Vikan - 15.06.1972, Blaðsíða 47

en í engum sem vér þekkjum,
sem í Jesú Kristi.
Vart mun sá maSur finnast,
sem komizt hefur í snertingu
við hans guðdómlega anda, er
lœtur sig nokkru skipta hver
faðir hans var að líkamanum
til. Kenningin um meyjarfæð-
inguna er því meira en óþörf,
hún er ein þessara ósýnilegu
veggja, sem reistir hafa verið
milli mannssonarins guðdóm-
lega og mannanna, sem elska
hann og vilja komast sem næst
honum. Kirkjan á að lýsa yfir
opinberlega að hún falli form-
lega með öllu frá þessari kenn-
ingu og mörgum öðrum, því að
engann, sem til hans vill koma,
vill hann burt reka. Ljós anda
hans var og er kveikt beint af
hinu æðsta Ijósi, sem opinber-
ast hefur anda vorum, það eitt
skiptir máli.
Það sem nú hefur verið sagt
um meyjarfæðingarkenninguna
má segja, til að gera langa sögu
stutta, um margar aðrar kirkju-
kenningar og andstæðan hugs-
unarhátt innan kirkju og kristni
við hugsunarhátt þess manns,
sem kirkjan kennir sig við.
Kenningin um eilífar kvalir
fordæmdra, helvítiskenningin,
er óguðlegasta kenning sem upp
hefur komið í heiminum og í
hrópandi mótsögn við þær hug-
myndir um algóðan og almátt-
ugan höfund lífsins, sem Jesú
Kristur boðar einkum og sér í
iagi og nefnir föður sinn og
vorn. Ekki þekkjum vér svo
slæman föður á jörðu hér, þótt
margir séu slæmir, að hann
mundi láta nokkurt barna sinna
kveljast vítispíslum um alla ei-
lífð, ef hann hefði mátt til að
afstýra því.
Nefna má kirkjukenningar
um fyrirhugun og útvalningu,
sem eru ókristilegar, í þá veru,
i sem allra styztu máli, að Guð
íaðir vor, sem Jesús nefnir svo,
velji suma menn fyrirfram til
eilífrar útskúfunar og aðra til
eilífrar sælu, sem engu er lík-
ara en því þegar bóndi velur
líflömb að hausti og ákveður
um leið hvaða lömbum skuli
Jóga, alsaklausum og án nokk-
urs tilverknaðar þeirra.
Þá ætla ég að nefna hina svo-
nefndu friðþægindarkenningu,
sem stöðugt hefur verið haldið
að kristnu fólki, en Jesús frá
Nasaret nefnir hvergi á nafn,
og hefur þessi kenning reist
eigi minnsta múrinn milli hans
og þeirra, sem raunverulega
vilja koma til hans. í sem allra
styztu máli og stórum dráttum
er friðþægingarkenningin á þá
lund að Guð faðir Jesú Krists,
og faðir vor, hafi verið mönnum
svo reiður að ekkert hafi getað
sefað bræði hans, nema það að
sonur hans dæi á krossi fyrir
hið brotlega mannkyn, einn
fyrir alla og alsaklaus. Með því
keypti hann mönnum frið við
reiðan Guð. Þessari kenningu
hafna ég opinberlega, eins og
hinum fyrri, og hana ætti allra
síst að boða 1 nafni þess manns
sem sagði: Guð er kœrleikur.
Of langt yrði upp að telja
allar ókristilegar og ómannúð-
legar kenningar, sem upp hafa
komið og boðaðar hafa verið í
nafni þeirrar stofnunar sem
kennir sig þó við Krist, en
vegna slíkra boðunar, eða um-
snúnings kenninga hans, getur
Halldór Laxness leyft sér að
tala um guð hinna kristnu, sem
óvin mannlegs lífs, og vegna
hins sama umsnúnings geta
slík ummæli fundið liljómgrunn
hjá fólki. Ég skal viðurkenna
að þegar ég las fyrst þessi orð
Laxness „Guð hinna kristnu,
évinur mannlegs lífs“, þá sárn-
aði mér mjög og fannst þetta
illa mælt og ómaklega af því
að fyrir mér er Jesús frá Nasa-
ret guð hinna kristnu og engan
þekki ég ómaklegri til að dæm-
ast óvinur mannlegs lífs. En
augu mín opnuðust skjótt fyrir
því að þegar skáldið talar hér
um guð hinna kristnu, óvin
mannlegs lífs, þá á hann ekki
við Krist guðspjallanna heldur
þann stein fyrir brauð, það
kenningavald fyrir fagnaðar-
boðskap, það mannúðarleysi
fyrir mannskilning, þá kirkju-
stofnun fyrir Krist, sem margt
fólk hefur fyrir Guð og heldur
að sé guð.
Og hvað er þá guð? Svo ég
vitni aftur í Laxnes leggur
hann einni sögupersónu sinni
þessi orð í munn:
,.Að útskýra guð það er að
hafa öngvan guð“.
Það er nú svo með guð, sem
allir tala um, að enginn getur
komið orðum að honum þótt
vér séum ávallt að reyna eitt-
hvað í þá átt. Það er svipað að
reyna að útskýra hann og að
komast undir regnbogann. En
vér getum bent á regnbogann
ng vér getum bent á Jesúm frá
Nasaret. orð hans og verk.
Hann sagði það og gerði það.
Hann sagði t.d..: Guðs andi er
í vður — guðs ríki er hið innra
í vður“.
En þetta. sem hann nefnir
Guð, verður ekki borið á torg.
Það sem vér nefnum guðs nafni
er oss svo dýrmæt upplifun að
orð og útlistanir skyggja á hana
en útskýra oft ekkert. Orð vor
geta nálgast helgispjöll eða ó-
hreinkun í því sambandi.
Þess vegna má með vissum
hætti til sanns vegar færa að
sá, sem er svo viss um eyrna-
markið á „guði“, að hann dreg-
ur hann umsvifalaust í sinn
dilk, að sá maður hafi öngvan
guð, beri ekki skyn á það hug-
tak, nema þá sinn prívat hús-
guð, ef guð skyldi kalla, þann
guð sem hann notar sér og not-
ar á aðrá.
Höfum vér þá öngvan guð, úr
því að vér erum sífellt að tala
um hann?
Málið er ekki svo einfalt. Það
er mótsagnakennt (paradoxalt)
og milli þverstæðnanna felst
sannleikurinn eins og milli lína.
Nú snúum vér dæminu, eða
setningunni, við og það er jafn
satt og fyrra dæmið. Þá hlióðar
sannleikurinn á þessa leið:
Þeir sem aldrei útskýra guð,
aldrei tjá dýrmæta upplifun,
þó ekki væri nema ósjálfrátt í
breytni sinni, þeir hafa öngvan
guð, hafa ekki fundið til ná-
lægðar þess sem vér nefnum
guð, í anda sínum. Því að þeir
sem finna til þeirrar nálægðar,
verða að tala, bera vitni, jafn-
vel hrópa og kalla, geta ekki
annað, knúnir til þess, verða að
ílýta sér með gleðitíðindin, eins
og konurnar forðum á fyrsta
páskamorgni með mestu gleði-
fregn allra tíma, og ef þeir
þegðu mundu steinarnir tala.
í rauninni mœtti segja að
þeir einir hefðu guð, sem ekki
geta án þess verið að bera vitni
um hann í orði og verki og láta
fúsir lífið fyrir sannfæringuna
um hann, ef þess gerist þörf, já,
eru svo óvitrir að afneita henni
ekki, þótt þeir gætu þar með
haldið lífi líkama síns. Þessir
vita sem sé, að þar með glötuðu
þeir allri sjálfsvirðingu og jafn-
framt Ijósinu, sem upplýsir þá,
vita með sjálfum sér, að þótt
þeir afneituðu því aðeins með
vörunum. mundu þeir slökkva
liósið í sjálfum sér, en að með
b'kamsdauðanum slokknar það
Ijós alls ekki.
Þannig séð vita þeir að lík-
amsdauðinn hefur ekkert að
segja.
Með öðrum orðum:
Lífið er oftast bœði oa en
ekki annaðhvort eða. Vér þegj-
um ekki annaðhvort alveg um
guð eða tölum um hann og út-
skvrum í tíma og ótíma. Tími
er til að begia og tími er til að
tala. Vér þegjum um það sem er
ósegianlegt. svo heilagt að vér
bögnum ósiálfrátt. Um eðli
}i.vis innra lióss dirfumst vér
eigi að tala. En geislarþessoDna
varir vorar og hjarta „á með-
an tunga má sig hræra, á meðan
hjarta nokkurt kann sig bæra“.
Það er sem sé ekkert eðlilegra
en að láta í Ijós gleði sína,
þakklœti og hamingju og lýsa
þar með áhrifum Ijóssins, sem
skín í oss og á veg vom, þótt vér
forðumst jafnframt þau helgi-
spjöll að freista þess að út-
skýra það Ijós. Og sannast
sagna er það, að því lífsreynd-
ari sem vér verðum þeim mun
færri orða er þörf, þeim mun
skýrara talar innri veruleikinn
til vor og gegnum oss og aðra,
án allra orða.
Ég trúi ekki á neitt yfirnátt-
úrlegt. Ég hygg, að allt sé nátt-
úrlegt og það, sem vér nefnum
guð, sé náttúrlegast af öllu. Það
sé í senn í öllum náttúrufyrir-
bærum sólkerfanna í vetrar-
brautunum og jafnframt höf-
undur náttúrulögmálanna, rétt
eins og listamaður er bæði höf-
undur verks síns og í sínu
verki, eða eins og faðir og móð-
ir eru gerendur afkvæmis síns
og jafnframt í því, útliti þess
og innri gerð.
Ég trúi og veit það raunar
með opinberuðum sannindum,
að allt líf er með einhverjum
hætti ódauðlegt og ég hygg, að
engin dauð náttúra sé til, held-
ur sé allt náttúrunnar ríki lif-
andi. Að útskýra lífið er þó að
hafa ekkert líf, svo að fyrra
líkingamáli sé fram haldið. Að
útskýra möguleika og takmark-
anir allífsins og alheimsins er
ekki fullkomlega á nokkurs
manns færi, þar sem vér erum
á vegi stödd, þótt menn séu
ætíð að gera sér einhverjar
hugmyndir. Að taka nokkrar
útskýringar algildar í því efni
er að hafa öngvar haldbœrar
útskýringar. Það er jafn óút-
skýranlegt að tilvera og al-
heimur endi í tíma og rúmi og
að um endalausan tíma eða
endalausan alheim sé að ræða
í þeirri merkingu, sem vér
leggjum venjulega í orðin endir
og endalaust.
En sú stund eða skynjunar-
stig mun upp renna, að margt
opinberast, sem nú verður eigi
útskýrt. Oss eru að vaxa ný
skilningarvit. Vér teljumst
þegar hafa fimm allvel þrosk-
uð, hið sjötta og hið næmasta
er óðfluga að þróast og þroskast
með mannkyninu. Með tilkomu
þess, og fleiri „skilingarvita“,
munu opnast nýjar víddir og
veraldir þegar í þessu lífi og
munu opinberanir þeirra þá
virðast í hæsta máta náttúr-
legar. Allt er náttúrlegt, sem
sál og höfundur náttúrunnar
24. TBL. VIKAN 47