Heima er bezt - 01.06.1977, Blaðsíða 46

af því tagi, sem síðar urðu til meðal jarðyrkjufólksins.
Vafalítið er, að fólkið þarna hefir aflað mikils hluta
fæðu sinnar með veiðum og söfnun. Þar fannst mikið
af skeljum land- og vatnaskeldýra. Hinar mjög svo
frumstæðu minjar, sem gætu bent til jarðyrkju þurfa
ekki að sýna annað, en að þeir hafi tínt öxin af villi-
korninu og að þeir hafi einnig aflað sér fæðu af hálf-
villtum geitum og sauðfé.
En í Jarimo (2. mynd) nokkrum kílómetrum vestar
en Karim Shahir, hafa fundist fyrstu áreiðanlegu leif-
arnar af þorpi, þar sem sýnt er að akuryrkjan hefir ver-
ið undirstaða fæðuöflunar. Staðurinn liggur á háum ár-
bakka, og gróf Braidwood hann upp í þremur atrenn-
um eftir 1948. Mannvistarlögin voru um 8 metra þvkk
og voru um 12 talsins hvert ofan á öðru, en þó er ekki
að sjá að lífið hafi tekið þar verulegum breytingum.
Umhverfið virðist hafa verið með sama hætti allan
tímann, sem byggðin stóð þarna. Endurteknar kolefnis-
mælingar (C-14) hafa leitt í ljós, að byggðin þarna hafi
verið á fyrri hluta sjöunda árþúsundsins f. Kr. Þar í
Jarmo var greinilega um fastan bústað að ræða, og leif-
ar hafa fundist af um 25 húsum, með veggjum úr hnoð-
uðum leir. í efri lögunum er oft undirstaða úr grjóti.
í hverju húsi voru nokkur ferhyrnd herbergi, og þorp-
ið virðist hafa líkst mjög hinum einföldu Kúrdaþorp-
um, sem enn eru til, þar sem húsveggir eru úr leir og
þakið einnig. Ólíklegt er, að nokkurntíma hafi verið
meira en um 20 hús í einu í Jarmoþorpinu. Ef gert er
ráð fvir að 7 manns hafi verið í hverju húsi, líkt og nú
er á þeim slóðum, er ljóst, að þar hafa aldrei búið
meira en um 150 manns. Fornleifafundir í Jarmo og á
fleiri stöðum, sem líkt er á komið með, bendir til að
um 18 manns hafi búið þar á ferkílómetra, sem er
næstum eins og nú.
í mannvistarlögunum í Jarmo hafa fundist leifar af
tvíraða byggi, og báðum hveititegundum ein- og tví-
korni, en tvíkorn það, sem þar hefir fundist, líkist meira
villikorninu en tvíkorn það, sem ræktað er enn á vor-
um dögum. Það er fullvíst, að Jarmofólkið hafði tamd-
ar geitur, og jafnvel líka sauðfé. Hinsvegar er ekki full-
víst, að bein þau úr nautgripum, svínum og hestum, sem
þar hafa fundist, séu úr húsdýrum. Tinnuáhöldin, sem
finnast þar, eru ekki eingöngu flísar og smábrot eins
og í Karim Shahi, heldur stórar vel gerðar flísar, sem
eftir skoðun Braidwood og annarra fornfræðinga hafa
verið notaðar sem sigðir. Þarna hittast gömlu kunningj-
arnir mortél og trogkvarnir, en nýtt er hinsvegar litlir,
hvelfdir ofnar úr leir, til að þurrka kornið. Jarðyrkju-
menningunni heyra einnig til litlar konumyndir með
áberandi kynseinkennum. Ef til vill eru hér elstu dæm-
in um dýrkun móður Jarðar, sem síðar varð mjög út-
breidd um hin nálægari Austurlönd. (3. mynd).
En jarðyrkjan ein hefir ekki dugað til lífsviðurværis.
Um það vitna beinaleifar úr villtum dýrum, skeljar og
hnotskurnir af vmsu tagi.
Hans Helbæk frá Kaupmannahöfn, sem tók þátt í
leiðangrunum, fann merkilega hluti í hinum koluðu
kornleifum, sem þana voru. Fyrstu akurykjumennirn-
3. mynd. Minjar frá Jarmo. Efst til vinstri eru stórar tinnuflísar,
sem notaðar hafa verið sem sigðir og smáflísar, sem hafa verið
eggjar á verkfærum. Efst til hægri eru smámyndir af konum og
dýrum, sem ef til vill heyra til töfrabrögðum og trúarathöfnum.
Að neðan eru m. a. mortél, handkvarnir, stein- og leirskálar úr
yngstu lögunum og steinaxir með slípaðri egg. (Eftir Braidwood).
ir ræktuðu bæði hveiti og bygg. I hlíðunum umhverfis
„frjósama hálfmánann“ eru einu kunnu fundarstaðir
villihveitis. Það er einlent á því svæði eins og kallað er.
Villibyggið finnst hinsvegar dreift um öll löndin frá
Mið-Asíu til Atlantshafs. En frumakuryrkjan var aldrei
bundin við ræktun einnar tegundar. Þar var alltaf um
að ræða bæði hveiti og bygg. Af þessu dregur Helbæk
þá sennilegu ályktun, að akuryrkjan hafi byrjað í hlíða-
beltinu, þar sem báðar tegundirnar uxu villtar.
Helbæk hefir einnig bent á annað mikilvægt atriði í
sambandi við upphaf kornræktarinnar. Öxin á villiteg-
undunum hveiti og byggi eru stökk og bresta þegar
fræið er fullþroska, svo að það fellur greiðlega úr axinu
og dreifist. En þótt þett sé hið venjulega, hittast alltaf
plöntueinstaklingar með seigu axi, svo að kornið hangir
kyrrt á stráinu. Þegar fyrstu jaðyrkjumennirnir söfn-
uðu villikorni, voru það vitanlega einkum seigu öxin,
sem þeir tíndu, og þá urðu það einnig kom þeirra, sem
síðar var sáð, og þá hlaut einnig mestur hluti hinna
nýju plantna að heyra til þessum stofni, sem hæfari var
hinum til ræktunar. Afleiðing þessa varð að lokum sú, að
fram kom hveitistofn, sem tapað hafði hæfileikanum til
að dreifast sjálfkrafa. Sá stofn gat ekki lengur lifað
villtur, en var um leið hæfari til ræktunar en villikorn-
ið. Jarðyrkjubændurnir hljóta að hafa komist fljótt að
raun um, að léttara var að rækta hveitið neðar í hlíð-
unum en uppi undi 1500 metra mörkunum, þar sem
226 Heima er bezt