Vikan


Vikan - 23.06.1988, Blaðsíða 50

Vikan - 23.06.1988, Blaðsíða 50
iFyrirtíðaspenna („premenstrual tension") Stúlkur komast á kynþroskaaldurinn þegar þær eru 12 til 14 ára gamlar og byrja þá að hafa tíðablæðingar sem koma oftast með reglulegu millibili á 28 daga ffesti. Tíðalok (menopausa) verða oftast þegar konur eru í kringum 50 ára aldurinn. 28 daga ferlið milli blæðinga er kallað tíðahringur. TEXTI: ÞÓRA EMILIA ARMANNSDÓTTIR Tíðahringurinn er mjög flókinn þáttur líkamsstarfseminnar sem stjórnast af hormónum, F.S.H. (Follicle Stimulating Hormon) og L.H. (Luteinizing Hormon) sem myndast í undirstúku (hypofysu) í heila. Þessi hormón örva þroska eggbús (follicle) sem framleiðir hormónið ostro- gen. Magn ostrogens í blóði eykst um leið og eggbúið stækkar og þessi aukning or- sakar aukna losun á L.H. hormóni. Skyndi- leg aukning á L.H. í blóði (24 klst. fyrir egglos) veldur því að eggbúið springur og egglos á sér stað og við það minnkar L.H. jafn skyndilega aftur. Þegar egglos hefúr átt sér stað breytist eggbúið í gulbú (corp- us luteum) og hefst þá losun progesterons út í blóðið. Magn progestronsins eykst þar til gulbúið fer að rýrna og fellur um leið og gulbúið hefur lokið starfsemi sinni. Ostrogenmagnið í blóði er nokkuð hátt á sama tíma og fellur um leið og progestron- ið. Meðan magn þessara tveggja hormóna helst hátt í blóðinu, verður engin losun á L.H. og F.S.H., en um leið og það fellur koma tíðablæðingar og hömlun á losun L.H. og F.S.H. lýkur, þar með hefst hringur- inn að nýju. Ailir þættir í tíðahringnum eru jafh mikilvægir og hafa áhrif hver á annan, ýmist hamlandi eða örvandi.') Þrátt fýrir að hér sé iýst fullkomlega eðlilegri líkamsstarfsemi konunnar hefúr komið í ljós að margar konur eiga við van- líðan að stríða, ýmist sálræna eða líkam- lega, nokkrum dögum fyrir blæðingar, oft- ast 7-10 dögum áður og þar til blæðingar byrja og einnig oft á fýrsta degi blæðinga. Fyrirtíðaspenna eða „premenstrual tension" er heiti á sjúkdómsgreiningu yfir þann fjölda óþæginda og veikinda sem margar konur hafa síðustu dagana fýrir tíðablæðingar. Algengustu einkennin eru vökvasöfnun eða bjúgur, sérstaklega á andliti og fótum, verkir í maga, móðurlífl, höfúðverkur, spenna og verkir í brjóstum, erflðleikar við að sofna, þunglyndi og taugapirringur.4) í viðtali í tímaritinu Þjóðlíf við þær Guðrúnu Marteinsdóttur dósent og Her- dísi Sveinsdóttur lektor um fýrstu rann- sóknina sem gerð hefur verið hér á íslandi um fýrirtíðaspennu kvenna geta þær þess að þegar á 16. öld hafi stjarnfærðingurinn 48 VIKAN Giovanni da Monte bent á möguleika þess að tengsl væru á milli tíðablæðinga og þunglyndis. Þá hafi og franski sagnffæð- ingurinn Jules Michelet, sem var uppi á 19. öld, haldið því ffam að konur væru sár- þjáðar í 15 til 20 daga í hverjum mánuði. Einnig geta þær þess að í leikriti Ágústs Strindbergs um fröken Júlíu sé afbrigðileg hegðan hennar m.a. skýrð með orðunum: „Nú er hún að byrja, þá verður hún alltaf svo undarleg“.2) Fyrirtíðaspennu kvenna var fýrst gefinn gaumur af afbrotafræðingum í Frakklandi fýrir um 100 árum. Rannsókn sem þeir gerðu á afbrotakonum leiddi í ljós að 63% kvenna sem viðriðnar hafa verið búða- hnupl höfðu ffamið verknaðinn í síðustu vikunni fyrir blæðingar.31 Tölur um fjölda kvenna sem hafa ein- kenni fyrirtíðaspennu eru mjög á reiki og nefndar hafa verið tölur um að 25—90% kvenna á blæðingaaldrinum þjáist af fýrirtíðaspennu á einhverju stigi, en alvar- lega veikar eru þó ekki taldar vera nema 5-7%. í könnun sem gerð var á konum í Reykjavík 1987 kom í fjós að 66,7% reyk- vískra kvenna fúndu fýrir óþægindum fyrir tíðir. Af þeim gerðu 35% eitthvað mark- visst til að draga úr einkennum og 20,1% þeirra höfðu leitað til heilbrigðisstétta með vandamál sín og þá flestar til lækna.2,3,4) Fyrirtíðaspenna talin valda skertri ábyrgðartilfinningu Afleiðingar fýrirtíðaspennu geta verið og eru oft mjög alvarlegar. Rannsóknir hafa leitt í ljós að helmingur allra slysa sem konur verða fyrir á heimilum sínum, í vinnu eða á götunni eiga sér stað vikuna fyrir blæðingar. Margar ástæður fyrir inn- lögn kvenna á sjúkrahús má rekja til fyrir- tíðaspennu. Talið er að helmingur sjálfs- morðstilrauna kvenna orsakist af fyrirtíða- spennu, misferli ýmiss konar, misþyrming- ar á börnum og líkamsárásir á eiginmenn. Konur sem eiga við áfengisvandamál að stríða drekka meira og algengt er að konur byrji aftur að neyta áfengis á þessu tímabili eftir að hafa gengist undir meðferð vegna ofdrykkju. Ástand þetta hefúr því í ein- staka tilfellum hamlað starfsframa kvenna og eyðilagt persónulegt líf þeirra.3) í Englandi hafa einkenni fyrirtíðaspennu nýlega verið viðurkennd af opinberri hálfu og sjúkdómsgreiningin hefúr orðið mikil- væg í því sambandi. Þar hefúr verið sýnt ffam á að meira en 50% af glæpum sem konur fremja, allt frá búðaþjófnaði til mis- þyrmingar á börnum, á sér stað í aðdrag- anda tíðablæðinga. Fyrirtíðaspennan hefúr verið viðurkennd sem mildandi þáttur í málum sem risið hafa vegna árása, íkveikju, búðaþjófhaðar, ósæmilegrar hegðunar og ofbeldis. Þá hefur fýrirtíða- spenna einnig leitt til mildari dóms í morðmálum þar sem hún er talin valda skertri ábyrgðartilflnningu.3) Hver er orsök fyrirtíðaspennu? Lítið virðist vera vitað um orsök fyrir- tíðaspennu, en þó er einna helst álitið að um röskun á hormónastarfsemi sé að ræða, of mikið af estrogen hormóni og of lítið af progestroni. Því hefúr einnig verið haldið fram að þær konur sem finna fyrir fyrirtíðaspennu séu taugaóstyrkar og því talið líklegt að sálrænir erfiðleikar komi af stað þessum einkennum hjá mörgum konum.4) Áður fýrr var fyrirtíðaspenna með- höndluð eftir einstaka einkennum, en vís- bendingar í dag sýna betur og betur að hún orsakast af röskun á hormónastarf- semi. Fyrirtíðaspenna hefst við kynþroska- aldur eða að loknum barnsburði og hættir við byrjun tíðanna eða við frjóvgun, þ.e.a.s. þegar hormónastarfsemin er að breytast. Raunveruleg fyrirtíðaspenna hefst reglulega á seinni helmingi tíða- hringsins þegar egglos hefur orðið og komið seinna kvenhormóni (progestron- inu) af stað. Minnkun progestronsins hef- ur verið tengt ýmsum tegundum þung- lyndis og þreytu og mörgum konum líður betur og finna minna fyrir fyrirtíðaspenn- unni ef þær taka inn getnaðarvarnapill- una.3) B6 vítamín við spennunni Það getur einnig verið önnur skýring á orsökum einkenna fyrirtíðaspennu. Ein- staka konur sem þjást af henni hafa reynst með of mikið af prolactini (mjólkur- hormón frá heiladingli) í blóðinu og enn fleiri konur hafa hátt meðaltalsgildi á prol- actini í blóði. Of mikið prolactin getur minnkað starfsemi eggjastokkanna. Nú er unnið að tilraunum til þess að hjálpa þeim konum með lyfi sem kallað er Parlodel og inniheldur Bromocriptin. í rannsókn á St. Thomas’ Hospital voru konur sem sýndu einkenni fyrirtíðaspennu, en hormóna- rannsóknir sýndu að þær höfðu ekki of lít-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.