Vikan - 31.10.1991, Blaðsíða 44

JÓNA RÚNA KVARAN MIÐILL SVARAR BRÉFUM FRÁ LESENDUM
ANDSTREYMI
SÉÐ ÖDRUVÍSI
Vegna þess hvað mér hafa borist mörg bréf sem beint eða óbeint tengjast mótlæti
ákvað ég að birta hér á síðum Vikunnar hugleiðingu sem mögulega getur reynst
hentug til umhugsunar fyrir alla þá sem sent hafa mér bréf sem uppfull eru af
vanlíðan vegna ýmiss konar afleiðinga andstreymis. Ekkert þessara mörgu bréfa
krefst beinlínis nákvæmrar úttektar fyrir bréfritara á þeirri forsendu sem aigengust er
hér i sálrænum sjónarmiðum. Af þeim ástæðum og öðrum er heppilegt að deila þess-
um uppsöfnuðu vangaveltum minum um mótlæti með ykkur bréfriturum. Reyndar er
það gert i þeirri trú og von að það kunni að verða þeim til gagns sem vilja íhuga og
velta fyrir sér sjónarmiðum þeim sem eru uppistaða hugleiðingarinnar.
Mögulega koma því þessar einföldu hugleiðingar flestum ykkar að einhverjum
notum til viðmiðunar í leit ykkar að farsælli lausn á vanda þeim sem ykkur finnst hrjá
ykkur í augnablikinu. Vandinn er oftast tímabundinn en getur oneitanlega tengst hvers
kyns afleiðingum andstreymis. Bréfin til mín frá ykkur hafa hlaðist upp með þeim hætti
á síðustu mánuðum að ég verð að biðja ykkur, elskurnar, að sýna mér biðlund. Á
endanum fá vonandi allir þau svör sem er á mínu færi að gefa. Rétt er að minna enn og
aftur á að öll svör mín eru afleiðing af innsæi mínu, hyggjuviti og reynsluþekkingu en
alls ekki fagleg úttekt af neinu tagi. Sálfræðingar, félagsráðgjafar, geðlæknar og prest-
ar eru þær stéttir samfélagsins sem veita hvers kyns aðstoð og ráðgjöf öllum þeim
sem kjósa að nota sér fagþekkingu þessara sérfræðinga þegar þeir standa frammi fyrir
hvers kyns vanda og kunna ekki sjálfir leiðir til bóta eða léttis.
Hikum ekki við að nota okkur af ýmsum ástæðum þá sem þegar hafa aflað sér fag-
legrar þekkingar eins og þessar áðurnefndu stéttir samfélagsins hafa svo sannarlega
gert. Ekkert í lífinu er svo þrautafullt og á annan hátt óyfirstíganlegt að ekki sé hægt
að fá stuðning og góða leiðsögn til að vinna sig frá afleiðingu þess sem hendir af þörf
krefur og óskað er.
Kannski er mestur vandi að velja af kostgæfni þær leiðir sem mögulega geta hentað
okkur til léttis þegar þannig árar. Hvað um það, ég þakka ykkur kærlega fyrir traustið
sem þið sýnið mér með því að opna hjarta ykkar og hugskot fyrir mér í gegnum öll bréf-
in sem hafa borist mér á síðustu mánuðum. Ég veit að við munum í sameiningu finna
skynsamlegar og happadrjúgar leiðir til mögulegs gagns ef við viljum sjálf vinna að
eigin velferð og hundsum ekki þá góðu menn og konur sem búa yfir sérþekkingu á
vandamálum fólks og bjóða sérhæfða þjónustu sína öðrum til gagns, sem er og verður
kostur að þiggja, ef við nálgumst hana án fordóma.
Spakviturt fólk á ekki að koma í stað sérhæfðra en á móti er engin ástæða til að sætt-
ast á að sérfræðingar vanvirði það sem rétt er fram og gefið öðrum af kærleika og stað-
fastri trú og byggist meðal annars á reynsluþekkingu, augljósum hæfileikum innsæis
og vilja til að láta gott af sér leiða með ýmsum hætti.
Verðmætamat okkar er misjafnt eins og
gengur og breytist meira að segja nokkr-
um sinnum á ævinni af ýmsum ástæðum.
Veraldlegir hlutir eru vissulega nauðsynlegir sé
tekið mið af þörfum nútímamannsins. Hann verð-
ur að eignast eitt og annað sem forfeður okkar
gátu ekki látið sér detta í hug að væri nauðsyn-
legt að eignast enda kröfur manna sífellt að
breytast. Eitt og annað er og verður alltaf fylgi-
fiskur mannsins og við því fátt að gera annað en
að læra að skilja tilgang mannlegrar reynslu sem
best og mest.
Armæða ýmiss konar hefur fylgt manninum frá
ómuna tíð og auðvitað hefur okkur gengið mis-
jafnlega að höndla gæfuna. Það sem einum
finnst erfitt að mæta í lífinu getur öðrum þótt
harla léttvægt. Þá erum við enn einu sinni komin
að mikilvægi hugsunarinnar og því hve áríðandi
öllu hugsandi fólki er að þekkja sem best mátt
hugans. Hann er nefnilega tækið sem stýrir aflinu
sem framleiðir hugsunina.
Flestir eru nokkuð klárir á því að ef þeir borða
sömu fæðutegund viku eftir viku er hætt við að
þeir líði skort en gleyma að ef hugsanir þeirra eru
neikvæðar þessar sömu vikur er hætt við andleg-
um efnaskorti sem er síst betri en sá líkamlegi.
Þess vegna erum við svo oft illa undirbúin þegar
á móti blæs. Það gerist auðvitað en mismikið. Við
hreinlega gleymum að við þannig aðstæður reyn-
ir ekkert lítið á það hugsanamynstur sem við höf-
um tamið okkur sjálfum okkur til varnar.
Öll verðum við að gera okkur grein fyrir þeim
einfalda sannleika að við komumst ekki langt til
lausnar vanda sem steðjar að okkur ef við erum
eins og átta ára börn í skilningi okkar á jafn-
algengu atriði eins og mótlæti er í lífi flestra sem
á jörðinni búa. Ekki er óalgeng afstaða hjá okkur
að mótlæti sé einhvers konar böl sem sé ósann-
gjarnt og hvimleitt að forsjónin skuli leggja á okk-
ur í tíma og ótíma.
Ef við skoðum dálítið hugsanlegan tilgang
andstreymis er öruggt mál að ýmislegt forvitnilegt
getur komið fram. Auk þess er mótlæti afstætt
hugtak yfir reynslu sem getur orkað mismunandi
sterkt á okkur, til dæmis eftir því á hvaða aldri við
erum eða ef til vill hver staða okkar er innan þjóð-
félagsins. Eins getur mótlæti lagst þyngra á okkur
ur ef það tengist ástvinamissi, höfnun af ein-
hverju tagi og gjaldþroti. Andstreymi vegna rógs
er til ásamt mótlæti sem stafar af rongu sjálfs-
mati, röngum viðmiðunaratriðum í lífinu, veikind-
um eða jafnvel viðskilnaði við foreldra. Ýmsir
muna líka fyrstu sveitavist sína sem meiri háttar
mótlæti. Eins er heimatilbúin afbrýðisemi milli
hjóna ein tegundin og líka stór systkinahópur á
kostnað persónulegrar athygli. Jafnvel getur
óvarkárni maka í orðum verið meiri háttar mót-
lætishvati fyrir hinn aðilann sem þá er þolandinn
af augljósum ástæðum. Fall á prófum og óupp-
fylltar væntingar foreldra, þegar barni þeirra mis-
tekst góður árangur, að þeirra mati, verður í aug-
um slíkra foreldra hreinasta yfirstærð af and-
streymi.
Endalaust er hægt að telja upp það sem okkur
getur fundist áþján og þjáningarfullt mótlæti. Allt
er þetta þó meira og minna á einhvern hátt tengt
ef betur er að gáð þótt hryggilegt sé að segja
það. Ef við skoðum hæfni barna til að taka
skynsamlega á andstreymi erum við örugglega
sammála um að barn er ekki í sömu aðstöðu til
að meta gildi erfiðleika og við fullorðna fólkið. Það
stjórnast að miklum hluta af tilfinningum sínum
en ekki rökhugsun, þar af leiðandi er vörn þess
sárgrætilega lítil þegar það upplifir vonbrigðasúp-
una og óöruggið sem eðlilega getur fylgt and-
streymi. Barnið hefur oftast óljóst hugboð um að
eitthvað sé öðruvísi en það á að vera en gerir sér
ekki alltaf grein fyrir hver hin raunverulega
ástæða er.
Barn sem missir annað foreldrið til dæmis á
unga aldri og lendir annaðhvort hjá vandalausum
eða jafnvel ættingjum er oft illa haldið andlega og
tilfinningalega. Jafnvel þó þetta fólk leggi sig eftir
því að reynast barninu vel kemur það í tilfinn-
inga- og hugarheimi barnsins aldrei í stað raun-
verulegs foreldris. Eins er ef nýr aðili kemur á
heimili barnsins. Sennilegt er að sá aðili komi
ekki í fyrstu í stað þess foreldris er farið er og
barnið sé óafvitandi í stanslausum samanburði
sem erfitt getur reynst nýja aðstandandanum.
Hann hefur sjaldan vinninginn í þeim saman-
burði, jafnvel þó hann sé allur af vilja gerður. Slíkt
barn er óhamingjusamt alla sína æsku og tregar
mjög sárt farið foreldri. Það leitar og leitar að ein-
hverjum sem uppfyllt getur missinn, en hvar á
það að leita? Það ræður svo litlu um líf sitt.
Mótlæti æskuáranna mótar oft viðkomandi
sem fullorðna persónu sem sífellt óttast kannski
að missa þá sem henni eru kærir og lenda svo
kannski á sama andlega verganginum þar sem
enginn fær skilið þjáningu hans og ótta. Ef við
íhugum aftur á móti hugsanlegt mótlæti I huga
unglings getur það verið margþætt, þó ekki sé
víst að okkur fullorðna fólkinu finnist ástæðurnar
augljósar og fyrirferðarmiklar.
Unglingur, sem skólafélagar hafna á forsendu
sem kannski er óskiljanleg, fyllist oft ólýsanlegri
vaniíðan sem oft kemur fram heima I þyngslum
og fýlu sem svo aftur foreldrarnir taka nærri sér
og ekki síst ef þeir skilja ekki hvar ræturnar liggja.
Þá skapast oft mikil spenna og togstreita á báða
bóga og við fyrra mótlæti skólans bætast foreldr-
arnir I hóp óvinanna líka, að barninu finnst. Þá er
mælirinn yfirleitt fullur. Afleiðingarnar geta svo
orðið margþættar og miður áhugaverðar eins og
víða hefur komið fram. Þessir unglingar leita oft á
náðir áfengis og ef til vill eiturlyfja og fá í gegnum
þá einstaklinga sem eins er ástatt fyrir, að
minnsta kosti að þeim finnst, þokkalegustu af-
greiðslu á sjálfum sér, sem auövitað er partur af
blekkingunni.
Eins er líka þjáning fyrir ungling eða barn að
vera óánægt með holdafar sitt eða útlit. Það eru
þættir sem geta skipt gífurlegu máli á þessum
aldri. Mikil andleg þjáning fylgir því til dæmis að
vera bólugrafinn, svo ekki sé talað um aukakíló-
in. Þau eru hryllingur í okkar augum á þessum
aldri. Ef við þetta bætist svo óregla eða upplausn
heimilis eru börnin virkilega á kafi í þrengingum
sem þau sjá sjaldnast leið út úr. Óreglunni fylgja
svo auðvitað alls konar tilfinningaflækjur og rangt
hugsanamynstur sem börn geta ekki hjálþarlaust
greitt úr.
Þarna hvílir mikil ábyrgð á foreldrunum. Við
eigum ekki rétt á að bjóða börnum okkar upp á
mótlæti sem kannski er á okkar valdi að uppræta.
Börn sem eru fötluð verða líka áþreifanlega fyrir
þjáningu vonþrigða vegna skilningsleysis ann-
arra og ófatlaðra barna sem þá bætist við erfitt
upphaflegt ástand þeirra sem er kannski þess
eðlis að það út af fyrir sig er alveg nógur skammt-
ur fyrir viðkvæma barnssál að burðast með, þó
40 VIKAN 22. TBL. 1991