Heima er bezt - 01.10.1983, Blaðsíða 2

Nokkur umræða hefir verið í blöðum
undanfarið um íslenskt mál, og fer vel
á því og ber vitni, að mönnum sé þó
ekki sama um tungu vora, og geri sér
ljóst, að víða er að henni vegið, og
jafnvel þeir aðilar, sem helst ættu að
vera á varðbergi, svo sem fjölmiðl-
arnir rækja þá skyldu sína fremur
slælega.
Einna ákveðnust varð umræðan
um þágufallssýkina svonefndu, sem
Halldór Halldórsson vill raunar kalla
„méranir“. Þykir mér sú afstaða hans
furðuleg, að hann skuli vilja láta
undan í þessu efni, jafnfastlega og
hann tekur í þann streng að vernda
tunguna. Hann viðurkennir með
réttu, að rangt sé að segja „mér lang-
ar“ í staðinn fyrir „mig langar“, en
hvers vegna þá ekki að láta það heyr-
ast í nafngiftinni á fyrirbærinu, að
þetta sé sýki í málinu, eða a.m.k.
hnignun eða hrörnun. Stundum
heyrist raunar að þetta sé þróun
málsins. Ef kenna á það við þróun er
það öfugþróun. Halldór segir að
þágufallssýkin sé ung. Þar er ég sam-
mála. Ég minnist ekki að hafa heyrt
hana fyrr en ég kom í skóla fyrir um
60 árum, og var hún þá svo lítt út-
breidd, að maður hrökk við að heyra
hana. I sveitum mun hún alls ekki
hafa verið til um þær mundir. En síð-
an gerist sýkin æ útbreiddari og al-
gengari. í rannsókn, sem rædd var í
blöðunum kom í ljós, að í skólum var
þágufallssýkin algengari meðal
lélegra nemenda en góðra, og er það
náttúrlegt. Eitthvað verður kennurum
ágengt, og vitanlega mest meðal bestu
námsmannanna. Hinsvegar tel ég
fráleitt, að þágufallssýkin geri sér
nokkurn stéttamun, eða yfirleitt sé til
mállýskumunur milli stétta hér á
landi. Ég hefi langa æfi hlotið að
hlýða á mál unglinga úr öllum stéttum
og launahópum þjóðfélagsins, en
aldrei getað heyrt mállýskumun.
Að gefast upp
Hinsvegar vitum vér vel, að nokkur
munur er á máli í kaupstöðum og
sveitum, sem stafar af ólíku umhverfi
og atvinnuháttum, en það er önnur
saga.
Annars hefir ný tegund stéttamál-
lýsku skotið upp höfðinu á síðustu
árum og fer gengi hennar vaxandi.
Enn er hún þó naumast komin inn í
talmálið, en varla verður þess langt að
bíða að þess verði vart. Hér á ég við
það, sem farið er réttilega að kalla
stofnanamál, og mun eiga upptök sín í
sjálfu stjórnarráðinu eða öðrum álíka
virðulegum alþjóðarstofnunum. Mér
virðist einnig að sama fyrirbæri sé
farið að skjóta upp kollinum í ritmáli
sumra menntamanna. Þarna er hætta,
jafnvel meiri en þágufallssýkin, því
„Það höfðingjarnir hafast að, hinir
ætla sér leyfist það“. Ég óttast að
stofnanamálið verði miklu skaðvæn-
legra en kansellístfllinn í gamla daga,
sem náði lítið út fyrir fámenna stétt
embættismanna, en stofnanamálið
smeygir sér inn í bréfum, skýrslum og
allskyns tilskipunum á vinnustaðina, í
skólastofurnar og á heimilin, alls
staðar þar sem miðstýring kerfis teygir
inn anga sína. Og hversu lengi stenst
fólkið árásirnar? Ég tala nú ekki um
ósköpin ef fræðarar þjóðarinnar taka
það upp í rit sín, sem ætluð eru til
fræðslu almenningi.
En hvað kemur þetta við þágu-
fallssýkinni? Hvorttveggja eru sjúkleg
einkenni á tungu vorri. Hvorttveggja
er einskonar undanlátssemi við að
feta rétta braut, af því að hún er ef til
vill eilítið erfiðari. Stofnanamálið er
til orðið af hugsunarleti og lærdóms-
hroka. Höfundar þess og notendur
nenna einfaldlega ekki að hugsa skýrt
eða setja fram hugsanir sínar á ein-
földu máli, hvort heldur sem um er
að ræða skrifstofuboðskap eða fróð-
leiksgrein, en um leið vilja þeir sýna
lærdóm sinn ofar almúganum, í því að
þeirra tungumál hafi yfir sér virðu-
legra yfirbragð en verkamannsins á
eyrinni, bóndans á teignum eða
stráksins á götunni, að ég nú ekki tali
um mál kvennanna í saumaklúbbun-
um, en allt þetta fólk talar hispurs-
lausa og óskrúfaða íslensku. Ef til vill
bregður fyrir þágufallssýki í tali ein-
hvers, en það er þá helst vegna þess,
að þeim hinum sama hefir ekki verið
leiðbeint um, hvernig hann gæti losað
sig við kvillann.
En hverfum aftur að umræðunni
um þágufallssýkina. Er hún ekki líka
ávöxtur af einhverskonar leti, líkt og
latmæli af ýmsu tagi.
I áðurnefndri umræðu kom fram,
að tekist hafi að útrýma hljóðvillunni,
flámælinu, fyrir ötula framgöngu
kennara í því efni. Er gott til þess að
vita, ef rétt er. Sá árangur hefir náðst
vegna þess, að gengið hefir verið til
verksins af festu og þrautseigju. En í
þessu þágufallsmáli kom fram, að
heyrst hefði uppgjafarhljóð i kennur-
unum gagnvart þágufallssýkinni, þeir
vilji beinlínis hætta að berjast gegn
henni, af því að árangur erfiðis þeirra
sé svo lítill, og jafnvel skildist mér af
máli sumra, er létu skoðun sína í ljós
að réttast væri að hætta allri mót-
spyrnu og leyfa allri þjóðinni að
„mérast“ átölulaust. „Guð verndi mig
gegn vinum mínum“ mætti islenskan
segja um þetta góða fólk.
í sjálfu sér virðist það ekki skipta
miklu máli, hvort vér segjum „mig
langar“ eða „mér langar “, og má ef til
finna rök fyrir því. En alvaran liggur
dýpra. Þarna er hafin undanlátssemi á
einu sviði í máli voru. og það virðist
mér upphafið að endinum vera byrj-
að, þótt í smáu sé, að feta þá braut,
sem liggur til almennra málskemmda,
og þess að láta þjóðina glata tilfinn-
ingu sinni fyrir hvað sé rétt mál. Mér
virðist Halldór Halldórsson hitta
Framhald á bls. 342
310 Heimaerbezl