Vikan - 21.11.1985, Blaðsíða 33

ggt & búið Byggt & búið Byggt & búið Byggt & búið Byggt & búið Byg
ur tvö í Sviþjóð, fimm og sjö ára, og
verða einhvern tima hjá mér.
Visindalega sannað að konur
gætu ekki lært stærðfræði
Halldóra er ekki aðeins fyrst islenskra
kvenna til að fara í nám i arkitektúr. Hún
er einnig önnur tveggja stúlkna sem út-
skrifast fyrstar úr stærðfræöideild í
menntaskóla.
,,Það var nú víst álitið visindalega
sannað að konur gætu ekki lært stærð-
fræði. Þegar ég fór í arkitektúr var mér
meira að segja sagt að tekniskt nám
hæfði alls ekki konu, það væri bara ekki
eðli kvenna að fara í svoleiðis lagað."
En hvers vegna valdiröu þetta fag?
,,Nú faðir vor spurði okkur allar fjórar
systurnar hvað við vildum helst læra og
ég fór sem sagt að stynja því upp þarna
sextán ára gömul að ég vildi verða arki-
tekt. Ég hafði nefnilega lesið í blaði um
danskar konur sem höfðu unnið verð-
laun fyrir að teikna dagheimili og fannst
að þetta gæti kannski verið eitthvað
fyrir mig. Það hafði líka alltaf verið
uppáhaldsleikur minn að teikna hús og
innréttingar. Pabbi hafði nú dálítið
gaman af þessu og það var gengið i það
að leita fyrir sér með menntun. Við
komumst að því að það þurfti gagn-
fræðapróf og siðan einn bekk i mennta-
skóla svo það varð úr að ég fór i Flens-
borg i tvö ár og síðan í Menntaskólann í
Reykjavík.
Ég kláraði svo stúdentspróf og stóð
frammi fyrir þvi að velja land fyrir arki-
tektúrnámið. Ég valdi Svíþjóð, kannski
af þvi að það var þá óvenjulegra en að
velja Kaupmannahöfn. Ég varð annars
fyrir dálitlum vonbrigðum með námið i
Stokkhólmi til að byrja með, ég var til
dæmis að læra stærðfræði sem ég
hafði lært hér heima."
Þú hefur þá ekki bara reynt að drífa
þig i eitthvað annað?
„Svoleiðis lagað þótti ekki álitlegt í
þá daga. Maður breytti ekki áformum
sínum á miðri leið. Þetta batnaði svo
líka allt saman í seinni hluta námsins,
ég fékk meðal annars kennara, sem nú
er heimsfrægur orðinn, prófessor
Gunnar Aspelund, og ég kynntist góðu
fólki. Sem sagt, allt gekk vel nema
þetta að striðið skall á."
Varð innlyksa
i Sviþjóð
Það var aldrei ætlun Halldóru að
setjast að úti en síðari heimsstyrjöldin
braust út árið 1939 og þar með varð Hall-
dóra innlyksa i Sviþjóð ásamt systur
sinni, Guðrúnu, sem var nýkomin út i
fóstrunám.
,,Þetta var nú um það leyti sem mað-
ur var aðeins farinn að lita á pilta og svo
blossar ástin upp og blómstrar. Og það
er komið hjónaband og börn. Maðurinn
minn, Jan Ek, var læknir og við bjugg-
um fyrst i Stokkhólmi en 1946 fluttum
við til Kiruna þar sem hann var héraðs-
læknir i nokkur ár. Á stríðsárunum i
Stokkhólmi, áður en við fluttum til Kir-
una, bjuggum við um tíma í nokkurs
konar kommúnu en foreldrar minir voru
þá um tíma í Stokkhólmi og önnur systir
min, Valgerður, hafði bæst í hópinn og
var komin á listaskóla. Við leigðum
stundum dönskum og norskum flótta-
mönnum þannig að það var mikið um
að vera þarna hjá okkur. Auðvitað var
erfitt að hugsa um allar þær hörmungar
sem voru samfara striðinu en einhvern
veginn gekk þetta. Ég hafði mikið að
gera í arkitektastarfinu og svo þurftu lit-
il börn heima líka sitt.
islendingarnir héldu annars mikið
hópinn þarna á þessum árum, svo mik-
ið að einum kennara okkar fannst nóg
um og sagði það nú gott og blessað að
vera góðir vinir og láta eitt yfir alla
ganga en við mættum bara ekki gera
okkur þetta heldur yrðum við að kynn-
ast fleirum út á við og komast i meiri
tengsl við menningu og málefni lands-
ins, þegar við nú hefðum tækifærið.
Auðvitað gerðist það svo að við leituð-
um út fyrir hópinn góða, en alltaf voru
fundirnir okkar reglulega einu sinni í
mánuði og oftar ef eitthvað sérstakt var
á döfinni. Það var svo gott að koma
saman, lesa bækur og spyrja frétta þvi
það var langt á milli skipaferða og í þá
daga var nú ekki verið að hringja heim
bara til að fá fréttir. Nú, margir landar
fóru heim, en við tókum það ráð nokkur
að flytja saman og á því heimili voru
ekki beint rrfrildi en allháværar umræður
um ýmis mál. Þama bjuggum við syst-
urnar, Jónas Haralz, Glúmur Björnsson
hagfræðingur, Þorleifur Kristófersson,
Ingvar Björnsson og Rannveig Kristj-
ánsdóttir sem seinna varð Rannveig
Hallberg. Og við fengum eins og geng-
ur marga gesti þannig að stundum var
búið um í baðkerinu hjá okkur. En þetta
var nú allt áður en ég giftist og við
stofnuðum eigið heimili. Þegar við
komum aftur til Stokkhólms eftir dvöl-
ina í Kiruna fannst mér svo gaman að
geta aftur safnað að mér löndum. Og
áfram flaug tíminn i Sviþjóð. Við
bjuggum i Halmstad frá 1958 og eftir að
maðurinn minn deyr árið 1963 og ég er
orðin ekkja með fimm börn flyt ég aft-
ur til Stokkhólms. Ég missti dálitið sam-
bandið við landana á þessum árum
enda mikið að gera bæði í starfi og á
heimili. Þegar börnin fóru að fara að
heiman fór ég svo að leigja íslenskum
námsmönnum og siðan 1974 hafa alltaf
af og til búið hjá mér Islendingar. Ætli
þeir séu ekki orðnir nálægt fjörutíu,
námsmennirnir sem hafa búið hjá mér,
og allir eru mjög góðir vinir mínir. Þeir
gerðu mig að heiðursfélaga á fimmtíu
ára afmælishátíð hjá íslendingafélaginu
í Stokkhólmi 1984. Sjálf er ég nú að
verða fimmtug, í Svíþjóð að minnsta
kosti, en ég á fimmtiu ára búsetuaf-
mæli þar um þessar mundir.
Á nú pinulitið
i Skíðaskálanum
Verk á islandi?
,,Það hefur iengi legið á mér sá sam-
viskubaggi að ég skuli ekki hafa getað
unnið meira á Islandi. En það gekk ekki
að sameina veruna úti og vinnu á gamla
góða landinu. Ég var með litil börn og
kannski eins gott að ég var ekki að
flækjast með þau á milli landa og svo
varð maðurinn minn heilsulítill þannig
að þetta sem sagt gekk ekki. Ég var nú
samt af og til að skrifa bæjarstjórum hér
heima og athuga með möguleika í sam-
bandi við litaval á húsahverfum eftir að
ég fór út á þá braut en því var ekki
sinnt."
Litaval húsa í Svíþjóð var og er háð
opinberu eftirliti, er þaö ekki?
,,Jú, í stærri bæjunum getur enginn
málað eða pússað hús án þess að sam-
þykki húsameistara bæjarins eða bygg-
inganefndar sé fyrir hendi."
Nú hefur þú komið af og til til Íslands í
gegnum árin meö misjafnlega löngum
hlóum. Hvernig hefur þár þótt þróun
húsagerðar hór hjá okkur?
,,Hér hefur mikið verið byggt og
myndarlega, í mínum augum stór hús
og dýr að sjá. En mér er sagt að eig-
endur vinni mikið að byggingunum
sjálfir og þannig verður þetta fram-
kvæmanlegt. Vænst þykir mér um að
farið er að gera vel að gömlu húsunum,
til dæmis i Reykjavik. En sárt er að sjá
sum gömul, falleg hús úti í sveitum
grotna niður. Væri ekki hægt að veita
hagstæð lán einstaklingum sem gerðu
upp þessi hús og hefðu kannski sem
sumarbústað?
En svona af þvi að við erum að ræða
um byggingar á Islandi og ég að halda
þvi fram að ég hafi ekkert getað unnið
hér þá verð ég samt að játa á mig eitt
verk að einhverju leyti. Á menntaskóla-
árum mínum, 1933 til 1935, var farið að
efla meir íþróttir og útivist til að vega
upp á móti þvi drykkjulifi sem var orðið
of áberandi og varð enn meira eftir að
höftin voru leyst. Ég var forseti bindind-
isfélaga skóla um tíma og i hópi sem var
aðeins að reyna fyrir sér með skiða-
íþróttina. Við fórum að Kolviðarhóli og
skemmtum okkur mjög vel i þessum
ferðum. Pálmi Hannesson, sem þá var
rektor i Menntaskólanum i Reykjavik,
hafði mikinn áhuga á þessum málum.
Hann er svo i Stokkhólmi veturinn eftir
að ég kem þangað i nám og við förum
að spjalla um skiðahús í Hveradölum.
Það verður svo úr að ég geri skissur fyr-
ir hann sem hann fer með heim og það
var að einhverju leyti farið eftir þessum
skissum við byggingu Skiðaskálans,
þannig að ég á nú pinulítið i honum."
Fyrrverandi ungfrú klukka
og skransali
Halldóra er ekki aðeins önnur tveggja
stúlkna sem fyrstar útskrifast úr stærð-
fræðideild menntaskóla á íslandi, fyrst
islenskra kvenna til að fara i nám i arki-
tektúr, fimm barna móðir sem i gegnum
árin hefur reynt að sameina heimili og
vinnu utan heimilis og driffjöður i blóm-
legu lifi landa á erlendri grund. Þeir eru
margir sem hafa notið raddar Halldóru.
Árið 1937 fákk Landssími íslands talvál
til að svara fyrirspurnum um hvað
timanum leið. Válin var sænsk og á
blaðsiðu 102 í Öldinni okkar 1931-1950
segir: Ungfrú Halldóra Briem, sem
stundar nám við tekniska háskólann i
Stokkhólmi, var fengin til að tala inn á
plötu válarinnar.
„JÚ, jú, ég er fyrrverandi ungfrú
klukka, mikil ósköp. Ég hafði gaman af
þessu og sagði víst jslendingum til um
tímann í allmörg ár."
Ég veit að þú átt nokkur hjartans
áhugamál, eins og þau að skrifa Ijóð,
semja lög og svo bókmenntirnar.
,,Já, ég hef dálítið fengist við Ijóða-
og lagagerð en ég yrki bara á sænsku,
það er mitt hversdagsmál, næst mínu
hversdagslifi með gleði og þrautum.
Það eru bara tækifærisvísur innan fjöl-
skyldunnar sem ég læt fara frá mér á is-
lensku og varla það. (íslenskan hennar
Halldóru er annars ótrúleg miðað við
fimmtíu ára afmælið.)
Ég er líka að skrifa upp lög og Ijóð
mömmu og móðurömmu, þær gerðu
mikið að því að yrkja og semja lög.
Lögin eru ekki til uppskrifuð nema eitt í
Organtónum. Ljóð mömmu eru þó
varðveitt á handritasafni. Ég geri þetta
eftir minni, mamma dó þegar ég var ell-
efu ára. Sjálf var hún þá þrjátiu og átta
ára og hefði því orðið hundrað ára sið-
astliðið haust. Valgerður Lárusdóttir
Briem, mamma min, var glöð, glæsileg
og frjálsleg kona og það ómar alltaf
söngur og gítarspil í huga minum þegar
ég minnist hennar.
Ég hef aftur misst mikið i sambandi
við bókmenntalifið hér heima. Það er
ekki nóg að lesa þessar aðalbækur sem
koma út, það eru samræðurnar sem ég
sakna og það að hitta ekki fólk sem
kann sömu vísur og vers.
Æ, ég var bara fegin þegar ég fékk
mitt allsherjarfrí fyrir átta árum. Nú get
ég lika hugsað meira um fjölskylduna,
notið barnabarnanna og ég kem núna á
hverju sumri til Islands. Og ég grúska
mikið í íslandssögu, annálum og ætt-
fræði. Það byrjaði víst þegar ég fór að
kynna mér kirkjubækur föður mins, þá
svona átta ára að aldri. Æ, það er svo
margt sem þyrfti aö koma I verk," seg-
ir Halldóra og bætir við: ,,Mér veitir
ekkert af 130 árum!"
Og áður en við Ijúkum samtalinu:
,,Þú veist ekki um eitt áhugamálið enn.
Ég er nefnilega töluvert skritin. Eftir að
ég flutti síðast til Stokkhólms byrjaði ég
að safna gömlu dóti. Þetta hófst á því að
ég fann fallega hluti innan um gamalt
skran i draslbúðum en síðan sá ég
þarna möguleika á að fá dálitlar auka-
tekjur og fór að halda basara heima. En
ekki hef ég nú grætt mikið hingað til,
mest hef ég gefið frá mér, börnum og
vinum, eða selt fyrir sama verð og ég
keypti, svo nú er þetta dreift um allar
trissur og álfur. Til dæmis fann ég grút-
skítugan fagurlega útsaumaðan borð-
dúk í ruslahrúgu, sauð fjórum sinnum,
stifaði og straujaði og rullaði og sendi
svo sem brúðargjöf til kunningja sem
héldu brúðkaup sitt i meiri háttar sloti á
irlandi. Hafði sjaldan sést annar eins
gripur. Og alltaf bætast við hlutir, bæk-
ur og bróderí. Þetta er nú kannski full-
mikið stundum, ég get ekki þverfótað
fyrir dótinu. Ef ég er spurð hvort ég eigi
ákveðinn hlut svara ég því til að ég eigi
hann sjálfsagt, þurfi bara að finna
hann. Ég var með gamlan barnavagn
sem ég safnaöi dótinu í á leiðöngrum
minum. Ég kallaði það að fara i berja-
mó. En börnin min hafa verið svo feim-
in við þetta að ég er hætt barnavagna-
stússinu," segir Halldóra að lokum og
hlær dátt.
47. tbl. Vikan 33