Vikan - 03.09.1992, Blaðsíða 22

arnir um 300. Það eru fáar deildir innan stofn-
unarinnar en hver deild er vel mönnuð þannig
að stofnunin er mjög sterk á þeim sviðum
sem stundaðar eru rannsóknir á. Að því leyti
er Caltech öðruvísi en flestir aðrir háskólar
sem leitast við að hafa kennslu í fleiri greinum
en hér.
Mitt starf er fjölþætt. Ég stunda rannsóknir
á skjálftum hér í Kaliforníu og er í forsvari fyrir
daglegan rekstur á skjálftamælunum sem
Caltech er með. Oft er þó um samvinnu við
aðrar stofnanir að ræða um ýmis verkefni. Ég
er með tólf manns sem sjá um að mælarnir
séu í lagi og gögnin berist rétta leið. Verkefn-
unum er hægt að skipta í nokkra þætti. Það er
til dæmis stóra skjálftanetiö sem ég sýndi þér
en það er með 300 skjálftanemum. Þá erum
við með verkefni sem nefnist CUBE en það er
skammstöfun fyrir Caltech, U.S.G.S., Broad-
cast of Earthquakes. Það gengur út á að
senda upplýsingar um jaröskjálfta með hraði
til hagsmunaaðila í Kaliforníu um leið og þær
berast okkur. Þeir aðilar sem hér er um að
ræöa eru til dæmis fyrirtæki sem tengjast
samgöngum, vatnsveitu, gas- og raforkusölu.
Mörg þessara fyrirtækja þurfa að fylgja á-
kveðnum reglum ef verða jarðskjálftar. Járn-
brautarlestirnar veröa til dæmis að hægja á
sér í framhaldi af skjálfta af stærðinni 5 eða
stærri og athuga ástandið á járnbrautarteinun-
um. Ef skjálftinn er stærri en 6 þarf að stoppa
allar lestir í 50 mílna radíus frá upptökunum.
Það er mikið í húfi og upplýsingarnar þurfa að
berast þessum aðilum skjótt ef þær eiga að
koma að gagni því kerfið hreyfist mjög hratt. Á
margan hátt er mín staða ekki ósvipuð stöðu
Charles Ricter (sem Ricter kvarðinn er kennd-
ur við) en hann var jaröskjálftafræðingur hjá
Caltech frá 1921 til 1970.”
- Tíðni jarðskjálfta hefur aukist mikið í Kali-
forníu á síðustu þremur árum. Veit nokkur
hvað er aö gerast? Er kannski að koma
heimsendir? Hvernig er ástandið annars staö-
ar á jörðinni?
„Ég held ekki aö það sé aö koma
heimsendir,” segir Egill og hlær. „Ef þú lítur á
skjálftavirkni í Kaliforníu á tímabilinu frá 1960
til 1980 þá voru sex stórir skjálftar á hvorum
áratug en ef við skoðum gögn hundrað ár aft-
ur í tímann kemur I Ijós að það er meira sam-
ræmi á milli þeirra og gagna frá 1980 til 1992,
þetta 15 til 20 meiri háttar skjálftar yfir áratug-
inn. Við erum ennþá innan þeirra marka svo
ástandið er tiltölulega eðlilegt aö því er mér
sýnist.
Það sem hefur breyst er að mannfjölgunin
hefur verið gífurleg síðastliðinn áratug á
skjálftasvæðum eins og í Suður-Ameríku og á
austurströnd Kyrrahafsins og þar af leiðandi
verður meira um sýnilegt tjón og mannfall af
völdum jarðskjálfta."
- Stærsti jarðskjálfti sem mælst hefur í Kali-
forníu í fjörutíu ár varð 28. júní síðastliðinn.
Var þetta sá stóri sem menn eru búnir að bíða
eftir eða var þetta kannski fyrirboði um eitt-
hvað miklu stærra?
„Þetta var ekki stóri skjálftinn því hann mun
verða á San Andreas-sprungunni. Einungis
hún er nógu löng til að geta orsakað stóra
skjálftann. Hvort þessi skjálfti var fyrirboöi um
skjálfta á San Andreas-sprungunni vitum við
ekki en ef um fyrirboða yrði að ræða er erfitt
að hugsa sér hann öðruvísi en sem skjálfta
svipaðan þessum. Þetta var svo stór skjálfti,
7,5 á Ricter, og hann var mjög nálægt
sprungunni og ýtti við þeim öflum sem þar
takast á. Við getum samt sem áður ekki notað
gögnin til að segja fyrir um hvenær næsti
skjálfti á San Andreas-sprungunni verður.”
HÆTTA Á SUÐURLANDSSKJÁLFTA
- Það hefur verið talað um væntanlegan Suð-
urlands-skjálfta á íslandi frá því að ég man
eftir mér. Er það raunveruleg hætta og hvað
má þá búast við stórum skjálfta?
„Það er mjög raunveruleg hætta. Sagan er
greinileg og skjálftasagan á Suðurlandi er lík-
lega með betri skjálftasögum sem til eru að
því leyti að hún nær yfir hér um bil þúsund ár.
Það eru góð rök fyrir skjálftunum og augljóst
mál að þar verða skjálftar í framtíöinni.
Skjálftastærðin er á bilinu 6,5 til 7 á Ricter og
þeir eru á svæðinu milli Heklu og Hveragerð-
is. Það var mikið um skjálfta á síðari hluta 19.
aldar en síðasti stóri skjálftinn var 1912. Mér
finnst ég ekki vera í aðstöðu til að segja hvort
við séum komin fram yfir þann tíma sem bú-
ast má við skjálfta en vísa til kollega minna á
íslandi hvað það varðar.”
- Hvernig húsnæði er öruggast gagnvart
jarðskjálftum og hverjar eru helstu varúðar-
ráðstafanir sem fólk getur gert við þeim?
„Forsköluð timburhús eru algengustu húsin
hér í Kaliforníu. Þau hafa sveigjanleika og
hafa reynst vel í jarðskjálftum. Það eru helst
sum eldri húsin, sem eru ekki föst á grunnin-
um, sem fara af stað og skemmast í skjálft-
um. Jarðskjálftar eru í sjálfu sér ekki hættu-
legir, það eru miklu frekar mannvirki ýmiss
konar sem geta falliö á fólk í skjálftunum og
valdið manntjóni. Múrsteinshús þola skjálfta
illa en járnbent steinsteypuhús standa sig vel
nema ef þau springa. Hættan í mörgum ný-
tísku háhýsum er ekki sú að þau hrynji heldur
getur stór skjálfti hreinlega kastað mönnum út
um glugga. Til að verjast jarðskjálftum er ráð-
legt að festa niður innanstokksmuni sem aug-
Ijóslega geta fallið og meitt fólk eins og til
dæmis bókahillur og þess háttar.
Hér í Los Angeles er mælt með að fólk hafi
vatns- og matarbirgðir til þriggja daga því það
er tíminn sem reikna má með að taki fyrir
hjálp að berast í meiri háttar skjálfta. Það er
gömul hugmynd að best sé að standa í gangi
eða dyrum við jarðskjálfta en núna teljum við
heilladrýgra fyrir fólk að halda kyrru fyrir þar
sem þaö er þegar skjálftinn verður. Engu aö
síður ætti fólk að varast að vera nálægt gleri
sem getur sprungið og rignt yfir það. Þetta eru
helstu atriðin sem hafa ber í huga við jarð-
skjálfta en best er að fylgja bara augljósri
skynsemi.”
- Átt þú von á því að við getum fljótlega
sagt fyrir um jarðskjálfta og hafa orðið ein-
hverjar breytingar þar að lútandi síðan þú
byrjaðir í faginu?
„Þegar ég byrjaði í faginu var miklum tíma
og orku eytt í að safna gögnum til að reyna að
segja fyrir um jarðskjálfta og Kínverjar héldu
því fram að þeir gætu sagt fyrir um jarð-
skjálfta. Þeir sögðu að vísu fyrir um skjálfta
1974 og drógu þá ályktun að þeir hefðu bjarg-
að tugum þúsunda manna. Þegar líða tók á
sjöunda áratuginn gáfust vísindamenn al-
mennt upp á þessum ágiskunum því gögnin,
sem þeir studdust við, voru ófullkomin og
mjög tvíræð. Út úr þessu kom að þetta var
ekki eins auðvelt og menn héldu og skilning-
urinn á eðlisfræði í jarðskjálftum reyndist tak-
markaðri en fyrr var ætlað. Hlutirnir hafa því
snúist við og meiri áhersla er nú lögð á að
skilja eðlisfræði í jarðskjálftum og að koma út
upplýsingum eftir skjálfta svo hægt sé að gera
tilætlaðar ráðstafanir.
Það er hægt að líta á þessi mál frá öðru
sjónarhorni og velta fyrir sér hver sé hagurinn
af að geta sagt fyrir um skjálfta og flutt alla í
burtu, aðeins til að fólks bíði rústir einar þegar
það kemur til baka. Við höfum meiri áhuga á
að skilja hver áhrifin eru frá skjálftum á tiltekn-
um svæðum svo að verkfræðingar geti hann-
aö mannvirkin út frá því eða styrkt eldri bygg-
ingar."
FUÚGANDI FURÐUHLUTIR EDA...
- Þið hafið ekki fengið upphringingar frá sjá-
endum sem hafa spáð skjálftum og þeir spá-
dómar ræst?
Egill svarar spurningu minni rólega og segir
að Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur, sem
hafi aldrei skipt skapi, hafi reiðst mikið þegar
svona óvísindalegt tal bar á góma og hann sé
sama sinnis. „Það er til dæmis einn náungi í
grennd við San Francisco sem les dagblöðin
og telur auglýsingar eftir hundum og köttum
sem hafa týnst. Ef fjöldinn er óvenju mikill
heldur hann að það verði skjálfti. Það er svo
mikið af skjálftum hér að fyrr eða síðar hefur
þessi maður „rétt” fyrir sér eins og sá sem
spáir alltaf skjálfta „á morgun". Það eru hundr-
uð manna sem hringja á stofnunina og telja
sig geta sagt fyrir um skjálfta út frá eigin
heilsufari eða einhverju öðru.”
- Ég minnist þess að ekki alls fyrir löngu
var fólk að kvarta yfir „jarðskjálftum" í Los
Angeles. Þeir komu ekki fram á mælum og
alls konar ágiskanir voru í gangi hvað þetta
varðaði. Fólk talaði um fljúgandi furðuhluti og
fleira. Hvaö getur þú sagt mér um það?
„Á hverjum fimmtudagsmorgni fyrr á þessu
ári urðum viö varir viö þotur sem voru að
fljúga hér yfir á fjór- til fimmföldum hljóðhraða
en venjulegar herþotur geta flogið mest meö
tvöföldum hraöa hljóðsins. Þetta er eitthvað
sérstakt sem enginn veit um en verið er að
gera tilraunir með. Okkur er kunnugt um
hraða þotnanna og stefnu þeirra en yfirleitt
gefum viö ekki út þær upplýsingar því við vilj-
um ekki styggja heryfirvöld.”
22 VIKAN 18. TBL.1992