Heima er bezt - 01.01.1956, Blaðsíða 51

Nr. 1-2 Heima 49
-------------------------------er bezt-----------------------------
Flestir eða allir þeir þættir, sem birtast í bók þessari, munu hafa
verið prentaðir áður í Lesbók Morgunblaðsins, en engu að síður
mun mörgum þykja gaman að fá þá í einni heild. Og það er engin
hætta á, að Frásagnirnar hans Árna Óla verði ekki lesnar, því að
bæði er vel sagt frá, og svo gefa þær oss oftsinnis meira og betra
færi á að skyggnast inn í líf fólksins á liðnum tímum en hin
venjulegu sagnfræðirit.
Maurice Burton: Undrahcimur dýranna. Þýðendur Broddi Jó-
hannesson og Guðmundur Þorláksson. Eg opnaði þessa bók með
hálfum huga, ekki sízt vegna þess, að henni hafði verið hælt veru-
lega í ýmsum blöðum. En þvt er svo farið, að margar bækur um
náttúrufræðileg efni eru þannig saman settar, að raun er að lesa
þær. Þar er hrúgað saman ýmsum svokölluðum furðuverkum, af-
brigðum, vanskapningum og hreinum ýkjusögum, en gengið fram
hjá mesta furðuverkinu, sem er lífið sjálft, eins og það birtist oss
daglega í síbreytilegum myndum, og því miður virðast ýkjusagn-
irnar eiga meiri hljómgrunn í hugum almennings en haldgóður
fróðleikur um þessi efni. En það þarf ekki að blaða lengi í Undra-
heimi dýranna til að komast að raun um, að hér er ekki um
nokkra gervináttúrufræði að ræða. Höfundurinn, sem er hálærður
maður, tekur sér fyrir hendur að sýna lesandanum inn i þann
undraheim, sem lífið er, og leitast við að skýra ýmsar dásemdir
hans. Þótt hann einkum haldi sig við dýrin, bregður hann sér
einnig yfir í ríki plantnanna, enda eru þessi tvö lífríki náttúr-
unnar svo saman fléttuð, að torvelt er að skilja þar alls staðar
á milli. Frásögnin er t senn ljóslifandi og skemmtileg og auð-
skilin hverjum manni, þótt engan lærdóm hafi i þessum efnum.
Dæmin eru valin þannig, að þau vekja áhuga lesandans, og öil
bókin með þeim hætti, að hún vekur þorsta lesandans eftir meiri
fróðleik um efni þessi, en slík eru einkenni góðra bóka, að manni
þvkja þær of stuttar og vilja vita meira.
Hinn íslenzki búningur bókarinnar er góður, en þó hefi ég rek-
izt á örfáar misfellur, sem skrifa verður á reikning þýðendanna.
Þannig eru á bls. 20 nefndir fuglarnir skjór og skaði af ætt hrafna
án frekari skýringar, en hingað til hafa þessi nöfn verið notuð um
sama fuglinn. Á bls. 73 segir svo: „Þá er önnur tegund af sæ-
stjörnum, sem nefndar eru slöngustjörnur." En slöngustjörnurnar
eru alls ekki tegund af sæstjörnum, heldur eru bæði sæstjörnur
og slöngustjörnur samhliða flokkar innan skrápdýrafylkingarinnar
Orðalagið er álíka nákvæmt, og ef sagt væri: til er önnur tegund
af spendýrum, sem fuglar nefnast. Þá er og vafasamt að kalla
Chrysopu flugu, eins og gert er á bls. 145, þar sem hún heyrir til
annars ættbálks en flugurnar. Þessi atriði eru að vísu smámunir,
en ég hefi bent á þau vegna þess, að slíkur ruglingur er allt of
tíður manna á meðal hér á landi, og ber því að varast að auka á
hann í þeim ritum, sem um náttúrufræði fjalla. Æskilegt hefði
ég og talið, að í registri bókarinnar hefðu latnesk heiti fylgt öllum
íslenzku nöfnunum. — Bók þessi er ágætur fengur, því að náttúru-
fræðilegar bókmenntir á íslenzku eru fátæklegar, og vonandi er,
að útgefandi geti á næstu árum látið fylgja jafngildar bækur um
plönturnar, jarðmvndanir o. fl. af því tagi. Af nógu er að taka
um hin margvíslegu undur náttúrunnar, bæði dauð og lifandi.
Kristmann Guðmundsson: Heimsbókmenntasaga, I. bindi. Það
er ekki vonum fyrr, að bók sem þessi birtist á íslenzku, og er þvf
full ástæða til að fagna útkomu hennar. Hins vegar er ljóst, að
efninu er of þröngur stakkur skorinn, ef gera á því viðunanleg
skil í einungis tveimur bindum. — Höfundur er vafalaust maður
víðlesinn og margfróður, en enginn mun láta sér til hugar koma,
að hann hafi af eigin lestri og raun kannað allar þær bækur og
höfunda, sem um er getið. Mun hann, sem aðrir, er um slík efni
rita, hafa orðið að leita til annarra höfunda, og því dregið efni
víða að. Furðu gegnir, hve margt hann hefir getað tekið með og
skýrt frá á aðgengilegan hátt, en hinu verður ekki neitað, að á
köflum ber bókin meiri keim af rithöfundatali en bókmennta-
sögu. Höfundur kveður upp marga dóma um skáld og bækur.
Mun svo fara um þá, að þeir geta ýmsir orkað tvímælis, og'ætla
ég mér ekki þá dul, að dæma í því efni, en vil þó benda á það,
að ég tel ummælin um Darwin vera í fyllsta máta villandi, þegar
gætt er þeirra áhrifa, sem hann hefir haft, ekki einungis á nátt-
úrufræðina, heldur einnig heimspeki og fjölmargar aðrar vísinda-
greinar. — I jafn stuttu ágrioi og hér er um að ræða, er þess vitan-
lega enginn köstur að gefa útdrætti úr bókum eða sýnishorn að
nokkru ráði. Verður lesandinn því i öllu að treysta á þá dóma,
sem bókin kveður upp. Auðfundin er andúð höfundar á raunsæis-
stefnunni og höfundum hennar, en hins vegar aðdáun hans á
þeim skáldum og rithöfundum, sem hneigjast til dulúðgi. Bókin
hefði orðið betri, ef fyllri grein hefði verið gerð fyrir ýmsum
helztu bókmenntastefnum og þeim höfundum, sem einkum mega
kallast fulltrúar þeirra en gert er. Ýmsar stefnur verða eftir lest-
urinn lítið annað en nöfnin tóm í huga lesandans. Hins vegar er
það stefna höfundar, að varast sem mest að draga höfunda í dilka
eftir stefnum, og er það góðra gjalda vert. En þótt maður hefði
óskað að ýmsir hlutir væru öðruvísi en þeir eru, þá má ætla, að
bók þessi verði mörgum kærkominn leiðarvísir um efni, sem tor-
velt hefir verið að fá haldgóða fræðslu um á voru máli. En æski-
legt hefði verið, að höfundur og forlag hefðu getað gefið þjóðinni
stærri og fyllri bókmenntasögu. — En þegar brautin er rudd með
heimsbókmenntasöguna, verður þess vonandi ekki langt að bíða,
að samsvarandi yfirlit um vorar eigin bókmenntir komi fyrir al-
menningssjónir. Enn eigum vér enga íslenzka bókmenntasögu, og
er slikt ekki vanzalaust. St. Std.
Bækur Ármanns Kr. Einarssonar.
Það er vandasamt en veglegt verk að rita bækur fyrir börn, sem
hafa þroskandi gildi. Þær verða að vera þannig gerðar, að þau
hafi ánægju af að lesa þær. Annars liggja þær ólesnar og engum
að gagni.
Vandinn er sá, að geta skapað létt og viðfelldið efni og sagt vel
frá á hæfilega léttu máli. Og frásögnin þarf umfram allt að vera
létt og lifandi og að vekja forvitni. Og svo þarf efnið að sjálf-
sögðu og meðferð þess öll að vera þannig, að heldur styrkist hinir
skárri þættir í hugarfari og hegðun þess sem les.
Því að það ættu allir að vita og skilja, að það lesefni, sem börn-
um er fengið, getur haft víðtæk áhrif á hugsun þeirra og siðafar
allt, og þannig orðið þeim örlagaríkt.
Ármann Kr. Einarsson kennari hefir skrifað nokkrar bækur
fyrir börn undanfarin ár. Þær hafa ekki látið mikið yfir sér, en
verið þaullesnar. Og þótt það sé engan veginn hinn eini rétti
mælikvarði á gildi þeirra, þá er það þó örugg bending um það,
að börnum geðjist að þeim, og að efni og frásögn heilli þau.
Og sú staðreynd vekur sérstaka athygli á bókum hans. Og þá
kemur í ljós, að þessi höfundur er slyngur listamaður. Hann
velur sér girnilegt efni og er snjall smiður, segir vel frá og velur
sér frásagnarhátt, sem glæðir forvitni lesandans og heldur honum
við efnið með vakandi og vaxandi athygli. Og öll fingraför Ár-
manns Kr. Einarssonar sýna það, að hann er kennari, sem skilur,
hvernig á að segja frá, svo að efni og frásögn heilli börn.
Þetta er hinn mikli kostur þessa höfundar. Og einmitt vegna
þess að bækur hans eru lesnar með opnum hug, er ábyrgð hans