Vikan - 18.01.1979, Blaðsíða 12

ÆRSLANDAR
Um víða veröld eru sífellt að gerast
undarleg atvik, sem eiga rætur sínar að
rekja til sálrænna fyrirbæra. Lýsingarorðið
„sálrænn” er dregið af því, að hæfileikar
viðkomandi manneskju virðast með ein-
hverjum hætti tengdir sál hennar. Það nær
einnig yfir hvers konar hugræn fyrirbæri
eins og hugsanaflutning og hugsanalestur.
Þetta íslenska orð nær einnig yfir ýmsa
aðra furðulega hæfileika mannsins, eins og
það sem kallað er skyggni og svo spádóms-
gáfu. Rannsóknir slíkra fyrirbæra eru
venjulega kallaðar sálarrannsóknir. En það
orð var fyrst notað af Breska sálar-
rannsóknafélaginu, sem var stofnað 1882
af þremur félögum í Trinity College í
Cambridge á Englandi. Stofnendurnir urðu
allir heimskunnir menn fyrir rannsóknir
sinar, en það voru Henry Sidgwick
prófessor, Fredrick Myers, sem siðar
skrifaði klassiskt rit og frægt um sálarrann-
sóknir, og Edmund Gurney, sem einnig
varð mjög kunnur fyrir rannsóknir sínar í
þessum efnum. Síðan hefur saga
Cambridge-háskóla lengi verið mjög tengd
sálarrannsóknum.
í þessum þætti ætla ég að rabba svolítið
um fyrirbæri sem lítið eða ekkert hefur
verið skrifað eða skrafað um hér á landi,
þótt ýmsar bækur hafi komið út um þau
hjáöðrum þjóðum.
Þessi fyrirbæri eru á öðrum tungum
kölluð poltergeist-fynrbæri. Poltergeist er
þýska og I þýsku-íslensku orðabókinni hans
Jóns Ófeigssonar er sagt að poltergeist þýði
húsálfur eða hávaðamaður. En því miður
nægir sú þýðing ekki i þessu sambandi.
Orðið „poíter” þýðir háreysti eða gaura-
gangur og „geist” þýðir andi. En þar eð ég
kann því mjög illa að taka erlend orð
óbreytt upp í íslenskt mál, þá hef ég leyft
mér að smíða yfir þetta íslenskt orð, en það
er orðið „ærslandi”, eiginlega ærsla-andi.
En ég dreg það saman í orðið „ærslandi”.
Með því er komið nokkuð nálægt
merkingu þýska orðsins poltergeist, því
fyrirbærin sem við það eru kennd, lýsa sér
einmitt í því sem oft mætti kalla ærsl.
Ærslanda-fyrirbæri geta lýst sér með
ýmsum mismunandi hætti. Stundum
heyrast óeðlileg hljóð úr veggjum eða
jafnvel borðum á heimilum manna, eða
þau virðast eiga upptök sín í lausu lofti.
Önnur lýsa sér í því að hlutir færast úr stað
eins og af sjálfum sér, án þess að nokkur
komi þar nálægt. Hlutir færast til í
herbergjum án þess að nokkur skilji
hvernig það geti átt sér stað, ýmist gerist
þetta með leynd eða að fólki ásjáandi. Og
það sem er enn furðulegra: hlutir færast úr
Iæstum hirslum eða herbergjum á aðra
staði, eins og þeir geti ferðast gegnum loft
og veggi.
Venjulega standa ærslanda-fyrirbæri
aðeins takmarkaðan tíma. Hætta oftast
eftir nokkra daga eða vikur. Þó hefur
komið fyrir að þau standi i nokkra mánuði,
en það er óalgengt. Eftir að þau eru hætt er
mjög sjaldgæft að þau endurtaki sig á sama
stað.
Þessi fyrirbæri eru þó ekki ný af nálinni
fremur en önnur sálræn fyrirbæri. Tvær
síðustu aldirnar hafa yfir hundrað slík
tilfelli verið skráð, oft af mjög traustum
vitnum án nokkurra tengsla við þær
fjölskyldur sem í hlut áttu. Það er því hafið
UNDARLEG ATVIKXI1
ÆVAR R. KVARAN
yfir allan efa, að flest þessara fyrirbæra eru
algjörlega sönn. Á síðari árum hafa hljóð
og högg verið hljóðrituð og sum fyrirbæri
jafnvel kvikmynduð. Menn vita nú orðið
talsvert meira um þessi fyrirbæri sökum
ítarlegra rannsókna viðurkenndra vísinda-
manna, eins og dr Georges Owens, Hans
Benders, prófessors, dr. Gaithers Pratts og
Williams Rolls. Almenningur veit hins
vegar ekki nógu mikið um þetta og þess
vegna er þeim, sem fyrir ærslanda-fyrir-
bærum verða, ekki um að segja ókunnug-
um frá því.
Það sem er einna algengast í þessum
tilvikum er, að óvenjuleg og óskiljanleg
hljóð taki að heyrast. Vitanlega má ekki
gleyma því, að hús, hvort sem þau eru ný
eða gömul, hafa í sér ýmiss konar eðlileg
hljóð, sem geta stafað af þenslu eða sam-
drætti í viðum byggingarinnar, vatni í
leiðslum eða þess háttar. En í ærslanda-
fyrirbærum er langoftast um hljóð að
ræða, sem ekki er hægt að rugla saman við
neitt af þessu. Þetta getur verið eins og
klórað sé í vegg, sögunarhljóð eða greini-
leg högg sem koma frá þiljum eða húsgögn-
um, eða jafnvel virðast myndast einhvers
staðar í lausu lofti. í sumum tilfellum er
einungis um hljóð að ræða. Stundum
heyrast þau mörgum sinnum á dag. í
öðrum tilfellum annað veifið. Stundum er
ekki um hljóð að ræða heldur hreyfingu á
hlutum.
í Swansea i Wales gerðist þannig
ærslanda-fyrirbæri árið 1970. Það hófst á
því, að lyfjaglas lyftist upp af hillu og sveif í
áttina til húsfreyju á staðnum. Konan flúði
skelfingu lostin út úr herberginu og skellti
hurðinni á þessa svífandi lyfjaflösku, sem
lenti á hurðinni og mölbrotnaði með
miklum hvelli.
í Sauchie, Alloa á Skotlandi gerðist það
1960, að tveir læknar og prestur vottuðu,
að þeir hefðu oftar en einu sinni séð þunga^
kistu sem lök voru geymd í hefjast um
þumlung eða meira frá gólfi og svífa svo
áfram í lausu lofti nokkur fet.
í Sauchie-málinu var ekki eingöngu um
flutninga-fyrirbæri að ræða, heldur
heyrðust einnig hvers konar hljóð og högg,
sem voru hljóðrituð. Vitnin sögðu að
hljóðin virtust koma einhvers staðar úr
lausu lofti.
í Swansea-málinu var hins vegar ekki um
nein hljóð að ræða. Þar hreyfðust hlutir
bara í þögn um loftið, þangað til þeir rákust
á eitthvað, og þá heyrðist skiljanlega hljóð
af árekstrinum. Þessi hljóð voru vitanlega
eðlileg, en það sama var tæplega hægt að
segja um það hvernig hlutirnir hreyfðust,
að því er virtist af sjálfsdáðum.
Swansea-málið var athyglisvert að því
leyti, að það sýndi hve kraftur ærslanda-
fyrirbæris getur verið mikill. í einu tilviki
var hjónarúmi lyft af þessu afli, því hvolft
og sett ofan á barnsvöggu. Skömmu eftir
þetta var þungur klæðaskápur færður til í
sama herbergi, þannig að hann hindraði
umgang um einu dyrnar á svefnherberginu.
Það varð að sækja lögregluna til þess að
hjálpa til að brjótast inn í herbergið, sem
var á jarðhæð og vissi út að götunni.
Meðan á þessu gekk stóðu húsfreyja og
móðir hennar útá gangstéttinni fyrir neðan
gluggann. Það var því deginum Ijósara, að
hér átti enginn innbrotsþjófur eða
skemmdarvargur hlut að máli, því hann
hefði ekki komist hjá því að sjást.
Swansea-málið er líka gott dæmi um það,
sem iðulega kemur fram í ærslanda-fyrir-
bærum, en það er að hlutir færast til í
læstum herbergjum, þegar enginn er þar
inni, þannig að þetta verður ekki ljóst fyrr
en síðar, þegar einhver kemur þar inn.
Þegar slíkar truflanir brjótast út er vitan-
lega um beitingu einhvers afls að ræða,
ókunnugs eðlis. Ef tvö hundruð punda
12 Vikan 3. tbl.