Vikan - 03.12.1970, Síða 18

„Heims um ból,
helg eru jól,“ er sungið
um hver jól í flestum
kristnum löndum
og hefur verið gert
lengur en flestir hafa
hugmynd um.
í þessari grein segir
nokkuð frá höfundum
þessa vinsælasta
jólasálms
sem um getur.
j
■1111
o
Þannig lítur Oberndorf
út í dag og hefur varla
breytzt mikið síðan
Heims um ból var í
fyrsta sinn leikið og
sungið í St. Niklas-
kirkjunni, sem sést á
myndinni miðri.
0
Franz Xaver Gruber,
höfundur lagsins. Sjálf-
um datt honum ekki í
hug að þetta verk hans
væri nokkurt afbragð.
©
Á hverju ári um jólin
safnast skólabörnin í
Wagrein saman við gröf
Josephs Mohrs og
syngja Heims um ból,
sem Mohr samdi text-
ann við.
©
Herbergi Grubers í
skólanum í Arnsdorf.
Þar samdi hann lagið
við Heims um ból.
©
Skólinn í Arnsdorf, sem
Gruber kenndi við.
Börnin á myndinni
„bera ljósið“ í hvert
hús í þorpinu, en það
er helgisiður sem er
um hönd hafður um
hver jól.
18 VIKAN-JÓLABLAÐ
Heimsins frægasti og vinsælasti
sálmur, Heims um ból, var í fyrsta
sinn sunginn á jólakvöldið 1819 í
litlu St. Niklaskirkjunni í Obern-
dorf í Austurríki. Söfnuður-
inn varð hálfhvumsa, því að leikið
var undir sönginn á gítar, sem var
nokkuð veraldlegt hljóðfæri sam-
kvæmt skilningi þeirrar tíðar. Engu
að síður vakti sálmurinn hrifningu
kirkjugestanna við miðnæturguðs-
þjónustuna, en ekki datt aðstoðar-
prestinum Joseph Mohr, sem samið
hafði textann, og orqanistanum
Franz Xaver Gruber, sem samið hafði
lagið í hug, að verk þeirra ætti eftir
að fara slíka sigurför um heiminn
sem síðar kom á daginn.
Mörg ár áttu eftir að iiða frá
miðnæturmessu þessari uns sálm-
urinn náði heimsfrægð og farið var
að halda árlegar minningarhátíðir
um höfundana. Hvert ár um jóla-
leytið safnast skólabörnin í smá-
þorpinu Wagrein saman við gröf
Josephs Mohrs, og i Oberndorf
safnast þau saman í St. Niklas-kirkj-
unni, þar sem Gruber um skeið var
orgelleikari. Þegar söngur Mohrs og
Grubers fyrst fór að breiðast út, var
hann talinn með Týrólasöngvum.
Það var að kenna orgelsmið að nafni
Maruacher. Hann átti heima í Ziller-
tal í Týról, en kom til Oberndorf
síðla vetrar 1819 til að gera við
orgelið, sem hafði verið í ólagi ein-
mitt síðan á jólakvöldið veturinn áð-
ur. Hann lærði sálminn og fór með
hann fyrir fólk í heimabyggð sinni,
þar á meðal bræður að nafni Strass-
er. Þeir áttu drjúgan þátt í útbreiðslu
sálmsins. Bræðurnir voru sem sé
hanskasaumarar og fóru á hverju
vori með varninq sinn á markaði í
Norður-Þýskalandi. Þeir bræður
voru séðir kaupsýslumenn og í
næstu ferð létu þeir börn sín syngja
sálminn við söluskýlin. Varð söngur
sá miög til að auka aðstrevmi huos-
anlegra viðskiptavina. Þetta leiddi
til bess að sálmurinn varð þekktur í
Neðra-Saxlandi oq umhverfis Lu-
beck. Dag einn náði sálmurinn fyrir
tilviljun eyrum tónlistarmanns eins
við orússnesku hirðina, er hann var
á leið vfir markaðstorq. Hann nam
staðar, hlustaði, líkaði það sem hann