Heima er bezt - 01.12.1975, Blaðsíða 14

landnám þar, þótt þeir renndu ekki hugum sínum til
Alaska. Þann anda má meðal annars finna í hinni stór-
brotnu þjóðhátíðarræðu síra Jóns Bjarnasonar á Mil-
waukee hátíðinni. En þeir nafnarnir hans og Jón Ólafs-
son höfðu haft allnáið samstarf um þær mundir, og er
lítill vafi á, að síra Jón Bjarnason hefir fylgst vel með
orðum og athöfnum nafna síns.
Þá hefir Jóni Ólafssyni verið brugðið um það, að
öll þessi umsvif hans hafi aðeins verið gerð í eigin-
hagsmunaskyni, þar sem hann hafi ekki haft neitt að
hfa af þar vestra um þær mundir. Slíkar aðdróttanir
eru í fyllsta máta ómaklegar. Jón Ólafsson braust í
mörgu, en lengstum voru athafnir hans bomar uppi af
hugsjónum, sem að vísu voru oft óraunhæfar en sjaldn-
ast verður þess vart að þar hafi verið um hagsmuna-
streitu að ræða. Allt ritið um Alaska er borið uppi af
þeirri sannfæringu, að vesturfarir séu réttmætar, og
raunar sjálfsagðar, eins og högum Islendinga var hátt-
að, og þær geti ef rétt sé á haldið orðið íslenskri menn-
ingu og þjóðerni til viðreisnar og þroska, ef þeir ein-
ungis fái það land og landrými, sem þeim hentar. Og
það er jafnóbilandi sannfæring hans að Alaska sé fyrir-
heitna landið. Það er ekkert tómahljóð í ummælum
hans. Þau era borin uppi af einlægri sannfæringu og trú
á málstaðinn, trú, sem þó nálgast oftrú í bjartsýni sinni
og hugarflugi.
Jón Ólafsson átti löngum í hörðum deilum við and-
stæðinga sína. Féllu þar mörg orð og hörð, og var Jóni
brugðið um margt misjafnt, enda sjálfur harðla óvæg-
inn og oft stórorður um andstæðingana. En aldrei hygg
ég nokkur hafi brugðið honum um óheilindi í ættjarð-
arást sinni, enda var hún svo heit að með fádæmum má
kalla. Og það er sannfæring mín, að það hafi fremur
öllu öðru verið ást hans á íslandi og íslenskri þjóð, sem
mest knúði á hann í baráttunni fyrir landnáminu í Al-
aska. Skömmu eftir Alaskaförina fór hann aftur til ís-
lands, en hvarf á ný til Ameríku nokkrum árum síðan.
Fékkst hann þar við margt, en einkum þó blaðamennsku
og var um skeið bókavörður í Chicago. Það hefi ég
fyrir satt að hann hafi allan þann tíma verið sárþjáður
af heimþrá, og síðustu orð hans á hverju kveldi verið
spurningin: Skyldi það fyrir mér liggja að bera beinin
á Islandi? En vafalaust kynnumst vér hug hans best í
Ijóðum þeim, er hann orti í Alaskaferðinni. Ljóðin eru
eintal hans við sjálfan sig og samvisku sína. Þar eru
engir óraunsæir draumórar, enginn áróður, aðeins til-
finning hans og sannfæring. En nokkru áður en hann
kvaddi land í Kodiak lcveður hann svo 29. okt. 1874:
Ég hvíli í svölum skugga grænna greina
í grasi mjúku sjávarhamra við,
hér finnur hjartað fró og létti meina
við fuglasöng og mararbáru nið.
Mér finnst ég þekkja að fornu þenna khð,
mér finnst ég útlegð minni læri að gleyma,
mér finnst að hér ég geti fundið frið,
mér finnst að hér sé gott að eiga heima.
En stundum nærri sýnist mér það synd
með solli byggðar landsins tign að skerða
og inni fornu eyðiró að raska —
Ó, ekki ef þín munarfagra mynd
vill móðurlausum Islandsbörnum verða
framtíðarból og fóstra ný, Alaska!
I þessari utanför sinni orti Jón Ólafsson allmörg
kvæði, og er Niagara rismest þeirra eins og fyrr getur.
Einkennast mörg þessara kvæða af sárri heimþrá og
vonleysi einkum hin fyrri þeirra. En eftir að Alaska-
förin hefst verður blærinn annar. Heimþráin er að
vísu hin sama en hann finnur nú tilgang í lífinu og lít-
ur á hinar bjartari hliðar þess, rifjar upp gamlar gleði-
stundir frá skólaárunum, t. d. í Skautaferðinni, sem er
innilegt ástaljóð, þrungið lífsgleði. Hann gerir stund-
um góðlátlegt gaman að sjálfum sér, svo sem í Graf-
skrift þeirri, er hann setti sér.
Ég hefi stildað hér á stóru um Alaskaferð Jóns Ólafs-
sonar. Hefi ég gert það bæði til að rifja upp einn stór-
felldasta æfintýradraum, sem ahnn hefir verið um ís-
lenskt landnám, og um leið að benda á nokkrar stað-
reyndir, sem oft eru sniðgengnar um viðhorf Jóns Ól-
afssonar til þessara mála. Því verður ekki neitað að þau
einkennast meira af draumórum en raunsæi, en þó hefðu
draumar hans vissulega getað ræst að einhverju leyti,
ef gæfan hefði verið með. En meinleg örlög tálmuðu
því, að svo gæti orðið. Ef til vill var enginn skaði skeð-
ur, þótt ekki risi upp íslensk byggð á Kodiakeyju. En
vesturfarirnar héldu áfram og færðust í aukana á næstu
árum eftir Alaskaförina. Og nú eftir 100 ár eru tugþús-
undir manna, jafnvel hundruð af íslcnskum ættum, bú-
settir í Vesturheimi. Ef til vill eru þeir þó ekki eins
margir og Jóni taldist að Alaska-Islendingar gætu orð-
ið á þessum tíma, en óneitanlega hefði það verið
skemmtileg tilhugsun, ef þeir hefðu allflestir búið á
sömu slóðum í alíslenskri nýlendu.
Tímarnir liðu. Rúmri hálfri öld cftir Alaskaför Jóns
Ólafssonar beindi dóttursonur hans Hákon Bjarnason
skógræktarstjóri sjónum vestur til Alaska í leit að
skógartrjám, sem vaxið gætu á Islandi og hóf síðar
innflutning þeirra. Hefir sú framkvæmd þegar gefið
góða raun. Skrúðfuran, sem Jón Ólafsson dáðist svo
mjög að, hefir dafnað vel í íslenskri mold, og er með
því sýnt, að hann sá þar rétt, að loftslagi á íslandi og í
Alaska mundi svipa svo saman, að vel mundi flutning-
urinn henta Islendingum. Og hver veit nema íslenskt
þjóðlíf og menning hefði dafnað í Alaska, ef áætlanir
Jóns Ólafssonar hefðu komist lengra en á pappírinn.
Meginheimildir um samantekt þessa eru: Jón Ólafs-
son: Alaska. Um stofnun íslenskrar nýlendu, Was-
hington D. C. 1875. Ljóðmæli eftir J. Öl. Rvík 1896
og Rögnvaldur Pétursson: Landskoðunarferðin til Al-
aska 1874 í Tímariti Þjóðræknisfélags íslands 1934, og
má þar lesa nákvæmari frásagnir af þessum atburðum.
Akureyri í ágúst 1915.
412 Heima er bezt