Vikan - 21.03.1994, Blaðsíða 55

örvandi, þematískum sýn-
ingum. Það þarf að oþna list-
ræna umræðu út í þjóðfélag-
ið, upplýsa fólk um
sjónrænar staðreyndir og
kenna því að lesa sjónrænt.
Almenningur er nánast ólæs
á sjónrænt tungumál þó að
sífellt sé verið að mata hann
í gegnum augun á allskonar
upplýsingum og auglýsing-
um. Það er verið að pranga
inn á fólk vörum kapítalism-
ans og það er alveg ber-
skjaldað því það kann ekki
að vinna úr þessari flóð-
bylgju sem drekkir því að
lokum. Mig langar til að
reyna að víkka út þennan
hefðbundna ramma með því
að setja upp sýningar sem
fjalla um ákveðin þemu og
eru í sterkari tengslum við
samfélagið. Ég vil þó reka
þann varnagla að sýningarn-
ar eru unnar af veikum mætti
og einskærri áhuga-
mennsku. Auk þess er mikl-
um erfiðleikum bundið að
stjórna svona útgerð, þó að
lítil sé, alla leið frá New York
- eða hver skyldi meðallíf-
tími gallerístjórnanda á ís-
landi vera?
Það hafa aldrei verið starf-
andi fleiri myndlistarmenn en
myndlistin virðist gjörsam-
lega týnd í eigin naflaskoð-
un. Hún hefur engan fókus,
enga stefnu, engan tilgang
annan en þann að vera fóð-
ur fyrir fjölmiðlana, sýninga-
hús og útungunarmeistara
menntakerfisins. Hún er eins
og dóp i æðar listamanna
sem halda að þeirra prívat
formkukl komi heiminum eitt-
hvað við. Með öðrum orðum;
hún hefur engin samfélags-
leg áhrif. Við þurfum að
spyrja okkur hvað við viljum
gera við myndlistina, hvert
við séum að fara, hvert sé
og hvað eigi að vera sam-
band hennar við þjóðfélagið.
Ef við ætlum að breyta
myndlistinni þá gerum við
það ekki innan hennar, að
mínu mati, heldur verður
það einungis gert með þvi
að skilgreina rammann sem
hún hrærist í. Við þurfum að
fara út fyrir hann og inn um
aðaldyrnar í gegnum þjóðfé-
lagið því ef við breytum þjóð-
félaginu eða vekjum það til
umhugsunar mun það skila
sér aftur í myndlistinni.
Myndlistin endurspeglar allt-
af það sem er að gerast í
samfélaginu en hún gerir
það ómeðvitað í dag því hún
er gjörsamlega samdauna
því.“
BENSÍN Á
MARKAÐSMÓTORINN
Áður fyrr virkaði myndlistin
sem samfélagslegt lím. Hún
undirstrikaði vissan tilgang
og lýsti umsvifum samfé-
lagsins. Trúarleg list er
dæmi um þetta. Með tilkomu
borgarastéttarinnar og þeirri
valdskiptingu, sem kennd er
við iðnbyltinguna, var kristin
trú gerð brottræk úr kerfinu
eða kannski væri réttara að
segja að guði hafi verið kom-
ið fyrir á ríkisstjórnarspena
lýðveldisins. Þar með misstu
listamennirnir, sem rekið
höfðu áróður fyrir klerkaveld-
ið, aldagamla tekjulind sína.
Þeir máttu éta það, sem úti
fraus, uppi á bóhemískum
hanabjálkum uns þeim tókst
að gera annan kaupsaming,
reyndar geysilega óhags-
stæðan, við hina nýju ráð-
endur. Listamenn fyrr á öld-
inni stóðu því til hliðar við
samfélagið og spurðu hvort
lífið og þjóðfélagið þurftu að
vera eins og það birtist þeim.
Þetta má sjá hjá dadaistum
og allt fram að abstrakt
expressionistunum því þeir
gerðu sér engar hugmyndir
um að verða ríkir af list sinni.
Sú hugmynd kom með
popp-listinni og þar fer þetta
mótvægi að brotna. Núna er
myndlistin þess eðlis að það
er ekkert til að setja sig upp
á móti. Hópurinn, sem stóð
að Gallerí Súm, gerði það og
sömuleiðis íslensku abstrakt
listamennirnir en það er ekk-
ert í myndlistinni í dag sem
er bókstaflega ögrandi við
samfélagið. Hún er bara
bensín á markaðsmótorinn
eins og popptónlistin. Sumir
kynnu að spyrja hvað sé at-
hugavert við þetta en því er
til að svara að allir heilvita
menn sjá að það stefnir í
óefni án þess að ég sé að
tala um Nostradamus eða
eitthvað slíkt. Það eru undur
og stórmerki að gerast eins
og t.d. EES samningurinn.
Við vitum ekkert hvað við er-
um að ana út í en ég er
hræddur um að við séum að
ganga inn í nýja þjóð, þjóð
risafyrirtækjanna.
Myndlistin var um tíma at-
hvarf þar sem frjáls hugsun
gat að miklu leyti þrifist og
nú er alveg búið að múra fyr-
ir það. Kaþítalisminn er svo
sveigjanlegt fyrirbæri að
hann er búinn að leggja
þetta allt undir sig og gera úr
því tabú. Andatrúin er tabú
og útópían er tabú; hún
hrundi endanlega með Berl-
ínarmúrnum. Þó er rétt að
taka fram - svo menn hrapi
ekki að ályktunum því þetta
er jú tabú - að þegar ég tala
um trú eða andatrú á ég við
lífsviðhorf en ekki endilega
trú á æðri máttarvöld. Það er
ekkert annað en trú sem
veldur því að við sjáum okk-
ur sem eitthvað tilgangslaust
astraltertuduft eða þunga-
miðju alheimsins, hvort okk-
ur þykir smart að ganga í út-
víðum buxum eitt tímabil og
lummó það næsta. Og sama
gildir um listina. Þannig litar
trúin allan okkar lífsskilning
og flytur þókstaflega fjöll.
Hún getur breytt því sem
okkur þykir Ijótt í spreng-
hlaðna fegurð, ekki vegna
þess að hluturinn hafi breyst
heldur út af því að hugsun
og þá um leið skynjun okkar
hefur tekið stakkaskiptum og
þar af leiðandi heimurinn.
Menn tala gjarnan um að
mesta þróunin í framtíðinni
liggi í tölvuvísindum en hér
er, að mínu mati, á ferðinni
grundvallar misskilningur á
hugtakinu þróun eða framför
sem ruglað er saman við
breytingu. Raunveruleg þró-
un getur aðeins átt sér stað í
ímynduninni og er því alfarið
trúarlegrar náttúru. Fræði-
lega séð ættum við þess
vegna að geta komist í al-
gleymisástand á stundinni
en það er hinsvegar mín trú
að slíkt verði ekki gert með
einsetulifnaði heldur einung-
is gjörbyltingu samfélagsins,
að öllum takist að leggja
saman í púkk. Maðurinn hef-
ur óendanlega getu til að
trúa og hefur margsannað
og sýnt að hann er nánast
fær um hvað sem er, þess
vegna sjálfsmorð, í nafni trú-
ar sinnar hver sem hún kann
annars að vera. En sú trú,
sem ég hef í huga, nálgast
innst í eðli sínu anarkisma
og yrði banabit allra stjórn-
kerfa ef hún kæmist á. Þess
konar trúarbrögð óttast kag-
ítalisminn mest af öllu og því
hefur hann brugðið á það út-
smogna ráð að tvístra trúar-
getu okkar í trú á Calvin
Klein-nærbuxur, Cartier-ilm-
vötn, Colgate-tannkrem, Aj-
ax-þvottalög, sólarlandaferð-
ir o.s.frv. Og þar við situr.
Þetta ber ekki að skilja sem
svo að ég sé ekki sjálfur
undirorpinn markaðsöflun-
um.
En svo við snúum okkur
aftur að menningunni þá er
búið að brennimerkja þessi
stóru þemu í nútímalistinni
með þeim hætti að enginn
listamaður, sem er vandur
að virðingu sinni, þorir að
kannast við þau lengur. Ekk-
ert frekar en vísindamaður
þorir að tala um ESP eða
fljúgandi furðuhluti þó hann
kynni að hafa séð þá með
eigin augum. Spurningin
hlýtur því að vera um hvar
myndlistin staðsetur sig í
■ „Það er búið að
brennimerkja þessi stóru
þemu í nútímalistinni
með þeim hætti að eng-
inn listamaður, sem er
vandur að virðingu sinni,
þorir að kannast við þau
lengur. Ekkert frekar en
vísindamaður þorir að
tala um ESP eða fljúg-
andi furðuhluti þó hann
kynni að hafa séð þó
með eigin augum."
þjóðfélaginu og hvar hin
gagnrýna hugsun eigi
heima. Við erum búin að
hjakka í sama farinu síðast
liðinbilljón ár og eina viðmið-
unin, sem við höfum, er
smekkur en hann leiðir okk-
ur bara að næsta stigi eins
og í tískunni; skammtíma-
sjónarmiðin eru allsráðandi.
íslenskir myndlistarmenn eru
margir hverjir blindir á sam-
félagið og engar hreyfingar
starfandi eins og á tímum
SÚM. Það er engin hugsjón
því hún er einn af þeim hlut-
um sem búið er að brenni-
merkja og má ekki vera
með. Menn eru að pukra
hver í sínu horni en ef þeir
þora að sþyrja áðurnefndra
sþurninga getur fámennið
kannski þjappað okkur sam-
an og leitt til endurmats. Ekki
innan listarinnar heldur
ramma listarinnar; ekki hvað
þú skapar heldur hvað þú
gerir við það. Á því þarf að
fara fram róttæk endurskoð-
un.“
HNEYKSLI
ALDARINNAR
En hefur þessi endurskoð-
un ekki farið fram í gegnum
3. TBL. 1994 VIKAN 55
MYNDLIST