Heima er bezt - 01.06.1954, Blaðsíða 21

Nr. 6
Heima er bezt
181
Um tíuleytið um morguninn
komst Hrefna á leiðarenda, en
þá var svo komið, að hún taldi
vafamál, að konan gæti fætt
heima, eins og þar var ástatt.
Hún bjó konunni því rúm í bif-
reiðinni og ók með hana í for-
aðsveðri til Tryon, en þangað
var komið um kvöldið. Heima hjá
Hrefnu fæddist svo stúlkubarn,
en Hrefna annaðist um móður
og barn, meðan þau voru að ná
sér. Bæði lifðu þau, og var telp-
an látin heita í höfuðið á Hrefnu
— kölluð Harriet.
Ég mun hér aðeins greina frá
einu atviki til viðbótar, atviki,
sem varpar nokkru ljósi yfir
læknisferil Hrefnu Finnboga-
dóttur. Hún segir sjálf frá:
„Fellibylurinn, sem gekk yfir
nágrenni Tryon 22. maí 1923,
kom eins og venjulega án þess
að gera boð á undan sér. Ég
stakk upp á því við gest, sem hjá
mér var og átti heima í fimm
kílómetra fjarlægð, að hann
hinkraði svolítið við, því að mér
þótti furðu sæta, hve snögglega
hafði dimmt og taldi því rétt að
bíða og sjá, hverju fram yndi.
Við sátum kyrr í nokkrar mín-
útur, og um kl. 4.50 kveiktum
við. Klukkan 5.15 kom maður í
heimsókn, bað hann mig að
koma fljótt og skoða eitt fórn-
arlamb fellibylsins, sem hafði
verið borið inn í prestshúsið, sem
var nær fellibylssvæðinu en
heimili mitt. Og þá hófust
ósköpin. Slasaðir, dánir og deyj-
andi voru nú fluttir þarna inn
jafnskjótt og þeir fundust. Með-
an ég var að hlynna að deyjandi
móður, sem var bókstaflega
sandi orpin, augu, munnur, nef,
hár og líkaminn allur fullur af
sandi, og með gapandi sár á
fæti, voru tvö látin börn henn-
ar borin inn með brotnar höfuð-
kúpur og beinbrotin.
Átta manns létust þegar, er
hvirfilbylurinn gekk yfir, en
einn síðar. Á heimili,prestsins sá
ekki í gólf eða rúm fyrir blóði,
ryki og sandi. Sökum beljandi
rigningar, sem fylgdi í kjölfar
hvirfilbylsins,. myrkurs og flóða
á vegum, voru ferðalög öll stór-
hættuleg, og það var ekki fyrr
en klukkan þrjú um nóttina, að
læknar frá næstu bæjum komu
á vettvang.
Er ég hafði gert að sárum
þeirra, er slasazt höfðu í Tryon
og falið þá hjúkrun æfðrar
hjúkrunarkonu, var ég beðin að
fara til bóndabæjar þrettán kiló-
metrum norðar, en þar voru
fjögur fórnarlömb hvirfilbylsins,
en bróðir bóndans þar hafði átt
fallegt heimili í nokkurra kíló-
metra fjarlægð, en nú stóð þar
ekki steinn yfir steini, en heim-
ilisfólkið slasað flutt til þessa
bóndabæjar, sem ég var kvödd
til.
Ég skoðaði hina fjóra slösuðu,
ungan mann með gapandi sár á
maga, brotin bein og flakandi
sár hér og þar. Hann lézt. Kona
bóndans, með munn, nef, augu
og hár fullt af sandi, brotin rif-
bein og ótal sárum særð, fékk
þegar aðhlynningu. Maður
hennar, sem einnig var marinn
og skorinn og með annað augna-
lokið niður á kinn, fékk skjóta
hjálp, sár hans saumað saman
og að honum hlynnt að öðru
leyti. Þótt hjálparlið mitt væri
óþjálfað, komust þau hjónin til
heilsu aftur. Læknir frá næsta
þorpi kom nógu snemma til þess
að gera að tognun í fæti eldri
sonarins og aðstoða fjölskyldu á
næsta taýli.
Sökum þess, að heimili prests-
ins var fullt af sjúklingum, bauð
ég honum og vinafólki hans að
vera heima hjá mér það, sem
lifði nætur. — Klukkan hálf-
fimm um nóttina höfðum við
tekið á okkur náðir, en rétt í
sama mund var ég beðin að
koma til konu, sem væri að ala
barn . . . .“
Það ræður að líkum, að Hrefna
hafi þurft að vanda til skjól-
fatnaðar síns, og hún gerði það
líka. Hún gekk í háum skóm eða
eins konar stígvélum, þegar illa
viðraði, en í stlgvélunum hafði
hún inniskó klædda gæruskinni.
Að ofanverðu var hún í stakk úr
hrosshúð með loðskinnshúfu á
höfði, en flónelsgríma huldi and-
litið til varnar kali, en á henni
voru opn fyrir augu, nef og
munn. Það hefur því verið eins
konar lambhús- og Mývatns-
hettugerð á höfuðfatinu.
Hrefna og maður hennar
munu hafa verið búsett í Tryon
í tuttugu ár eða þar um bil. Ár-
ið 1937 fluttu þau hjónin þaðan
til North Platte, en Hrefna fór
eftir sem áður í sjúkravitjanir
til Tryon, er hún var beðin að
koma, og lækningastofu opnaði
hún í North Platte. Henni þótti
leitt að verða að flytja frá Try-
on, yndislegasta fólkinu, sem
hún hafði kynnzt, en heilsu
hennar var mjög farið að hraka,
eins og að líkum lætur, því að
komin var hún á sjötugsaldur.
Sumir kunna að ætla, að all-
ur áhugi Hrefnu hafi beinzt að
lækningum og hjálparstarfsemi,
en svo var ekki. Hún átti mörg
áhugamál og vildi ekki láta neitt
mannlegt vera sér óviðkomandi.
í tómstundum sínum fékkst hún
til dæmis við ljóðagerð, orti lýr-
isk’ ljóð á enska tungu, en hún
hafði alltaf verið ákafur unn-
andi fagurra mennta. Hún tók
og mjög þátt í öllu félagslífi, tal-
aði í útvarp og á mannfundum.
Hún hafði gaman af að ferðast
og kynnast fólki, kynnast við-
horfum þess til lífsins, en mann-
þekkingu taldi hún eitt bezta
veganesti læknisins. Hún var í
stjórn ýmissa stofnana, félaga
og félagasamtaka, og kepptust
ýmis félög við að heiðra hana.
Framan af var starfi hennar
ekki veitt mikil athygli út á við,
en smám saman fóru þó að sí-
ast út fréttir um þessa merkilegu
konu, og það er að minnsta kosti
hátt á þriðja áratug síðan farið
var að minnast hennar í bandar-
ískum blöðum. En árið 1939 varð
hún þjóðkunn um öll Banda-
ríkin og raunar víðar, en hinn
11. janúar það ár bauð forseta-
frú Roosevelt henni í heimboð
til Hvíta hússins. Hrefna þá boð-
ið, og var þá ekki að sökum að
spyrja, blaðamenn settust að
henni, svo og ljósmyndarar, og
fékk’ hún upp frá því aldrei full-
an frið fyrir aðsókn þeirra, en
hún tók því öllu vel, enda ekki
við öðru að búast af lækninum,
sem ávallt hafði opið hús í Try-
on, ef einhver vildi líta inn.
Margt annað stórmenni varð til
þess að votta henni virðingu sína
og viðurkenningu. Einnig hefur
Elma Holloway ritað um hana í
bók sinni Umsung heroes, ásamt
fjórum konum öðrum.
íslendingur vildi Hrefna alltaf
vera og gat jafnan uppruna síns
og þess, að hún ætti íslenzkum
þjóðarmetnaði frama sinn mjög
að þakka. íslenzkri tungu