Vikan - 01.02.1979, Blaðsíða 42

Maður er nefndur Cornelius Tabori.
Hann er ungverskur blaðamaður, sem tals-
vert hefur fengist við rannsóknir dular-
fullra fyrirbæra. í þessum þætti mínum hef
ég í hyggju að rekja hér í stuttu máli það,
sem hann sjálfur hefur talið óskiljanlegast
af öllu því sem hann hefur rannsakað í
þessum efnum. Það fólk sem hér kemur við
sögu er efnuð ungversk fjölskylda i
Budapest. Heimilisfaðirinn er efna-
verkfræðingur, Geroe Farczady, að nafni,
ættaður frá Transilvaníu. Eiginkona hans
er af háttsettum liðsforingjaættum í Vinar-
borg.
Ásamt dóttur sinni bjuggu þessi hjón í
fallegri villu í rólegu úthverfi í Budapest á
vinstri bakka Dónár. Hjón þessi áttu dóttur
þá sem Iris hét, seytján ára að aldri. Árið
1933 gerðist það undur, að þessi unga
stúlka breyttist allt i einu í spænska
ræstingakonu.
Síðdegis þann 20. apríl 1935 kom Tabori
blaðamaður í heimsókn til þess að hafa
nánari kynni af þessu furðulega máli. Þegar
hann sagði móður stúlkunnar erindi sitt
sagði hún: „Þér eruð að leita að Iris? Iris er
dáin. Hún fór frá okkur í ágústmánuði
1933. Hver hún er? Það má guð vita. En
Iris er horfin. Sú sem nú býr hjá okkur er
kölluð Lucia — kona frá Madrid.
„Ég starði á hana,” skrifar Tabori. „Hún
var svo róleg — svo blátt áfram. Það fór
hrollur um mig. En hún brosti.”
„Nei, ég er ekki spíritisti,” sagði hún. „Ég
er ekki heldur gengin af göflunum. Lítið
þér á mig. Ég get hrósað mér af því að vera
vel upplýst og jafnlynd kona. Ég reyni að
lifa siðfáguðu lífi — en það er engu líkara
en ég hafi verið valin til þess að verða fyrir
einstæðri reynslu.”
Og hún hélt áfram og sagði Tabori, að
dóttir hennar, Iris hefði verið framúr-
skarandi nemandi og framtíðin hefði
brosað við henni, en hún hefði oft verið
lasin.
Þá gerðist það eitt kvöldið, þegar
inflúensa gekk i borginni, að hún varð
alvarlega veik. Hún gaf allt í einu frá sér
langt og djúpt andvarp og móðir hennar
óttaðist að hún hefði dáið.
„Ég beygði mig yfir hana,” sagði hún,
„en fann að hún andaði. Ég snerti brjóst
hennar og fann hjartsláttinn. Mér létti
stórlega og skammaðist mín fyrir
heimskuna. Auðvitað var Iris lifandi. En
þar skjátlaðist mér. íris var dáin. Líkami
hennar var kyrr hjá okkur, en andi hennar
var horfinn. En við komumst ekki að þessu
fyrr en daginn eftir.”
Þegar stúlkan vaknaði næsta dag byrjaði
hún að hrópa eitthvað á erlendu máli,
stökk framúr rúminu og reyndi að flýta sér
útúr húsinu. Hún botnaði ekki í neinu
þegar fjölskyldan reyndi að tala við hana.
Hún hélt bara áfram að gráta og hrópa.
Þegar þau að lokum komust að raun um
það, að hún talaði einungis spænsku, þá
fóru þau að kenna henni þýsku, svo hægt
væri að hafa samband við hana.
Eftir nokkra mánuði hafði hún lært
nægilega mikið til þess að geta sagt sögu
sína. Og stúlkan sjálf sagði Tabori blaða-
manni söguna með þungum þýskum hreim:
ÆVAR R. KVARAN
„Ég á heima i Madrid og er kaþólsk og
trúrækin. Ég var gift verkamanni, Pedro
Salio, þegar ég var seytján ára, og ég dó í
ágústmánuði 1933 af berklum. Ég elskaði
ekki manninn minn, en ég fæddi honum
fjórtán börn. Ég kenndi óskaplega í brjósti
um börnin, þegar ég var að deyja.”
Tabori var nú ekki á því að trúa þessu
öllu eins og nýju neti án frekari upplýsinga
og spurði móðurina, hvort það væri satt, að
Iris hefði ekkert kunnað i spænsku.
„Góði maður,” sagði frú Farczady,
„getið þér ekki skilið það, að þessi kona er
ekki dóttir mín? Hún er alls ekki Iris. Hún
er Lucia, spænsk kona. Iris talaði ekki orð í
spænsku, og við ræddum aldrei neitt í
fjölskyldunni, sem snerti Spán. En nú
heyrum við ekkert annað. Þér verðið að
gera yður ljóst, að Iris er dáin — og þessi
persóna sem þér eruð að tala við er Lucia,
ræstingarkona frá Madrid.”
„En líkami hennar, andlit og hendur
tilheyra þó Iris Farczady,” mótmælti
Tabori.
„Já,” tók móðirin fram í, „líkami hennar
elsku Irisar minnar var kyrr hjá okkur — sál
Luciu flutti inn i hann. Hún breytist meira
og meira með hverjum mánuðinum. Lucia
hefur gjörólíka skaphöfn. Hún Iris min litla
var döpur, alvarleg og þunglynd stúlka,
.njög listræn og hugsandi manneskja. En
Lucia hins vegar er full af lífi og kátínu.
Hún dansar ástríðuþrungna dansa og
syngur spænska þjóðsöngva.”
„Er þetta satt?” spurði Tabori
stúlkuna.
„Allt sem senjoran segir er satt,” svaraði
hún. „Þegar ég leit í spegil í fyrsta skipti
eftir að ég kom hingað snarbrá mér. Ég var
orðin ung stúlka. Og hvar voru svörtu
augun mín? Þykka svarta hárið sem náði
niður að lendum?”
En nú segist hún vera orðin mjög ánægð
með það, að i þessu nýja lífi sé hún svona
lagleg ung stúlka. Hún hafði verið útslitin
miðaldra kona og nú var hún endurfædd til
nýrrar æsku.
Þegar Tabori talaði við aðra í fjölskyld-
unni var honum sagt frá þvi, hve spænsku
stúlkunni hefðu fundist lífshættir
ungversku fjölskyldunnar skritnir fyrst í
stað. Hún varð til dæmis undrandi þegar
hún sá sporvagnana í Budapest, sem voru
svo gjörólíkir þeim í Madrid.
Það var farið með hana í skóla Irisar, en
þar kannaðist hún ekki við neitt af
skólasystkinum sínum, en þau hins vegar
þekktu hana strax sem Iris. Hún hafði
heimsótt dr. Tibor Humpfner, ungverskan
prófessor, sem jafnframt var munkur í
Cisteriku-reglu. Hún vakti undrun hans
með þekkingu sinni á spænskum kirkjum
og skreytingum þeirra. Hún var kynnt fyrir
spænskum kennara, sem varð ekki litið
hissa á að heyra hinn hreina Madrid-hreim
á máli hennar.
Tabori ræddi einnig við föður Irisar á
vinnustað hans. Hann sagði: „Auðvitað er
hún dóttir mín. Að minnsta kosti í ytra
útliti. En hvað gerðist innra með henni —
það er mér vissulega ráðgáta. Ég er bara
mjög hryggur yfir þvi, að hætt var við hið
efnilega nám Irisar, því framtíðin brosti
vissulega við henni. Ég vænti svo mikils af
henni.”
Hann sagði, að hún kynni ekki við það,
ef hann kallaði hana Iris núna. Og hann
bætti við:
„Ég skal fúslega viðurkenna það, að áður
en hún varð veik var hún dálítið stirð í
skapi stundum og önug. En nú er hún
róleg, hefur áhuga á heimilisstörfum og býr
stundum til hina furðulegustu matrétti.
Það er alveg dásamlegt hvað hún getur
búið til úr einu saman smjöri, mjólk og
grænmeti.”
René, systir stúlkunnar sagði: „Nú er

42 Vikan f. tbl.