Vikan - 07.08.1980, Blaðsíða 26

Fjölskyldumál — Guðfinna Eydal
IVIargt hefur verið ritað um islensku
forsetakosningarnar í erlend blöð. Þar
ber ýmislegt fyrir augu sem er gaman að
sjá fyrír íslendinga, ekki hvað síst þar
sem greinar erlendra blaða endurspegla
oft fleiri sjónarmið og aðra afstöðu til
manna og málefna en einmitt til þess
sem málið snýst um hverju sinni. Þetta á
einnig við um skrif Norðurlandablaða
um islensku forsetakosningarnar. Menn
hafa velt þvi fyrir sér hvernig gat staðið
á því að kona varð fyrir valinu á íslandi,
kona sem er ógift, einstæð móðir (enda
þótt það sé tekið fram að hún hafi ekki
verið hefðbundin einstæð móðir) þegar i
framboði til forseta voru ímyndir hinnar
hefðbundnu kjarnafjölskyldu, þar sem
maðurinn var höfuð konunnar og hún
fylgdi af því að hún var kona mannsins
síns. Menn hafa I þessu sambandi velt
því fyrir sér hvort Islendingar séu frjáls-
lyndari en aðrar þjóðir í jafnréttis
málum, hvort Íslendingar hafi minni for-
dóma en aðrar þjóðir, hvort einstæðar
mæður eigi almennt auðveldara upp-
dráttar en annars staðar í heiminum og
hvort konur á Íslandi eigi í rauninni auð
veldara með að lifa án karlmanna en
konur annars staðar i heiminum.
Ef á heildina er litið eru skoðanir
ýmissa Norðurlandablaða ekki einungis
jákvæðar i túlkun þeirra á islensku for-
setakosningunum. Flestir eru sammála
um að kosningarnar séu sigur fyrir
konur, en ekki á því að kosning Vigdísar
Finnbogadóttur sé tákn fyrir sérstök
jafnréttissjónarmið á Islandi. í þvi sam
bandi er gjarnan nefnt hve. fáar konur
«itji á Alþingi, að aðeins ein kona hafi
verið ráðherra siðan 1944 og að konur
sitji almennt mjög lítið í háum embætt
um á íslandi. Einn athyglisverður hlutur
hefur einnig komið fram þegar rætl
hefur verið um lítiðgengi i jafnréttismál
um á íslandi. Það hefur verið bent á hve
lítið er gert fyrir foreldra ungra barna,
þ.e.a.s. barna á aldrinum 0—6 ára. Slæ-
leg frammistaða i jafnréttismálum fer
gjarnan saman við að foreldrar lítilla
barna fá lítinn sem engan stuðning frá
hinu opinbera við barnauppeldi og að
það er ekki til nein skipulögð fjölskyldu
pólitík, eins og það er oft kallað. Þetta
vita margar þjóðir og hafa þess vegna
m.a. komið á ákveðinni aðstoð, sérstak-
lega við foreldra Htilla barna, til að konta
til móts viðalmennar jafnréttiskröfur.
Þó að val Vigdisar Finnbogadóttur til
forseta sé ekki tákn fyrir hve langt ís
lendingar hafa náð í jafnréttismálum er
það staðreynd að um það bil 34% af
kjósendum hafa álitið að kona gæti
verið forseti. án þess að hafa karlmann
sér við hlið. Þess vegna er kannski ein
spurning erlendra blaða fremur öðrum
sérlega áhugaverð: „Er ekki lengur þörf
fyrir karlmenn?” Lítum nánar á spurn-
inguna. Það sem átt er við er hvort
konur geti lifað lífinu án karlmanna.
Kcman sem kynvera
í dag vinnur meirihluti kvenna utan
heimilis. Margar konur hafa dágóð laun.
eða nóg til að skrimta af ef þær hugsa
aðeins um nauðþurftir og þurfa að sjá
fyrir einu eða tveim börnum. Það er að
vísu ævintýralega erfitt að vera einstæð
móðir með börn á íslandi nema konan sé
algjör hátekjukona. En það er þó hægt
að lifa. Það er ekki ýkja langt síðan það
var nær ógerningur fyrir konu að sjá
fyrir sér og sínum. Hún varð eiginlega
að hafa karlmann sem fyrirvinnu. Karl-
maðurinn hafði margfalt tak á konunni,
fjárhagslegt, lagalegt. félagslegt og kyn-
ferðislegt. Enda þótt fjárhagslegt vald
karlmanna yfir konum hafi verið einna
mest áberandi var ýmislegt annað sem
kom í kjölfarið. Siðferðilegt mat almenn
ings á gerðum karla og kvenna var t.d.
gerólíkt. Það hefur aldrei verið litið jafn-
alvarlegum augum að karlmaður héldi
framhjá, hefði margar i takinu, ætti
börn utan hjónabands, eins og ef kona
gerði slíkt hið sama. Það hefur heldur
aldrei þótt neitt sérstaklega tiltakanlegt
ef karlmaður býr einn. En ef kona gerir
það eru oft ýmsar skýringar dregnar
fram í dagsljósið. Konur hafa einnig allt-
af verið dæmdar miklu harkalegar en
karlmenn fyrir að hafa kynferðisleg sam-
bönd sem ekki eru í vigðri sambúð. Þær
hafa i því tilliti fengið ýmsar nafngiftir,
eins og allragögn, mellur, hórur og þvi-
umlíkt. í forsetakosningunum var
bryddað á slíku ógeðfelldu tali. hversu
ósmekklega sem það hljómar. Engum
datt hins vegar i hug að spyrja eða ræða
um hvort virðulegir karlmenn gætu haft
ýmisleg kynferðisleg sambönd sem
mætti núa þeim um nasir. í þessum
efnum gildir ekki og hefur aldrei gilt
það sama fyrir konur og karlmenn. Og
það hefur aldrei verið viðurkennt í raun
að konur hefðu kynferðislegar þarfir
nema innan ramma hjónabandsins.
Þessi hugsanagangur er sem betur fer
aðeins að breytast og þó ekki beri mikið
á þessum hlutum á íslandi eru konur þar
sem annars staðar á Vesturlöndum til-
búnari en áður að viðurkenna sjálfar að
þær séu kynferðisverur — óháð mati
karlmanna á þeim hlutum.
Aukið vald
kvenna
Aukin þátttaka kvenna á vinnumark-
aðinum hefur minnkað vald karlmanna
yfir konum verulega. Enda þótt flestir
karlmenn hafi hærri laun en konur og
geti þar af leiðandi „veitt” meiru i
neysluvörur (fínar ibúðir, bíla. litasjón-
vörp o.s.frv.) geta þeir I langfæstum til-
vikum ákvarðað hvort fjölskyldan hefur
i sig og á.
Konan getur einnig stjórnað lífi sínu
meira en áður fyrr og á fleiri vegu.
Mikilvægast i þvi samhengi er vald konu
til að geta ákvarðað barneignir og geta
orðið þunguð án aðstoðar karlmanns.
Aukin tækni hefur veitt konum þennan
möguleika. Karlmenn geta hins vegar
ekki eignast börn nema með samþykki
konu. Þessi staðreynd hefur tvímæla-
laust gefið konum aukin völd og skelft
marga karlmenn, þar sem fátt getur ógn-
að sjálfsmynd karlmanna meira en að
geta ekki alið eigið afkvæmi. Ef þeirra
yrði ekki lengur þörf í þvi sambandi
finnst mörgum að valdi sínu sé ógnað
meira en hægt er að sætta sig við og
margir karlmenn hafa því brugðist við
auknu valdi kvenna með því að verða
ihaldssamari en áður.
Er karlmanna
ekki þörf?
Mörg dæmi og fleiri rannsóknir vitna
Er ekki lengur þörf
fyrir karlmenn?
um það að karlmenn flýja af hólmi og
vilja halda fast i gamalt kynjamynstur
og hlutverk þegar þeir uppgötva að
nýjar kröfur eru gerðar til þeirra. Það er
oft eins og hræðsla þeirra við að vera
ekki lengur þarfir á sama hátt og áður
ýti undir flóttatilraunir.
Það er staðreynd að karlmanna er
ekki lengur þörf á sama hátt og áður í
nútimasamfélagi. En þeirra er þörf — ef
26 Vikan 32. tbl,