Vikan - 07.08.1980, Blaðsíða 50

Undarteg atvik — Ævar R. Kvaran
SKÁLDIÐ
OG SKÁLK-
URINN
„Eg hef ekki efni á því að hengja
Francois Villon. Það eru hundrað
þúsund menn í Frakklandi jafnmiklir
þorparar og hann, en ekkert skáld sem
jafnastá við hann.”
Þannig komst Lúðvík XI. að orði,
þegar hann fyrirskipaði að láta Villon
lausan úr Meung-sur Loire-fangelsinu
árið 1461. Og hinn slungni franski
þjóðhöfðingi sannaði með því, að hann
var í senn glöggur mannþekkjari og bar
gott skyn á bókmenntir, því þessi aumi
þjófur sem hann náðaði með þessum
orðum öðlaðist frægð í bókmennta-
sögunni sem fyrsta franska stórskáldið.
Sess sinn í bókmenntunum vann hann
sér með því að blása nýju lífi og fegurð i
gömul frönsk steinrunnin ljóðform, svo
og sökum þeirra mikilsverðu áhrifa sem
hann hafði á verk annarra merkra
höfunda. En í Villon mættust hinar
miklu andstæður: annars vegar
stórbrotin snilld og heit trúartilfinning
og hins vegar drykkjuskapur og glæpir.
Lýsingar hans á borgarbrag í París eru
skrifaðar af nöpru raunsæi. Flann var i
senn háðskur, en þó mannvinur í gagn-
rýni sinni á meðbræður sína. Telja
margir að með honum bregði fyrir fyrsta
háðsbrosinu I frönskum bókmenntum.
Áhrifa frá þessum furðulega skelmi og
skáldi þykir gæta i verkum ýmissa
frægra franskra höfunda, svo sem
Rabelair, Gautiers, Voltaires og
Anatoles Frances. Og sum af merkustu
ljóðskáldum Englands hafa fengist við
að þýða Ijóð hans, má þar nefna
Swinburne. Rosetti, John Paine og Vere
de Stackpoole. Robert Luis Stevenson
skrifaði um hann i bók sinni Familiar
Studies of Men and Books og Justin
McCarthy gerði hann aðsöguhetju sinni
i bókinni If I were a King, en George
Alexander gerði hann að rómantiskri
leiksviðshetju, þegar hann breytti þeirri
sögu i leikrit, og svo hefur sagan af
skáldþjófinum enn verið rifjuð upp i
óperettu, sem notið hefur mikilla
vinsælda á sviði og i kvikmyndum The
Vagabond King. en lög úr henni heyrast
iðulega hjá okkur í útvarpinu.
Ekki hafa íslenskar bókmenntir
heldur farið með öllu á mi^ við áhrif
þessa furðufugls, því í bók sinni Tuttugu
erlend kvæði og einu betur birtir skáldið
Jón Helgason þýðingar eða stælingar á
fjórum kvæðum Villons og er það
snilldarlega gert.
Við skulum nú íhuga einkennilegan
feril þessa franska skálds dálítið nánar.
Jón skáld Helgason lýsir Francois
Villon svo í fyrrnefndri bók sinni:
„Villon var höfuðskáld Frakka á
15du öld. Hann var settur til mennta, en
i stað þess að samneyta góðum klerkum
og öðru siðprúðu fólki lagði hann lag
sitt við slarkara, illvirkja, þjófa,
ræningja og skækjur, hann drap prest 25
ára gamall, og menn vita að hann var
tvivegis dæmdur til hengingar, en slapp í
bæði skiptin, árið 1463 hverfur hann
með öllu, liðlega þrítugur að aldri, og
enginn veit hvað um hann varð, eins
líklegt að þá hafi tekist að festa hann
upp. Kvæði Villons eru ólík öllu öðru
sem áður var ort á Frakklandi, hann
lýsir ekki hetjum og fyrirmyndum,
heldur velur sér yrkisefni úr umhverfi
sínu skuggalegu, án viðleitni til að fegra
eða draga úr, og þar á hvorki við mál-
skrúð né uppskrúfuð orðsnilld.”
Francois de Montcorbier, sem betur
er kunnur undir því nafni sem hann tók
sér, Villon, fæddist í París 1431, árið
sem andi heilagrar Jóhönnu losnaði á
bálinu i Rúðuborg. Um foreldra hans er
fátt kunnugt annað en það, að móðir
hans var fátæk, guðhrædd kona, sem
hlýtur að hafa átt í ströngu stríði vegna
þess ónytjungs sem hún átti að syni.
Ættingi einn, Guillaume de Villon,
sem var kórbróðir við St. Benois-kirkj-
una, reyndist þeim mæðginum sér-
staklega vel. Honum tókst að útvega
hinum unga Francois aðgang að
háskólanum I París árið 1446 og iauk
hann M.A. prófi og guðfræðiprófi
aðeins 21 árs gamall.
Hvernig hann lifði næstu árin er
einungis hægt að giska á. Ef til vill hefur
hann að einhverju leyti unnið fyrir sér
með kennslustörfum eða skrifara. En
eitt er vist: hann lenti I slæmum félags-
skap. Hann lifði í svalli og sukki á verstu
knæpum og eyddi tíma sínum og fé í
vafasamar léttúðardrósir, að þvi er hann
segir i ljóðum sínum. Og þegar hann
þraut fé varð honum ekki vandratað út á
hála glæpabrautina.
Meðal félaga hans má nefna illræmda
þorpara eins og René Montigny sem
endaði í gálganum; Colin de Cayeux,
alkunnan innbrotsþjóf. sem að lokum
hlaut hina hræðilegu dauðarefsingu að
vera brotinn á hjóli. Þá má nefna Jehan,
sem kunnur var undir nafninu „Úlfur-
inn", peningafalsarann de Grigny barón
og „Abbadísina af Port Royal”. Kona
þessi hafði verið raunveruleg abbadis, en
svallveislurnar sem hún hélt i klaustri
sinu komu henni í ónáð og varð hún
brátt alkunn meðal glæpalýðs Parísar-
borgar. Oft dulklæddist hún sem
karlmaður, þegar hún var á ferð með
Villon og hinum þokkalegu félögum
hans.
Svo virðist að upphaflega hafi Villon
lent í klandri án þess að hafa unnið til
þess. Það vildi þannig til, að hann og
félagi hans einn sátu undir klukkuturni
St. Benois-kirkjunnar dag nokkurn,
þegar klerkur einn, Philip Chermoye að
nafni, sem þóttist eiga Villon grátt að
gjalda, réðist á skáldið með svívirð-
ingum og særði hann jafnvel í andliti
með sverði. Villon varðist með því að
reka rýting I prestinn og hæfði hann
með stórum steini, og tók síðan til
fótanna.
Þegar Chermoye var borinn á brott
var hann að dauða kominn, en áður en
hann gaf upp öndina gaf hann Villon
upp allar sakir og fyrirgaf honum. En
það bjargaði Villon ekki, því hann var
gerður útlægur frá París um tíma.
Þótt ekki sé hægt að lá Villon það að
verja líf sitt gegn Chermoye klerki, þá
hefur hann hins vegar litlar afsakanir
fyrir ýmsu þvi sem hann síðar gerði.
Þegar hann þannig sneri aftur til
Parísar árið 1456, eða um ári eftir
þennan atburð, þá slóst hann i félags-
skap Colins de Cayeux, sem fyrr var
nefndur og félaga hans, en þeir höfðu
með sér hreint glæpafélag, sem
skipulagði og framkvæmdi rán i
borginni.
Fyrsta fórnarlamb þeirra var klerkur
einn, Coiffier að nafni. Brotist var inní
hús hans og stolið frá honum andvirði
600 gullkróna. Þá gerðu þeir líka tilraun
til þess að brjótast inní St. Mathurin-
kirkjuna, en mistókst það fyrir árvekni
varðhunda. Nú var guðfræðingurinn
lagstur heldur lágt. Næst brutust þeir
félagar inní Navarre-háskólann og
sluppu þaðan með andvirði annarra
fintm eða sex hundruð gullkróna. Og litill
vafi er á því, að þeir hafa framið marga
aðra glæpi, þótt ekki fari af því sögur.
En það sannaðist hér sem oftar að upp
komast svik um siðir. Einn af glæpa-
félögum Villons var hálfgerður bjáni,
Guy de Tabarie að nafni. Fyrir aulaskap
hans kom hann upp um eitt af innbrot-
um þeirra félaga. Og þegar Villon kom
utanúr sveit einn daginn var hann
tekinn höndum og varpað í fangelsi.
Þar var hann píndur til sagna með
hinni svokölluðu „vatnsaðferð”, en hún
lá i því, að þvingað var ofan í fangann
ógrynni vatns með slöngu og má geta
nærri hvaða afleiðingar slik hörku-
meðferð hefur fyrir viðkomandi. Að
pyndingum loknum hefur hann vafa-
laust játað á sig hvað sem á hann var
borið, enda var hann nú dæmdur til
dauða.
En skáldið gerði sér lítið fyrir og
skrifaði í fangelsinu náðunarbeiðni til
franska þingsins, og má nærri geta að
ekki hefur þessi frábæri ritsnillingur
verið í vandræðum með að orða
plaggið, enda var dóminum breytt í lífs-
tíðar útlegð.
Eftir þetta hefur Villon reikað víða og
þá ekki verið alltaf sérlega heiðarlegur I
viðskiptum sínum við aðra. Þetta ferða-
lag endar þvi á sama hátt og áður með
fangelsi i Meung-sur-Loire, þar sem hann
var þó aftur náðaður og í þetta skipti af
sjálfum konungi Frakklands Lúðvík XL,
eins og ég lýsti i upphafi máls míns.
Næst þegar við fréttum af honum er
hann kominn aftur til Parísar og þar
skrifaði hann hið ódauðlega verk sitt
Erfðaskfána miklu árið 1461, þritugur
að aldri. Að lokum er hann aftur
dæmdur I útlegð fyrir afbrot sín og
hverfur þá fyrir fullt og allt, þannig að
aldrei hefur til hans spurst síðan. Hann
kann að hafa þjáðst af einhverjum sjúk-
dómi, þvi hann hefur vafalaust verið
veiklaður orðinn af gjálifi og löngum
lamandi fangavistum. En hann kann
einnig að hafa endað lif sitt í einhverjum
gálganum, eins og Jón Helgason taldi
hér að framan. En um þetta veit enginn
með neinni vissu og ólíklegt að úr því
fáist nokkru sinni skorið úr þessu.
Bókmenntalegur arfur Villons til
heimsins eru ljóðaflokkar hans Litla
erfðaskráin og Erfðaskráin mikla, auk
nokkurra sögukvæða og skemmri ljóða.
Einnig orti hann götuvísur á skrílmáli
þvi sem glæpalýður Parísar tamdi sér og
eru þær fróðlegar heimildir um það.
Erfðaskráin mikla er skrifuð eins og
þar væri um raunverulega erfðaskrá að
ræða, þar sem hann ánafnar vinum og
óvinum hinu og öðru af mikilli mælsku
og feiknalegu andríki. Þar er einnig
brugðið upp skemmtilegum myndum af
skáldinu sjálfu og þeim tímum sem hann
lifði á.
Eitt hinna ágætu ljóða Villons orti
hann i orðastað móður sinnar. Það heitir
SO Vikan 32. tbl,