Heima er bezt - 01.03.1954, Blaðsíða 9

Nr. 3
Heima er bezt
73
4*
Vr Vatnsdal. Undirfell í baksýn.
Altaristafla (forn) (lítt hæf)
Aðrir munir kirkjunnar.
2 klukkur á ramböldum
1 stigi
Bœkur kirkjunnar.
Gömul handbók
2 grallarar
2 gamlar messusöngsbækur
5 nýjar sálmasöngsbækur
Kóralbók Péturs Guðjohnssens
Ennfremur peningar í sjóði,
906 krónur og 17 aurar.
V. Síðasta messan í Grímstungu.
Um haustið 1881, nokkru áð-
ur en kirkjan var boðin upp var
messað í síðasta sinni i Gríms-
tungu. Var mér sagt á ungum
aldri nokkuð frá þeirri athöfn,
veður hafði verið hið bezta og
fjölmenni mikið, höfðu sótt
þangað margt hinna góðu söng-
manna Vatnsdælinga, er þá voru
uppi, Blöndalsbræður, Páll á
Akri, Jónas á Eyjólfsstöðum,
Eggert Eggertsson og fleiri.
Athöfnin hefði farið fram með
prýði. Söngur hinna þróttmiklu
dalbúa var lengi í minnum hafð-
ur, þótt hann sem annað hyrfi
út í ómælið. En sagt var að
• Grímstungusóknarmönnum •
hefði verið þungt niðri fyrir
þennan dag.
Skömmu síðar fór fram upp-
boðið. Ekki hef ég getað fundið
það hér í söfnunum og mun það
annað af tvennu vera tapað eða
þá fyrir norðan, sem ég þó efa,
því aldrei varð ég þess var, með-
an ég var í Vatnsdal. Grafreit-
urinn í Grímstungu vár nokkuð
lengur við líði, enda jarðað þar
fram yfir 1890.
í litla grafreitnum í Gríms-
tungu hvíldu þó ýmsir af ágæt-
asta fólki í Vatnsdal. Frá 19.
öldinni nefni ég þessa: Jón
Bjarnason stjörnufróða frá Þór-
ormstungu, fæddan 19.2. 1791,
dáinn 20.11. 1861; Þorstein Egg-
ertsson á Haukagili, fæddan
3.2. 1836, dáinn 29.8. 1881;
Hannes Þorvarðarson, bónda á
Haukagili og fleiri. Grafreitur
þessi stóð órofinn fram um
1910—1912, en þá var sléttað yf-
ir hann. Sést nú aðeins flötin
fram undir gamla bæjarstæð-
inu í Grímstungu. Hér er aðeins
ritaður einn þáttur úr sögu ís-
lenzku kirkjunnar; er hann sýn-
ishorn af þeirri byltingu, er var
í aðsigi fyrir síðastliðin alda-
mót. En hvernig lokaþátturinn
verður, er enn hulið. Því mað-
ur sér aðeins út yfir það, sem
gerist á líðandi stund. Andvirði
kirkj unnar með tilheyrandi
sjóði rann til Undirfellskirkju.
Var sú kirkja endurbyggð
skömmu fyrir síðustu aldamót
og gengu eignir Grímstungu-
kirkju með meiru til þess. En
þessi stóra, veglega kirkja brann
til kaldra kola annan dag jóla
1913.
Um leið og ég enda grein
þessa, sem hefur inni að halda
endalok Grímstungukirkju og
grafreitsins þar, minnist ég
eins Vatnsdælings, sem dáinn
er fyrir 85 árum og hvílir í
hinum niðurlagða grafreit í
Grímstungu. Þessi Vatnsdæl-
ingur er Jón Bjarnason
stjörnufróði frá Þórormstungu.
Þessi óvenjulegi maður lærði í
skóla náttúrunnar; hafði hún
gengið svo vel frá þessu uppá-
haldsbarni sínu, að með ein-
dæmum þótti. Umhverfið (feg-
urð dalsins) hóf sál hans til
flugs út í ómælið og tengdi hann
órjúfandi böndum við hið há-
tignarfulla í ríki alheimsins.
Margir hafa heyrt Jóns
Bjarnasonar getið, en flestir
munu nú dánir, er þekktu hann.
Mörg ummæli hef ég heyrt um
þennan nafnkunna manns, en
tilfæri aðeins part úr grein, sem
Björn Gunnlaugsson yfirkenn-
ari ritaði eftir hann dáinn.
Grein þessi birtist í Þjóðólfi 9.
janúar 1862. Gríp hér inn í
hana:
„Mér er sagt hann hafi hald-
ið saman öllum mínum bréfum.
Úr þessu öllu samtöldu hefur
honum orðið svo drjúgt, að hann
bjó sér til almanök eða astro-
nomiskar dagbækur yfir himin-
tunglaganginn, lék sér svo að
reikna sólar og tunglmyrkva, að
hann ákvarðaði hvar og hvenær
tunglskugginn kom austan að
upp á jarðarhnöttinn, og hvern-
ig hann færðist á hverri mínútu
austur eftir löndunum, undir
eins og jörðin snérist og tunglið
færðist fyrir sólina, hvernig
hálfskugginn beltaði löndin, unz
hann loksins yfirgaf jarðar-
hnöttinn að austanverðu. Þá
stóð Jón í tunglinu, meðan hann
var að virða þetta fyrir sér. Þeg-
ar hann sá tunglskuggans miðju
færast að vestanverðu upp á
jarðarhnöttinn til að mynda í
Philadelphíu, brá hann sér til
jarðarinnar og horfði frá Phila-
delphíu til sólarinnar og sá þá
að sólin var að renna þar upp,
annaðhvort hringmyrkvuð, er
skínandi hringur af sólinni var
utan um hið svarta tungl, elleg-
ar almyrkvuð, ef ekkert sást af
sólinni, nema geislar hennar
kringum tunglið."
Margt fleira ritar Björn
Gunnlaugsson um Jón, sem hér