Heima er bezt - 01.01.1956, Blaðsíða 25

strokumaður til Philadelphiu. Hann var þá blá-
snauður, vinalaus og öllum ókunnur, hafði brotið
brýrnar til fjölskyldu sinnar að baki sér, en hafði
í höndum sveinsbréf í prentiðn. Þá var hann 17
ára að aldri.
Brátt komst hann að prentiðn í Philadelphiu, og
vann sér traust og álit vegna starfshæfni sinnar og
gáfna. Hélt hann þar uppi fyrri háttum sínum, að
afla sér þeirrar menntunar, sem auðið var, og stofn-
aði til félagsskapar með jafnöldrum sínum í sama
skyni. Á árunum 1724—26 dvaldist hann í Englandi.
Vann hann þar að prentiðn, en sjóndeildarhringur
hans víkkaði mjög, og hann kynntist nýjum siðum
og nýjum mönnum, en eftirtektin var sivökul um
allt það, er verða mátti honum til gagns og þroska.
Skömmu eftir heimkomuna náði hann kaupum á
prentsmiðju og varð sjálfstæður atvinnurekandi
upp frá því. Fyrirtæki hans blómgaðist, og brátt
sá hann sér fært að staðfesta ráð sitt. Kvongaðist
hann árið 1730. Hét kona hans Deborah Reed. Er
FRANKLÍN
prenfsveinninn, ameríski, er varð for-
ystumaður vaxandi þjóðar, og átti
flestum einstaklingum fremur þátt í
að leggja grundvöllinn að þjóðríki
Bandaríkjanna. En vekur þó mesta
aðdáun og gefur fegurst eftirdæmi
sakir mannkosta sinna og sálargöfgi.
sú saga sögð, að þau hafi veitt hvort öðru eftirtekt,
fyrsta morguninn, er Franklín var í Philadelphiu,
og hún þá hlegið dátt að honum fyrir það, hve
álappalegur hann var, er hann gekk á götunni og
stýfði þurrt brauð úr hnefa. Síðar bjó Franklín í
húsi föður hennar. En meðan hann var enn um-
komulítill prentsveinn, hafði Deborah gifzt öðr-
um manni, en það hjónaband leystist upp, og gift-
ist hún þá Franklín. Hjónaband þeirra varð hið
farsælasta, og virðist Deborah hafa verið fullkosta
manni sínum.
Nokkru eftir að Franklín náði tangarhaldi á
prentsmiðjunni, hóf hann blaðaútgáfu. Keypti hann
blað með 90 kaupendum svo að ráða má af því, að
það hafi hvorki verið áhrifamikið né arðvænlegt.
En jafnskjótt og Franklín hóf útgáfu þessa, fjölgaði
kaupendum, og áhrif blaðsins ukust. Kom svo, að
það varð á fáum árum undir stjórn hans eitt víð-
lesnasta og áhrifamesta blað Bandaríkjanna. Enda
var Franklín hverjum manni snjallari að standa
fyrir máli sínu og hugkvæmur í bezta lagi að ræða
þau mál, sem vöktu áhuga almennings, og voru til
heilla og framfara. Um þessar mundir var bókfýsi
manna í Bandaríkjunum ekki mikil, og fróðleiks-
löngun af skornum skammti. Þetta var Franklín
vel kunnugt, en hann vildi ráða bót á þessu og
reyna með einhverjum ráðum, að fá fólk til að lesa,
og vekja fróðleiks- og menntaþrá þess. Hann hóf
því útgáfu rits, sem hann nefndi Almanak Rikarðs
stiauða. Gaf hann það út í 25 ár. Lagði hann sig
fram um að gera almanak þetta svo skemmtilega og
þarflega úr garði, sem auðið var. Hvarvetna um
það var stráð heilræðum og spakmælum og leið-
beiningum, sem hverjum manni mátti að gagni
koma. Varð almanak þetta brátt mjög vinsælt, og
kom út í 10 þúsund eintökum, sem var geysimikið,
því að land var þá enn strjálbýlt. Er talið, að áhrif
þess hafi verið mikil, til þess að efla almenna mennt-
un. Safn af greinum þeim, er fjölluðu um almennar
lífsreglur, var síðar gefið út sérprentað, undir nafn-
inu Auðnuvegurinn. Hefir það verið prentað á
flestum menningartungum, meðal annars á Is-
lenzku.
Franklín var umbótamaður á öllum sviðum. Um
þessar mundir voru þjóðfélagshættir í Bandaríkj-
unum víða næsta frumstæðir, enda voru ríkin enn
nýlendur Breta, og báru á sér ýmis merki frum-
býlingsháttarins. Franklín var snemma ljóst, hvar
skórinn kreppti, og gerðist forgöngumaður á ótal
sviðum, þar sem umbóta var þörf. í Philadelphiu,
sem varð aðalstarfssvið hans, gekkst hann fyrir að
stofna hið fyrsta almenningsbókasafn vestan hafs.
Hann átti frumkvæðið að stofnun háskóla, sem síðar
varð rnikil stofnun og merkileg. Átti hann og drýgst-
an þátt í því að þar voru náttúruvísindi meira í há-
vegum höfð en títt var í háskólum þá. Hann kom
á fót vísindafélagi, og hann stofnaði hið fyrsta
slökkvilið í Ameríku og kom fótum undir bruna-
tryggingar, sem þá voru óþekktar þar í landi.
Póstmál fylkisins stórbætti hann, enda varð hann
seinna allsherjar póstmeistari í fylkjunum. Fátt eitt
hefir verið nefnt, en sagt er, að naumast hafi nokk-
Heima er bezt 23