Vikan - 07.09.1989, Blaðsíða 37

HJÓNABAND
KONUR
SEM
ELSKA
• • •
\^id hcyram olt talað um konur
f sem eru giftar eða cru með
mönnum sem cni alkóhólistar
cða eiga við önnur vandamál að
stríða. Fólk skilur ckki hvcmig konan get-
ur búið við þessar aðstzður ár cftir ár án
þcss að nokkuð gangi upp og stundum er
konan stórlega farin að láta á sjá, ef ekki í
útliti þá er andlcga líðanin mjög slzm og
oft cndar þetta með ósköpum. Það þarf þó
ckki að vera fyrr en cftir mörg ár eða ára-
tugi. En það er oft cldd nóg mcð að konan
lcndi i einu slíku sambandi hcldur virðist
hún lcita þetta uppi, þ.c. hún leitar uppi
mcnn sem ciga við vandamál að stríða og
þarfnast „hjálpar". Og þá cr hún t cssinu
Það kannast cflaust margar konur við
þcssa lýsingu en þetta gcríst þó ómeðvitað
og tcngist oftast uppcldinu.
Þessar konur hafa alist upp við erfiðar
aðstzður, þar scm mikil dtykkja hefúr
veríð cða einhvcr önnur vandamál og for-
cldramir alls ekki í stakk búnir til að sýna
hlýju eða gcfa nokkuð af scr. Þetta getur
veríð annað foreldríð cða bzði.
Þetta gctur lcitt til þcss að þcssar konur
fara t það sem kallað cr „bjargvzttarhlut-
vcrkið" og cyða mcstum tíma í það að láta
öðrum líða vel, kenna sór um allt scm mið-
ur fer og taka á sig alla ábyrgð.
Þctta hefúr gífúrlcg áhrif á hvcmig þzr
tcngjast öðram cinstaklingi tilfinninga-
böndum scm fullorðnar konur.
Þzr lcggja allt sitt í samband við þann
mann scm þzr hafa kynnst og halda að
þzr dski. Þzr hafit fttndið sér fómarlamb.
I*zr rcyna allt til að gcra sambandið scm
bcst. Þzr leika hina fúllkomnu húsmóður,
clda góðan mat og halda húsinu hrcinu.
Strauja og prcssa af ntanninum cn allt
kcmur fýrir cldd. Og þá koma upp spum-
ingamar. Hvað cr að mér? Hvaö cr ég að
gcra rangt? Þzr cra alltaf vi.vsar um að það
séu þzr scm séu að gcra eitthvað rangt cn
ckki að það sé citthvað að makanum. Hann
drckkur af þvi að hún cr svo lciðinlcg cða
lcmur hana af sömu ástzðu og hcnni
finnst ekkert ócðlilcgt við það af því hcnni
finnst allt vcra sér að kcnna. Það cr hún
scm stcndur sig cldd í stylddnu.
Þcim finnst ckkert vandamál vcra of
stórt til að takast á við það, þvi stzrra scm
það cr því mcira vcrk hefur hún að vinna.
Þcssar konur laðast ckki að mönnum
scm cra góðir, staðfastir, ábyrgðarfullir og
sýna þcim mikinn áhuga. Þeim finnast þcir
blátt áfram lciðinlcgir.
Þctta N’andamál tcngist oft ást tll forcldr-
is scm cldd gat sýnt nzga hlýju cða gcfið
það sem þurfti vcgna eigin vandamála
Það cr ckki bara crlendis scm þcssir
hlutir gcrast. Þcir gerast hér og cra al-
gengir.
Hér á cftir fara viðtöl við tvzr islcnskar
konur scm hafa sjálfar lent í þvi að lcnda
aftur og aftur í samböndum við mcnn scm
cra „ómögulcgir".
Fyrra viðtalið cr við konu scm cr aðcins
25 ára, tvcggja barna móðir og fráskilin
cftir scx ára sambúð við mann scm cr alk-
óhólisti, nú óvirkur.
„Ég cr búin að vcra cin síðan í maí cn
það cr í annað sinn scm við skiljum. Við
rcyndum að sldlja áður cn tókum saman
aftur cftir 6 mánaða viðskilnað. Þá kom
liann að hcimszkja bömin á aðfangadags-
kvöld, scm cr viðkvzmasti tími ársins, og
hann spurði mig hvort ég vildi rcyna aftur.
Ég sagði já en sá strax eftir því. Ég vissi al-
vcg að það myndi ckki ganga scm rcyndist
svo vcra rétt.
„Brennivínið hefur alltaf
fylgt mér“
Ef ég byrja á því að scgja frá zsku minni
má scgja að brennivínið hafi alla tíð citrað
umhvcrfi mitt. Ég ólst upp úti á landi hjá
pabba og mömmu og föðurafi minn bjó
hjá okkur. Hann var mikill drykkjumaður
og hafði, áður cn hann flutti til okkar,
dralddð allt sitt frá sér cn hann átti allmild-
ar cignir.
Andrúmsloftið á heimilinu var alltaf
þrangið spcnnu. Það var ckld bara út af
drykkju afa hcldur lika vcgna þcss að
pabbi drakk mcð honum. Ég vcit það núna
að pabbi minn cr alkóhólisti cn ég gcrði
mér cldd grcin fyrír þvi áður þvi þctta vcs-
in var alltaf sctt á rcikning gamla
mannsins, cnda var það svo að hann hélt
alltaf áfram að drckka cn pabbi hztti.
Mamma hélt drykkjunni mildð niðri cn
þcgar hún brá sér frá var haldin vcisla hjá
þcim fcðgum og þcfr slcpptu fram af sér
bcislinu. Þá var ábyrgðin sctt yfir á mig Ég
átti að hylma yfir mcð þcim og það átti
ckld bara við um brcnnivínið hcldur líka
rcyldngar hjá pabba. Hann átti að hztta að
rcykja samkvzmt Izknisráði cf hann vildi
halda hcilsunni og gerði það í nokkurn
tima cn svo byrjaði hann að rcykja í laumi
og þar scm ég var mikið mcð honum var
ég gcrð ábyrg og mátti cldd scgja ncitt og
varð að Ijúga fýrir hann þcgar mamma
sagðist finna rcykingalykt af honum.
Ég man lika cftir því að brcnnivínið sctti
skugga á allar stórhátíðir, svo scm jól og
páska, og það situr alltaf í mér.
Þó að alltaf hafi ríkt spcnna á heimilinu
vora forcldrar mínir mjög góðir við mig
og sýndu mér milda hlýju. Ég cr til dzmis
vön mikilli sncrtingu og það þykir mjög
cðlilegt í minni fjöl.skyldu að faðmast og
kyssast scm ckki tíðkast alls staðar og ég
man cftir cinni vinkonu minni frá yngri
áram scm var mjög hncyksluð á okkur þvi
þctta þckktist cldci á hcnnar heimili, for-
cldrar hennar vora mjög formfastir. Þctu
gcrði það að vcrkum að cg á mjög auðvelt
mcð að tjá tilfinningar mínar og sýna þzr.
„Gerði lítið úr mér fyrir
framan fjölda manns"
Ég varð ástsfangin í fyrsu skipti fyrir al-
vöra 16 ára og það af manni scm var scx
áram cldrí cn ég Hann átti hcima á sama
suð og ég og við voram að skjóu okkur
saman yfir sumartima, voram saman við
og við. Svo fcr hann um haustið og ég dti
hann og það scm mztti mér á þeim stað
var ckki glzsilcg sjón. Þcssi maður, scm
hafði vcríð allt í lagi mcð um sumarið, var
orðinn að uppdópuðum leðurjakkatöflfara.
Ég var mjög ástfangin, að ég hélt, og ztlaði
ckki að gcfast upp. Við hittumst á balli og
fóram saman í partý á cftir. Við fóram
saman inn í hcrbcrgi og voram saman og á
eftir, þcgar við komum fram, för hann að
scgja fólkinu frá því scm gcrst hafði og
gcrði mjög lítið úr mér. Þctta var mjög
niðurlzgjandi, ég var bara krakki og þctu
var í fýrsta skipti scm ég kom nálzgt karl-
manni. Þessi rcynsla hcfur haft mikil áhrif
á öll min samskipti við karlmenn. Ég kom
ckki nálzgt þessum manni aftur cn stuttu
seinna k>-nnist ég öðram manni scm cr
tólf áram cldrí cn ég og virkur alkóhólisti.
Hann hjálpaði mcr mikið fannst mcr þá cn
í dag finnst mér hann bara hafa veríð að
nou mig Hann átti þó mildnn þán í því að
ég tók likama minn í sátt cn á þcim tíma
fannst mér hann vcra ógcðslcgur. Þcssi
maður hringdi til mín þcgar cg sldldi og
vildi fá að koma í hcimsókn. Hann kom
bara til að sofa hjá mér.
Mér hefur alltaf ftindist að cf ég lit vcl út
og gef eitthvað í skyn án þcss að mcina
citthvað mcð því eigi mcnn heimtingu á
að sofa hjá mér. Þctu cra þau skilaboð
scm ég hcf fengið.
Nzsti maður scm ég kynntist var sam-
býlismaður minn í scx ár. Hann var virkur
alkóhólisti þcgar við kynntumst og ég vissi
af þvi. Ég ztlaöi að bjarga honum. Mér
fannst ég allt í cinu vcra svo mikils virði.
Það var einhvcr scm þarfnaðist mín. Undir
niðri bjó ckkcrt annað cn lítil sjálfsvirðing.
Hann drakk í tvö ár og sá timi var vzgast
sagt erfiður. Ég cignaðist mitt fýrsu bam á
þessum tima mcð manni scm var dag-
drykkjumaður og allir pcningar scm inn
komu fóra í brcnnivín. Ég sat hcima mcð
bamið, bíllaus og matarlaus, þvi við átt-
um ckki fyrír mat og scm bctur fcr var
bamið ckld farið að borða fasu fzðu. Það
var á brjósti og var farið að ganga mikið á
minn forða.
Mamma og pabbi fréttu í gegnum þríðja
aðila af þcssu ástandi og létu scnda eftir
mér. Mamma brotnaði saman þcgar hún sá
mig, cnda held ég að útlitið hafi ckki vcrið
glzsilegt. Maðurinn minn hringdi i mig á
hvcrjum degi, grét og lofaði bót og
bctran. Eftir einn og hálfan mánuð vora
það mamma og pabbi scm gáftist upp og
báðu mig um að gcfa honum tzkifzri.
Hann kom til okkar og var cdrú í tvo mán-
uði. Þá datt hann og fór suður í nokkra
mánuöi. Hann kom aftur og við fcngum
íbúð á lcigu. f hcilt ár var hann fúllur
hvem einasu dag. Hann kom blindfúUur
hdm frá vinnu á hvcrju cinasta kvöldi og
hann keyrði á miUi.
Hann fór á peningafyllirí
þcgar rann af honum
Eftir ár var ég allt í cinu búin að fá nóg
af þvi að stjana í kringum hann og hztti að
gcra ráð fyrir honum í noldcra scm ég tók
mér fyrir hcndur. Ég fór að hugsa um mig
og barnið cn skildi þó ckki við hann. Eftir
stuttan tima fór hann svo í mcðferð.
Eftir að hann kom úr mcðfcrð byrjuðu
skrítnir hlutir að gcrast. Hann fór að taka
ábyrgð á öUu og byrjaði að lifa sínu lifi og
hztti að rcyna að bzu fyrir og þá fyrst fór
mér að líða eins og ég vzri cinskis virði.
Við byrjuðum að fjarlzgjast hvort annað
mun mcira cn áður. Þcgar hann hztti að
drckka fór hann á annars konar fýUirí, pcn-
ingafyllirí.
Hann byrjaði að fjárfcsta og fjárfcsta cn
borgaði aldrci ncitt. Kcikningarnir byrj-
uðu að hlaðast upp cn aldrci var ncitt
borgað. Spcnnan var orðin gifurlcg og
hann gat ckkcrt gcfið af sér.
Við cignuðumst okkar annað bam cn
sáumst ckki mildð. Hann vann alla daga og
öll kvöld og um hclgar lika. Hann hélt
áfram að fjárfesu og sctti á mitt nafn. Þctu
gckk í rúmt ár cn þá gafst ég upp og bað
um sldlnað. Þá vora öll samskipti dauð, við
lifðum ckld einu sinni kynlifi. Ég hélt að
þctu vzri mér að kcnna, það vzri citthvað
að mér. Ég byrjaði svo í Al-Anon og þá
uppgötvaði ég hvað ég var að gera sjálfri
mcr. Eins og ég sagði i byrjun sldldum við
fýrst í hálft ár, tókum saman aftur cn cftir
fimm mánuði var ég búin að gcra upp hug
minn. Sú ákvörðun var mun auðveldari þá
cn áður. Nú höfúm við vcrið skilin í nokk-
um tíma og það cra hrcinar línur að
þráðurínn vcrður ckki tddnn upp þar scm
frá var horfið. Ég stcnd mjög illa fjárhags-
lcga, því mikið af því scm maðurinn minn
var að fjárfcsu var á mínu nafni. Ég vcit
ckki hvcmig það fcr cn mér líður samt
miklu bctur cn áður. Ég cr mikið í Al-Anon
og það hjálpar mér mikið. Sjálfstraustið cr
lítið cn ég cr að byggja upp og lífið stcfnir
allt í rétu átt
Ég cr farín að hallast að því að „cðlilcg-
ir" karlmenn heilli mig cldd cn það cr lík-
lcga vcgna þcss að ég hcf vcríð í rasli sjálf
og þá cr gott að taka að sér hlutvcrk bjarg-
vzttarinnar. I því hlutvcrki cr maður stórt
númcr, manni finnst maður vcra að gcra
citthvað gagn."
Önnur
er súkona...
önnur cr sú kona scm hefúr lcnt i því
sama og sagt er frá hér á undan, þ.e.
lent í tilflnnlngasamböndum við
mcnn scm eiga við mikil vandamál að
Ilún gcrir sér fulla grein fyrir þvi cn
vill ckkl kcnna uppeldinu um að öllu
lcyti. En látum hana hafa orðlð:
„Ég cr alin upp í fjölskyldu þar scm fað-
irinn cr alkóhólisti. Ég cr nzstclsta barnið,
átti ddri bróður scm var fluttur að hdm-
an, þannig að ég var dsU bamið á hcimil-
inu.
Síðan ég man cftir mér tók ég upp
hanskann fýrír pabbz Hann átti bágt og ég
þurfti að vcrja hann. Ég hcfði vaðið cld og
brcnnistcin fyrir hann og farið mcð hon-
um cf svo hcfði boríð undir. Ég var ckld
bcðin um að axla ábyrgð eða ztlast til þcss
af mér. Ég tók þctu algjörlcga upp hjá
sjálfri mér. Aðstzður á hcimilinu vora alls
ckld slzmar þótt pabbi drykki. Hann var
rólyndismaður mcð vínl og ckkcrt vcscn á
honum. Það var aldrci ofbcldi á hcimilinu
og ég tel að ég hafi alist upp við mikla
hlýju frá forddram mínum. Mér fannst
bara að pabbi ztti crfitt og því tók ég að
mcr hlutvcrk bjargvzttarinnar strax i
zsku. Það að ég skuii hafa lcnt í glötuðum
tilfinningasamböndum finnst mér ckki
hzgt að sctja allt á rcikning uppcldisins. Ef
við lítum á krakka sjáum við að þcir hafa
mismunandi mikla ábyrgðartilfinningu og
réttlztiskcnnd þdrra cr misstcrk. Flcstir
gcgna ákvcðnu hlutvcrld. Ef það er ekki í
hlutverki bjargvzttarinnar cr það í hlut-
vcrki fómarlambsins cða dómarans. Skarp-
héðinn scgir í Njálu að fjórðungi brcgði til
fósturs, þ.c. að uppddiö sé fjórðungur, og
ég hdd að það sé nzrri lagi. Uppddið gct-
ur baríð niður jákvzða þztti en það gctur
lika ýtt undir þá.
„Ef mönnum líður illa finnst
mér óg hafa verk að vinna“
Þcgar ég byrjaðl að lenda í tilfinninga
samböndum komst ég að því að þcir
mcnn, scm ég kynntist, vora allir annað
hvort alkóhólistar cða mjög tilfinningalcga
lokaðir, svo mikiö að það var alls ckki
hzgt að ná til þcirra. Og cf það var ckki
það vora aðstzður þannig að hlutirnir
gátu alls cldd gcngið upp. Ég lit á mcnn og
skynja hvort þcim líður illa og cf svo cr
finnst mér ég hafa vcrk að vinnz Ef allt cr
í lagi mcð mcnnina cr ég vcrkcfnalaus. Það
liggur við, þótt það sé ljótt að scgja það, að
þegar ég cr búin að gcra það sem ég gct sé
ég orðin vcrkcfnalaus. Þctu cr einhvcr
spcnnuþörf og þörf fyrir sársauka.
Ef ég kynnist manni scm cr mjög venju-
legur, stundar sína vinnu, kcmur heim á
kvöldin, cr góður við mig, býður mér út
að borða o.s.frv., cr þctta bara lognmolla,
cngin spcnna. Þá venjulcga rcyni ég
ómcðvitað að koma upp dnhvcrrt krísu
scm cg gct svo byrjað að lcysa úr. Ég geri
mér fúlla grein fyrir þcssu og ég virðist
szkja í þctta. Þcgar citthvað cr að þá skipti
ég máli. Ég cr að bjarga hlutunum og fcr
að trúa því að viðkomandi komist eldd af
án min.
Ef fólk skoðar sjálft sig og lítur til baka
sér það að þctta á ckki bara við um tilfinn-
ingasambönd hcldur lika vináttu. Þú situr
uppi með fólk scm þarf á bjargvztti að
halda. Það cr dtthvað mcrki scm þú gcfúr
frá þér.“
Saga þessara kvenna er
ekkort einsdœmi
Margar konur ciga við þctu vandamál
að stríða. Robin Norwood hcfúr skrifað
bók scm hcfur fcngið nafnið „Konur sem
clslu of mildð" í íslcnskrí þýðingu. Þar
fjallar hún um þcssi mál af mikilli gaum-
gzfni og hafa margar konur séð sjálfa sig á
hvcrri cinustu blaðsíðu og sumum hcfur
hrcinlcga rcynst ofraun að lcsa bókina því
þzr eiga svo crfitt mcð að horfast í augu
I við að þctu sé vandamál, og það stórt.
Guðfinna Eydal sálfrzðingur hcfur
, kynnt sér þcssi mál og cfni þessarar bólur
Norwood mjög vcl og í nzsta tölublaði
1 Vikunnar vcrður viðtal við hana þar scm
hún scgir vonandi hvcrnig konur gcu
i unnið að því að lcysa þctta vandamál.
í síðasta tölublaði Vikunnar birtust viðtöl við tvær íslenskar konur sem hafa aftur og aftur lent í sam-
böndum við „ómögulega“ menn. Hér í opnunni ræðir Vikan við sálfræðing um tilfelli af þessu tagi.
Svo kemur kannski að því einn dag að
konan gerir sér grein fyrir að eitthvað sé
að. Þá kemur upp sú spurning hvort eigi
að breyta ástandinu. Það getur verið erfið
ákvörðun og oft taka konur sér góðan um-
hugsunarfrest. Eftir að þær hafa öðlast inn-
sæi getur verið erfitt að hafast ekkert að.
En oft er erfitt að hefjast handa um að taka
á málunum.
Konur þurfa að öðlast innri stöðugleika
í persónuleika sinn, þekkja sínar sterku og
veiku hliðar, læra að setja öðrum mörk,
verða ákveðnari og öðlast sjálfsvirðingu til
að bæta stöðu sína.
Það kostar vinnu
að breyta ástandinu
Áður en byrjað er á meðferð verður
hver kona að gera það upp við sig hvort
hún vilji í rauninni breyta ástandinu til
hins betra.
Sú meðferð, sem konan fær, getur meðal
annars verið fólgin í því að hún sjái að hún
sé föst í neikvæðu mynstri. Það má oft
rekja aftur til bernsku. Hvaða nýjum að-
stæðum sem hún lendir í þá mætir hún
þeim á grundvelli fyrri lífsreynslu.
Það er mismunandi hvað það tekur
langan tíma að vinna sig út úr vandanum.
Því lengur sem konan hefúr lifað í nei-
kvæðu mynstri þeim mun lengri tíma tek-
ur það hana að vinna sig út úr því.
Það er mjög mikilvægt að konan sætti
sig við lítinn árangur í byrjun og að hann
náist. Hún verður að viðurkenna sig og
öðlast sjálfsvirðingu og hafa trú á hæfileik-
um sínum og styrk. Kona getur, ef hún hef-
ur nægilegan styrk og er ákveðin að hún
vilji þetta ekki lengur, komið einhverju í
lag sjálf. En til þess þarf sjálfstraust og
margar konur skortir það. Þær þurfa því
oft stuðning til að endurskipuleggja líf sitt.
Þú getur ekki breytt
öðrum en sjálfum þér
Þær konur, sem eru tilbúnar að breyta
sér og gera það, verð aað hafa í huga að þó
að þær breytist er ekki víst að makinn geri
það einnig. Það gerist oft en alls ekki alltaf.
Það verður að hafa í huga að enginn breyt-
ist nema hann vilji það sjálfur."
Við höfum hér eingöngu fjallað um kon-
ur en karlar hafa sín vandamál - einnig í
tengslum við konur. Þeir umbera aðeins
oft ekki það sem konur umbera. Þeir eru
gjarnan tilbúnari til þess að setja mörk og
eiga ekki við að stríða sektarkennd kon-
unnar. Vandamál karla eru því af öðrum
toga spunnin.
í bók, sem þær Guðfinna Eydal og Álf-
heiður Steinþórsdóttir sendu frá sér og
heitir Nútímafólk í einkalífi og starfi, má
sjá eftirfarandi og best að hafa það fyrir
lokaorð:
„Þegar staðið er frammi fyrir ákvörðun
um breytingar er þannig um tvo kosti að
velja: Annar er sá að óttinn við það
óþekkta og hræðsla við afleiðingar verði
ofan á. Hinn möguleikinn er sá að óskin og
þörfin fyrir breytingar verði óttanum yfir-
sterkari. Ef óttinn og andstaðan verða
ofan á grípur maðurinn til lausna sem
minnka spennu og togstreitu tímabundið
en ekki til langframa. í raun verður þá ekki
um breytingu að ræða. Þegar óskin um
breytingar verður óttanum yfirsterkari er
um raunverulega ákvörðun að ræða.
Maðurinn gerir þá samning við sjálfan
sig. Samningurinn felur í sér að hann ætlar
að framfylgja þeirri ákvörðun sem hann
tók. Þannig uppfyllir hann óskina.
Slíkar ákvarðanir eru erfiðar en ef þær
eru teknar fela þær í sér breytingu á
manninum sjálfúm og möguleika á aukn-
um þroska.
Þá losna gjarnan kraftar úr læðingi. Mað-
urinn stjórnast ekki lengur af efasemdum
og ótta heldur finnur hann til bjartsýni og
löngunar til að sýna hvað í honum býr.
Það er spennandi og ögrandi að takast á
við eittíivað nýtt og óþekkt. Það hefúr
hvatt menn til að gera nýjar uppgötvanir;
ekki bara á sviði tækni og vísinda heldur
einnig í sálarlífi mannsins sjálfs - og dag-
legu lífi.“ □
18. TBL1989 VIKAN 35