Vikan - 03.09.1992, Síða 68

Hár lokarahraði frystir hreyfingu. Þessi mynd
var tekin á 1/2000 úr sekúndu.
Ljósmyndarinn fylgdi hiaupurunum eftir með
myndavélinni og hafði lokarahraðann 1/30 úr
sekúndu til að leggja áherslu á hreyfingu
hlauparanna gagnvart bákgrunninum.
Filmur eru misljósnæmar.
Sumar þurfa á mikilli
lýsingu að halda til að
tónarnir í myndinni samsvari
viðtangsefninu en aðrar að-
eins brot af þeirri lýsingu. Tím-
inn sem lokarinn í myndavél-
inni er opinn (hraði) og stærð
opsins sem hleypir Ijósinu í
gegnum linsuna (Ijósop)
ákvarða í meginatriðum
hvernig myndin verður lýst.
Það má líkja því að taka mynd
við að skrúfa frá krana og fylla
glas af vatni. Ljósopið ákvarð-
ar þykktina á bununni og
hraðastillingin hversu lengi er
skrúfað frá. Ef bunan er þykk
þarf aðeins að renna í stuttan
tíma en ef opið á krananum er
lítið tekur lengri tíma að fylla
glasið. Einfalt, ekki satt?
Hraðinn er yfirleitt mældur í
brotum úr sekúndu eöa heilum
sekúndum; 1/1000 úr sekúndu
eða 1000, 500, 250, 125, 60,
30,15,8,4,2,1 sek. 2 sek. og
þannig koll af kolli. Ljósopiö er
aftur á móti mælt í tölugildum
sem reiknuð eru á milli hlut-
falls breiddar opsins á linsunni
og brennivíddar (fokal length)
hennar; 1.4, 2, 2.8, 4, 5.6, 8,
11, 16, 22. Af áðurtöldum Ijós-
opum er 1.4 stagrst en 22
minnst en þessi númeraröð vill
stundum rugla byrjendur í rím-
inu.
Á sama hátt og hraðinn
helmingast á milli 500 og 1000
helmingast Ijósmagnið sem
linsan hleypir í gegn um sig á
milli Ijósopa. Hraða- og Ijós-
opsstillingarnar mynda þannig
samband sín á milli svipað og
vogarskálar. Sem dæmi má
taka að Ijósmagnið, sem end-
ar á filmunni, veröur jafnt ef
hraðinn er 1000 og Ijósopið 4
og ef hlutfallið er 500/5.6, 250/
8, 125/11, 60/16 og 30/22.
Sérstök hraðastilling er fyrir
myndatökur með flassi, oftast
á bilinu 1/60 til 1/250 sek. Ef
flasshraðinn og lokarahraðinn
fara ekki saman lýsist einungis
hluti filmurammans, þannig að
gæta ber þess að samræmi sé
á milli lokarans og flassins. Þá
er stilling þar sem lokarinn
helst opinn á meðan þrýst er á
afhleyparahnappinn og er hún
táknuð með bókstafnum B.
Þessi eiginleiki er helst nýtan-
legur þegar birtumagn er mjög
takmarkað og lokarinn þarf að
vera opinn mjög lengi eða við
kringumstæður þar sem erfitt
Ég vildi
gefa
myndinni
líf og færði
mig aftur á
bak á sama
tíma og
fyrirsætan
nálgaðist
en lokara-
hraðinn
var1/30 úr
sekúndu.
er að átta sig á ijósgjafanum
og vissara er að hafa lokarann
opinn eins og við eldinga- eða
flugeldamyndatöku. Atvinnu-
Ijósmyndarar nota B-stilling-
una líka mikið við stúdióvinnu.
í siðustu grein töluðum viö
um linsur og vékum stuttlega
að því hvernig Ijósopið stjórn-
ar því hvað fókussvið (brenni-
punktur) myndarinnar verður
djúpt og þið munið að sjálf-
sögðu að þeim mun minna
sem Ijósopið er þeim mun
dýpra verður þetta svæði.
Hraðinn ákvarðar hins vegar
hvort fyrirmyndin verður skýr
eða lítur út fyrir að vera hreyfð
á filmunni. Til að koma í veg
fyrir hreyfingu á myndinni ef
mynd er tekin með því að
halda á myndavélinni (í staö
þess að nota þrífót) er til ein-
föld þumalputtaregla um hlut-
fallið á milli brennividdarinnar
og hraðans á lokaranum.
Reglan er sú að velja skal
hraða sem hefur hærra tölu-
gildi en brennivídd linsunnar.
Ef linsan er 50 mm skal hrað-
inn ekki vera minni en 60 eða
1/60 úr sek. Á sama hátt má
hraðinn ekki vera minni en 125
ef linsan hefur brennivídd á
bilinu 70 mm til 105mm og
1/250 úr sek. er lágmarkshrað-
inn fyrir linsu með brennivídd-
ina 250 mm. Þetta hlutfall á
sér stað vegna þess að þeim
mun lengri sem brennivíddin
er þeim mun þyngri er linsan
og erfiðara að halda mynda-
vélinni kyrri. Einnig ýkist hreyf-
ing myndavélarinnar vegna
aðdráttarins sem þjappar við-
fangsefninu saman innan
filmurammans.
Hraðastillinguna á lokaran-
um er hægt að nota á skap-
andi hátt og hefur sú tækni
veitt okkur sýn inn í heim sem
er ekki sjáanlegur með berum
augum. Flestir hafa séö mynd-
ir af rennandi ám sem standa
kyrrar eða líða eins og slæður
af því að lokarinn var opinn
svo lengi, 1/15 sek. eöa
lengur. Á sama hátt er hægt