru einnig gerð úr dral-
on, og með einfaldri aðferð er
hægt að gera þau sýru- og vatns-
þolin.
DRALON TILVALIÐ í
GLUGGATJÖLD
En kostir dralons eru ekki
einskorðaðir við notkun í fatnað
af ýmsu tagi, bæði á börn og
fullorðna. Dralon er einnig til-
valið til híbýlaprýði, og hafa
gluggatjöld úr dralon orðið vel
þekkt og vinsæl á undanförnum
árum, og þeim heimilum fer ört
fjölgandi, sem nota ekki annað.
Fyrir þessu eru líka góðar ástæð-
ur: Gluggatjöld úr dralon eru
létt, bera sig samt vel og mynda
fallegar fellingar. Þau eru fram-
leidd í öllum regnbogans litum,
af því hve hráefnið er vel hvítt,
og eru litbrigði þeirra því mjög
hrein og skær, en litaúrvalið nær
ótakmarkað.
Þá er það ekki síður kostur á
dralon til þessara nota, að það
þolir að vera í sól í langan tíma,
án þess að missa eiginleika sína
að neinu ráði. Dralon-efnum
hættir nefnilega ekki til að „sól-
brenna“, en það er ljóður á
mörgum efnum, að þau verða
stökk fyrir áhrif sólarljóssins og
detta þá göt á slík gluggatjöld
við litla snertingu.
Loks er að geta þess, að litir
bindast dralon mjög vel, vegna
kemiskrar uppbyggingar þess, og
um upplitun er því varla að
ræða.
FÖGUR OG STERK HÚS-
GAGNAÁKLÆÐI
Á undanförnum árum hefur
það einnig farið mjög í vöxt hér
á landi sem annars staðar, að
dralonáklæði séu notuð á hús-
gögn. Þau eru til í mjög miklu
litaúrvali og fara einkar vel á
húsgögnum, eru sönn híbýla-
prýði við slíka notkun sem aðra.
Þar kemur einnig til greina sá
kostur, sem snertir litafestu og
endingu, en hvort tveggja er í
hámarki. Enn einn kostur er sá,
að dralon dregur vart í sig raka,
eða aðeins 1—2%, og þess vegna
er mun betra að ná blettum úr
slíkum efnum en öðrum.
Dralon er líka notað í vaxandi
mæli í borðdúka, og koma þar
ekki sízt til greina þeir kostir
þess, hve auðvelt er að ná úr því
blettum. Má jafnvel hella bleki
eða rauðvíni í hvíta dralon-
dúka, án þess að blettur sjáist
eftir að skolað hefur verið úr
þeim, ef það er gert strax.
MÖLUR VINNUR EKKI Á
DRALON
Hér er ekki kostur á að telja
upp öll þau mörgu not, sem hægt
er að hafa af dralon, en þó má
bæta því við, að sængur og
svefnpokar með dralonfyllingu
eru mjög vinsælir hlutir og fara
vinsældir þeirra óðum í vöxt.
Svefnpokar eru nú orðnir svo al-
gengir hér á landi, þar sem allir,
sem vettlingi geta valdið, leggja
land undir fót að sumarlagi, að
nauðsynlegt er að hafa þá sem
allra léttasta og meðfærilegasta.
Og svo má geta þess að end-
ingu, að dralon er meðal þess,
sem mölur fær ekki grandað.