Vikan - 23.08.1990, Blaðsíða 57

í stórum systkinahópi er eitt og
annað sem hefur óneitanlega
ákveðin áhrif á okkur. Á stóru
og barnmörgu heimili er nán-
ast útilokað að hægt sé að
veita öllum þessum ólíku sál-
um þá einstaklingsumhyggju
sem kannski er framkvæman-
leg þegar börnin eru færri. Oft-
ast er það þannig að við fáum
helst þau tækifæri og þá at-
hygli sem við sjálf nælum okk-
ur í með dugnaði og fram-
hleypni vegna þess að foreldr-
ar okkar mega þakka fyrir að
geta brauðfætt allan barna-
skarann og átt húsaskjól fyrir
hópinn, auk þess að eiga föt á
alla. Hætt er við að vandfund-
inn reynist sá tími sem ætti að
nota til að byggja upp hvern
einstakling fjölskyldunnar sem
sjálfstæða veru. Af þessum
augljósu ástæðum er líklegt
aö við séum að minnsta kosti
mörg hver frekar óþjálfuð í að
tjá sálræna og tilfinningalega
þætti okkar. Þar er líka senni-
legt að einhver börn úr stórum
systkinahópi venji sig mjög
snemma á að gera sáralitlar
kröfur um ást og athygli af ótta
við að íþyngja pabba og
mömmu.
Foreldrar, sem eru með
barnmargt heimili, eiga aug-
Ijóslega fáar frístundir og eru
þess vegna oft þreyttir. Hitt er
svo annað mál að það fylgir
því oftast mikil hamingja að
hafa fætt af sér stóran og
myndarlegan barnahóp. Þú
talar um að þú hafir átt góða
æsku og er það örugglega rétt
því sjaldan vantar hjartahlýju
og félagsskap þar sem margir
eru I heimili. Börnin tala
saman, rífast og gleðjast ef vel
gengur. Við erum við slikar
aðstæður aldrei ein og oft
furðu sjálfstæð þegar upp er
staðið. Þetta sjálfstæði liggur
oftast til sjálfsdáða, sem þú
fannst þegar þú sem ung
stúlka dreifst þig glaðbeitt með
gagnfræðapróf upp á vasann í
vinnu til Reykjavíkur.
TILHUGALÍF
Á þeim árum þegar við flest
byrjum að fá löngun til að eign-
ast lífsförunaut grlpa okkur
mislitar tilfinningar. Við erum
flest hrekklaus og einlæg og
dettur ekki í hug að ástinni og
síðan jafnvel hjónabandinu
geti fylgt armæða og kvalræði
sem liggur í að annar aðilinn
kúgar hinn. í tilhugalífinu erum
við venjulega hlý, tilfinninga-
næm, spennt og viðkvæm.
Væntingarnar, sem við höfum
flest, eru langt frá því að vera
tengdar yfirgangi og frekjuí-
mynd einhverri. Við vonumst
náttúrlega flest til að verða
hamingjusöm í hjónabandi og
miðum væntingarnar við að
flest gangi á betri veginn. En
eins og við flest vitum, sem
erum í hjónabandi, er eitt og
annað sem breytist þegar
deila þarf sama herberginu
með annarri manneskju
tuttugu og fjóra tíma sólar-
hringsins. Við verðum líka að
taka annars konar ábyrgð
þegar við erum í sambúð.
ÁHYGGJUEFNI
Peningamál eru oft áhyggju-
og rifrildisefni sem erfitt er að
horfa framhjá og láta ekki fara
í taugarnar á sér. Við viljum
koma okkur sem best fyrir og
sem fyrst og um leið búum við
til börn sem við verðum aö
gefa tíma. Þetta þýðir að á
fyrstu árum sambúðar finnum
við kannski ekki svo mikið fyrir
tilhneigingu okkar eða hins að-
ilans til að ráða og stjórna.
Okkur finnst nánast eölilegt að
þessum byrjunarerfiðleikum
fylgi eitt og annað geð- og
sálrænt. Við erum yfirleitt fljót
að fyrirgefa vegna þess að
logar ástarinnar eru enn þá
heitir og unaðslegir þrátt fyrir
augljós vandræði á milli. Þeir
sem koma úr stórri fjölslkyldu
eins og þú, kæra Friðsemd,
eru ekki óvanir einu og öðru
sem fylgir fyrirgangi. Á móti
kemur að þú ert á þessum
árum lítið þjálfuð úr uppvextin-
um í aö tjá tilfinningar þínar og
sálarástand, eins og ég hef
þegar bent á.
Þegar þú varst að keppa að
uppbyggingu nýs heimilis og
venjast uppeldi barna er mjög
sennilegt að þú hafir álitið yfir-
gang mannsins þíns fyrst og
framan af part af eðlilegu
streituástandi, kannski vegna
of mikillar vinnu hans fyrir bú
og börn. Síðan gerist það nátt-
úrlega aö þú ferð að gera þér
grein fyrir að honum er eðlilegt
að vera frekur og tillitslaus
nánast af engu tilefni. Þegar
þetta fer að renna upp fyrir þér
er það erfitt fyrir skapstóran
aðila eins og þú ert, þó ég
viðurkenni að skap þitt liggur
heldur djúpt og er þar af leið-
andi líklegt að þú safnir oftast
upp reiðinni og vonbrigðunum
sem ofríki hans framkallar.
Eins ertu nánast varnarlaus
vegna þess að þú virðist ekki
hafa haft andlega burði til að
standa uppi í hárinu á honum.
Smátt og smátt gefstu upp fyrir
honum og verður þunglynd og
vonlaus, vegna þess að hann
er oftar en ekki ósanngjarn. Þú
verður áhyggjufull vegna þess
að það lítur út sem þú sért
gallagripur en hann aftur á
móti óaðfinnanlegur. Þess
vegna siðar hann þig til og tel-
ur um leið sjálfum sér trú um
að hann verði að bera ábyrgö
á þér. Verst er að þú virðist
sjálf fyrir löngu vera farin aö
trúa þvi að án hans stuðnings
sértu ófær um að bjarga þér. Á
þessar vanmatstilfinningar
þínar spilar hann síðan og
vandinn og vonleysi þitt eykst
auðvitað.
RANGT
HEGÐUNARMYNSTUR
Börn sem alast upp með for-
eldri sem gerir lítið úr maka
sínum, eins og hann gerir úr
þér, fá ekki holla fyrirmynd í
föður sínum. Samt sem áður
getur þetta gert þau fráhverf
þér eins og þú reyndar finnur
þegar kemur til tals að skilja.
Þau standa með honum á móti
þér. Af hverju? kann einhver
að spyrja og finnast þetta
undarleg ályktun hjá þér og
mér. Þegar búið er að gera lít-
ið úr móöur fyrir framan
óþroskuð börn hennar - og
kannski eru notuð meðul úr
fortíðinni eins og „hún ætlaði
að skilja ykkur ein eftir með
mér þegar hún reyndi að
svipta sig lífinu" - fá börnin
trúlega mikla samúð með föð-
ur sínum sem á svona sjálfs-
elska konu, eins og hann gæti
auðveldlega bætt við. Börn
eru ekki fær um að draga sál-
fræðilegar niðurstöður af
svona gagnrýni. Þau taka orð
oftast bókstaflega og kunna
vitanlega ekki annað. Þegar
svo þessi sömu börn eldast og
þroskast sjá þau smátt og
smátt hvort foreldrið hefur
brugðist eða kúgað hitt. Allar
varnir eru því nánast vonlaus-
ar því auðvelt er að róa á móti
foreldri sem er sjálft með mikla
og margþættar efasemdir um
sig eins og þú, kæra
Friðsemd. Þetta ástand fyllir
þig síðan vonleysi og uppgjöf
og fær þig til aö efast um færni
þína til að standa á eigin
fótum.
STJÓRNSEMI ER
ÓÞOLANDI
Enginn hefur leyfi til að slá
eign sinni á aðra manneskju
þó að sumt fólk haldi að það
megi það og trúi jafnvel að þaö
færi viðkomandi nær sér.
Þetta er heiftarlegur misskiln-
ingur sem vert er að gefa dá-
lítinn gaum. Venjulega hrjáir
rosaleg minnimáttarkennd
kúgarana og engu líkara en
þeim finnist sjálfstraust sitt
aukast með því að finna að
þeir geta beygt annað fólk
undir sinn vilja. ( þessu tilviki
er maðurinn þinn sá sem raun-
verulega á við sálræn vanda-
mál að stríða en gerir sér ekki
minnstu grein fyrir þvi. Það er
sjúkt hugarástand að vera
haldinn þeim hrapallega mis-
skilningi að við getum á sama
tíma og við óskum eftir elsku
og ást maka okkar sýnt honum
megnustu fyrirlitningu og trúað
því síðan að viðkomandi
hoppi hæð sína af fögnuöi ef
slíkum aöila þóknast á milli að
vera hlýlegur og góður þeim
sem verið er að hrella.
Heimskulegt, ekki satt, og full-
komið vanmat á annarri
persónu.
SJÁLFSVÍG VONLAUS
FLÓTTALEIÐ
Þegar við sjáum enga
undankomuleið út úr erfiðleik-
um okkar er ekki ósjaldan að
okkur dettur sjálfsvíg í hug
sem eina hugsanlega lausnin
á okkar málum. Sem betur fer
hafa þær tilraunir þínar, kæra
Friðsemd, misheppnast, eins
og þú bendir svo skynsamlega
á sjálf. Að hverfa inn i annan
heim leysir ekki neinn vanda
og er það aldrei of oft undir-
strikað. Vissar aðstæður okkar
í lífinu geta óneitanlega fyllt
okkur óbærilegu vonleysi og
um leið valdið sterkri sjálfsfyr-
irlitningu sem grefur undan trú
okkar á mátt okkar og megin.
Þegar við erum í þokkabót að
berjast við einstaklinga, sem
við stöndum í tilfinningasam-
bandi við, er myrkrið oftast
algert, þegar hvorki er á okkur
hlustað né gerð minnsta til-
raun til að okkar sjónarmið fá
notið sín. ( slíku hugarástandi
er nauðsynlegt að leita sér
hjálpar sérfróðra, svo sem sál-
fræðinga, ekki síst ef við höf-
Frh. á bls. 61
17.TBL. 1990 VIKAN 57