Heima er bezt - 01.01.1958, Blaðsíða 8

af sér störfum. En af þessu sést, hve þörf hennar til
skáldsagnagerðar er rík. I mörg ár skrifaði hún án þess
að gera sér grein fyrir því, hvort hún væri að skrifa
fyrir lesendur eða aðeins fyrir sjálfa sig, skrifaði aðeins
vegna þess, að persónur hennar þurftu að tala og starfa
í skáldsögunni.
Auðvitað hefur þó alltaf búið með Guðrúnu þrá að
sjá eftir sig bók á prenti. Þetta hefur verið æskudraum-
ur, sem aldrei dó alveg. Slíkt þrá allir, sem semja sögur,
og sennilega margir fleiri. En óefað hefur Guðrún frá
Lundi oft verið í vafa um, hvort þessi draumur mundi
nokkurn tíma rætast.
Loks áræddi hún að senda handrit, og sendi það þó
rautiar ekld. Frændi hennar, bróðursonur, kom í heim-
sókn. Hann tók handritið með sér suður. Guðrún hefur
sagt mér, að ýmsum útgefendum hafi verið sýnt það,
en þeir ekki viljað gefa bókina út. Gunnar Einarsson,
þáverandi forstjóri Isafoldarprentsmiðju, varð loks til
þess að gefa bókina út. Mun hann ekki hafa þurft að
iðra þess.
Þá kom ný eftirvænting: Hvað myndu ritdómararn-
ir segja um þessa nýju bók? Brátt kom það í Ijós. Vin-
samlegir dómar. Þó vissu ritdómararnir ekki það, sem
mestu máli skipti, að höfundurinn var kona, sem engrar
skólagöngu hafði notið og lítillar fræðslu, en stritað í
fátækt alla ævi sína, aldrei átt þess kost að ræða við aðra
rithöfunda og engum sýnt handrit sitt, áður en það
færi í prentun.
Oft hef ég hugsað um það, hvaða árangri Guðrún frá
Lundi hefði náð, ef hún hefði notið þjálfunar í listinni
þegar á unga aldri, menntazt, æft stílbrögð og þá tækni,
sem lærð verður fyrir áhrif frá öðrum, og hafa hlotið
í vöggugjöf aðra eins frásagnargáfu, vinnugleði og
starfsþrek.
En þó finnst mér saga hennar enn merkilegri einmitt
fyrir allar þessar vanefndir lífsins við þroskun hæfileika
hennar.
Ævi hennar hefur verið eins hversdagsleg, skulum við
segja, eins og flestra annarra húsmæðra í sveitum lands-
ins, og umhverfi hennar ávallt verið fremur tilbreytinga-
lítið. Meira að segja bjó hún allan búskap sinn á af-
skekktum stöðum, flutti frá heiðabýli út á yzta annes
héraðsins. Sjálf er Guðrún í eðli sínu fremur hlédræg
og ekki mannblendin. Þegar á allt þetta er litið, sætir
furðu, hve myndríkar sögur hennar eru og auðugar af
viðburðum. Skáldgáfan lýsir sér ekki hvað sízt í því, að
hún finnur söguefnin í sjálfum hversdagsleikanum. Sá,
sem óskyggn er, hefur ekkert að segja í fréttum. Hinn
glöggskyggni sér alls staðar söguefni. Þeim, sem þannig
er gerður, verður hugarheimurinn ljúfur samastaður,
þar sem vel er unað löngum, og einkum þegar heimur
veruleikans er hvað fábreytilegastur eða ofhlaðinn striti
og erfiðleikum.
Hér er ekld ætlunin að skrifa um sögur Guðrúnar frá
Lundi, gildi þeirra, kosti og galla, framar en það, sem
þegar hefur verið gert vegna sambands þeirra við ævi
höfundarins. Þetta er ritað til að kynna mönnum að
nokkru hina tvíþættu ævi þessa mikilvirka rithöfundar
með því að rekja sögu hennar í stórum dráttum og
segja frá kjörum hennar í lífsbaráttunni og svo hins
vegar með því að reyna að skyggnast inn í hugarheima
hennar.
Rithöfunda sem aðra má dæma eftir ýmsum forsend-
um. Skáldkona, sem lætur frá sér fara hverja metsölu-
bókina af annarri, kemst auðvitað ekki hjá því, að sæta
gagnrýni og vera borin saman við aðra höfunda þjóðar-
innar, og sýnist þá jafnan sitt hverjum. Yfirleitt hefur
Guðrún frá Lundi notið viðurkenningar og hróss af
hendi gagnrýnenda, og hún á um þessar mundir stærri
lesendahóp en flestir aðrir rithöfundar þjóðarinnar.
Þó þolir Guðrún enn betur samanburðinn, séu að-
stæður hennar og lífsskilyrði borin saman við mennta-
feril og tæknilega þjálfun annarra rithöfunda.
SKÁLDSÖGURGUÐRÚNAR
Ég hef hér að framan nokkrum sinnum minnzt á
Dalalíf, fyrstu sögu Guðrúnar frá Lundi, sem kom út
árið 1946. Það hafði að undirtitli Æskuleikir og ástir.
Kom það á daginn, að þetta var aðeins upphaf langrar
sögu, því að síðar komu út fjögur bindi í viðbót, sem
öll báru þetta sama nafn, en aðgreind annars þannig:
Alvara og sorgir (1947), Tæpar leiðir 1948), Laun
syndarinnar (1949) og Logn að kvöldi 1951). Aðrar
skáldsögur Guðrúnar frá Lundi eru þessar: Afdalabam
(1950), Tengdadóttirin, saga í þrem bindum, I. Á kross-
götum (1952), II. Hrundar vörður (1953), III. Sæla
sveitarinnar (1954), og síðan sögurnar Þar sem brim-
aldanbrotnar (1955),Römm ersútaug (1956) og Öldu-
föll (1957).
Tvær smærri sögur hafa birzt í „Kvennablaðinu“,
Kvöldgeislar (1950) og Utan frá sjó (1951).
Hér í „Heima er bezt“ er nú að hefjast ný skáldsaga
eftir þennan stórvirka höfund.
Þegar ég heimsótti Guðrúnu frá Lundi síðast, hittist
svo á, að hún var að þvo þvottinn sinn. Hún stóð við
rafknúna þvottavél, sem tók af henni erfiði vinnunnar.
Ég settist í eldhúsið hjá henni til að spjalla við hana um
stund, og hún sótti konfekt til að gæða mér á. Ég sá í
eldhúsi hennar ýmis raftæki, sem nauðsynleg þykja nú
á tímum. Og á meðan ég virti þau fyrir mér, hugsaði
ég til bernskuára húsmóðurinnar, sá fyrir mér hlóða-
eldhúsið fullt af reyk og litla stúlku með taðpoka á
bakinu að sækja í eldinn fyrir móður sína. Varla mundi
hún fá sælgæti í munninn að verkalaunum. Og ég hugs-
aði um kjör þessarar húsmóður á fyrstu búskaparárum
hennar, þegar hún bjó í þröngum, köldum torfbæ með
Iítil börn, eitt í vöggu og önnur á palli. — Talsverðar
breytingar eru á orðnar síðan.
Sagan um kjör afa og ömmu er áhrifamikil og gott
fyrir ungu kynslóðina að kynnast henni. Því eiga þeir
þakkir skihð, sem segja þá sögu. Hún mætti verða til
þess að auka skilning þeirra, sem ungir eru, á gildi alls
þess, sem þeim er veitt. Sagan um afdalabarnið, er sigr-
ar í lífsbaráttunni, er áhrifamikil og fögur.
6 Heima er bezt