Heima er bezt - 01.01.1958, Blaðsíða 12

BJARNI SIGURÐSSON
SÍMON JÓNSSON
BÓNDl Á JÓRVÍKURHRYGGJUM
Hann varð bóndi á Jórvíkurhryggjum í Álfta-
veri um miðja 19. öld. Það var áður en tók að
rofa til, hvað frelsi og framfarir snerti, og áður
en vegir voru til, gerðir af manna höndum. Þá
var engin brú til yfir fallvötn, og varla hægt að segja,
að neinar umbætur þekktust á túnum. Bændur voru þá
bláfátækir og gekk mjög erfiðlega að sjá sér og sínum
fyrir bxýnustu lífsnauðsynjum. Húsakostur var mjög
ófullkominn víða í sveitum, og litu bæjarhúsin sum-
staðar út eins og stórar þúfur til að sjá. Ýmsir bæir
voru þá miklu verri til íbúðar, en braggarnir eru núna
í Reykjavík.
Verst voiu þeir bændur staddir, þar sem engin hlunn-
indi fylgdu jörðunum, svo sem skógarhögg, trjáreki,
selveiði, fuglatekja, útræði o. fl. Þá voru það talin mikil
hlunnindi, ef mótekja var til í landi jarðar. Eldiviðarleysi
var þá víða átakanlegt. Þá voru bændur neyddir til að
brenna áburðinum, sauðataði og kúamykju. Þetta var
að vísu breitt á túnin og þurrkað þar, og varð að liði á
þann hátt, að frjóvga bletti í túnunum, sérstaklega ef
óþurrkar voru að vorlagi. Þá rigndi úr taðinu, sem
þurrka skyldi, og veitti vorgróðrinum á túnunum nær-
ingu. Var þá farið mjög sparlega með eldsneytið, og
ekki kveiktur upp eldur í hlóðum í eldhúsi nema einu
sinni á dag. Um annan hita var ekki að ræða.
Þannig var ástatt í sveitum landsins, þegar Símon-
jónsson, seinna bóndi á Jórvíkurhryggjum, var að al-
ast upp. Hann var af góðum, norðlenzkum ættum og
skyldur séra Jóni Bægisárkálfi og Magnúsi sálarháska.
Ég hefi heyrt lýsingu af honum, þegar hann var ung-
ur. Hann var talinn meðalmaður á hæð, nokkuð
þrekinn og herðabreiður og brjóstið mikið og bungu-
vaxið. Allur var vöxtur hans karlmannlegur og fagur,
og kemur heim við útlit hans, þegar ég sá hann aldur-
hniginn, en þá var ég barn. Ásýndum var hann nokkuð
stórskorinn, breiðleitur og karlmannlegur, hvatur í spori
og hljóp oftast við fót. Énnið var í meðallagi hátt, en
breitt. Áugnabrúnir voru miklar og hvassar og augnatil-
litið sérlega snarlegt og skarplegt. Yfir öllu andlitinu
hvíldi svipur hörku og einbeitni. Snemma þótti hann
fylginn sér og duglegur til allra verka, átaka og ferða-
laga. Glímumaður þótti hann góður á æskuárunum, og
stóðust fáir viðbragðsflýti hans og snör brögð. Hann
var sparsamur og hagsýnn, og varð á imga aldri sæmi-
lega fjáður, eins og þá var litið á. í skjóli foreldranna á
Kirkjubæjarklaustri eignaðist hann fjárstofn, sem hann
ýmist leigði, kom í fóður eða vann fyrir heima í frí-
stundum. Þótti þetta fágætt á þeim tímum.
Símon Jónsson var fæddur að Hlíð í Skaftártungu
4. apríl 1812. Þaðan fluttist hann með foreldrum sínum,
Jóni Magnússyni og Guðríði Oddsdóttur, að Kirkju-
bæjarklaustri, 4. ára að aldri. Hann fermdist þar árið
1826, og var talinn vel að sér. Árið 1837 kvæntist hann
á Kirkjubæjarklaustri Guðrúnu Pálsdóttur. Var hún
þá 25 ára að aldri. Bjó hann fyrst í skjóli foreldra sinna
að Kirkjubæjarldaustri, en fluttist seinna að Hraunkoti
í Landbroti. Þaðan fluttist hann að Jórvíkurhryggjum
í Álftaveri. Er hann fluttist þaðan, áttu þau hjónin
5 börn, Margrét 10 ára, Magnús 9 ára, Jón 7 ára, Guð-
ríði 6 ára og Pál 4. ára.
Jörð sú, sem hann flutti á, Jórvíkurhryggir, var
hlunnindalaus kotjörð og talin rýr að kostum og land-
lítil. Þar að auld fékk hann ekki nema hálfa jörðina til
ábúðar. Þar af leiðandi var ekki hægt að hafa þar stórt
bú. En Símoni tókst að búa þar vel, og var ávallt bjarg-
álna, þó ómegð væri talsverð. Var þreki hans, dirfsku
og karlmannlegu þolgæði viðbrugðið. Þar að auki var
hann sérlega góðum gáfum gæddur, glaðvær, fyndinn
og hugkvæmur. Hörkutól var hann mikið, og gengu
af honum margar sögur, auk lygasagnanna, sem hann
bjó til sjálfur. Þessar sagnir gengu um sveitir Vestur-
Skaftafellssýslu og flugu mann frá manni, á meðan hann
lifði, þegar ég var barn, og varð mér þess vegna mjög
starsýnt á Símon, er fundum okkar bar saman. Verða
þær nú endursagðar hér, en ekki tekin ábyrgð á sann-
leiksgildi þeirra allra.
Þegar Símon var nálægt tvítugsaldri, kynntist hann
ungri, efnilegri stúlku af heldri ættum og felldi til
hennar ástarhug. Sagt var einnig, að hún mundi fús til
að giftast honum. Er þetta varð kunnugt, risu nánir ætt-
10 Heima er bezt