Heima er bezt - 01.05.1990, Blaðsíða 12

Islenskan á undanhaldi
Ég er ekki einn um að hafa þungar áhyggjur af stöðu
móðurmálsins um þessar mundir.
íslenskan hefur átt undir högg að sækja síðustu árin,
meðal annars vegna síaukinna áhrifa frá erlendum tungu-
málum, sérstaklega ensku. Segja má að enskra áhrifa hafi
tekið að gæta í verulegum mæli hér á landi skömmu eftir
að erlendur her gerði sig heimakominn fyrir hálfri öld
eða svo. Kanaútvarpið fylgdi í kjölfarið og hlutur dægur-
lagatónlistar með enskum söngtextum óx jafnt og þétt á
öldum ljósvakans. Erlendar hljómplötur og snældur, að-
allega breskar og bandarískar, helltust einnig yfir landann
þegar fram liðu stundir. Enginn unglingur gat látið það
spyrjast að hann vissi ekki deili á vinsælustu lögunum
hverju sinni, sem auðvitað voru langflest ,,að westan“.
Best var auðvitað að kunna sem flesta textana og sýna
kunnáttu sína með því að ,,sletta“ enskunni duglega í
góðra vina hópi! Kanasjónvarpið áttí sinn þátt í ,,menn-
ingarbyltingunni“, síðan hófust útsendingar íslenska sjón-
varpsins og enn síðar komu myndböndin til sögunnar.
Loks hófst fjölmiðlabyltingin mikla (eða er ef til vill rétt-
ara að segja fjölmiðlabyltingin síðari?) sem ól meðal ann-
ars af sér frjálsar útvarps- og sjónvarpsstöðvar og sjón-
varpssendingar um gervihnetti.
Það segir sig sjálft að íslenskri tungu er mikil og vaxandi
hætta búin vegna þessarar þróunar. Ef ekki á illa að fara,
þurfum við nauðsynlega að grípa til markvissra aðgerða
íslenskunni til verndar. Þess er skemmst að minnast að
á síðasta ári var efnt til sérstaks málræktarátaks. Það var
því miður tímabundið. Skipulegt málræktar- og málvernd-
arstarf þarf að hefja að nýju án tafar og því má aldrei
ljúka. Verkefnin eru óþrjótandi.
Þegar rætt er um stöðu íslensks máls í nútímasamfélagi
beinist athyglin óhjákvæmilega að fjölmiðlunum. Abyrgð
þeirra er mikil, því þeir eiga ótrúlega stóran þátt í að
móta málvenjur almennings og efla málkenndina, eða
slæva eftir atvikum. Málfar okkar, fjölmiðlafólksins, er
í heild sinni alls óviðunandi. Þetta á sérstaklega við um
margt dagskrárgerðarfólk og fréttamenn hinna svonefndu
frjálsu útvarpsstöðva. Fáeinar kennslustundir í málfræði
og stafsetningu myndu koma ýmsum öðrum félögum í
Blaðamannafélagi Islands vel.
Þegar rekstur útvarps- og sjónvarpsstöðva var gefinn
frjáls, skorti stjórnvöld framsýni til að setja strangar regl-
ur um málstefnu útvarps- og sjónvarpsstöðvanna og sjá
til þess að þeim reglum yrði framfylgt. Stjórnendum
fjölmiðla er þvert á móti í sjálfsvald sett hvort þeir gera
kröfu um að starfsmenn hafi gott vald á móðurmálinu.
Þetta andvaraleysi stjórnvalda hefur þegar haft alvarlegar
afleiðingar í för með sér. Það sem fyrir fáum árum þótti
vart boðleg íslenska í tveggja manna tali heyrist nú dag-
lega á öldum ljósvakans: Enskuslettur, afar takmarkaður
orðaforði, röng eða engin beyging fallorða, þágufallssýki
og síðast en ekki síst óskýr eða afleitur framburður. Öllu
þessu er blandað saman og dembt yfir misjafnlega hrekk-
lausa hlustendur á öldum ljósvakans, nótt sem nýtan dag,
allan ársins hring. Dropinn holar steininn og fyrr en varir
brenglast málvitund almennings. Ómótaðir unglingar
liggja best við höggi og verða fyrstu fórnarlömbin. Aðrir
malda í móinn fyrst í stað en á endanum hafa flestir vanisf
svo illu að gott þykir.
Ríkisútvarpið, eitt fjölmiðla, á sér skráðar reglur unm
málstefnu. Þótt málfar dagskrárgerðarfólks á þeim bæ sé
alls ekki hnökralaust, er það betra en á öðrum ljósvaka-
miðlum. Það var haustið 1985 sem Útvarpsráð samþykkti
í fyrsta sinn formlegar reglur um málstefnu Ríkisútvarpv
ins. I upphafi samþykktarinnar segir meðal annars: „Aílt
málfar í Ríkisútvarpinu á að vera til fyrirmyndar, og allt
sem frá stofnuninni kemur, á vandaðri íslensku, flutt með
góðum framburði.“ Síðan eru ýmis einstök atriði skýirð
Framhald á bls. 163
Bragi V. Bergmann, ritstjóri, er höfundur Sjónarmiða
að þessu sinni. Hann er fæddur í Kópavogi 22. október
1958. Bragi lauk stúdentsprófi frá Kennaraskólanum
vorið 1977 og B.ed prófi frá Kennaraháskóla íslands
vorið 1980. Hann var kennari við Glerárskóla á Akur-
eyri um fimm ára skeið, frá 1980 til 1985. Haustið 1985
hóf hann störf sem blaðamaður á dagblaðinu Degi á
Akureyri, en hafði áður annast greinaskrif í blaðinu um
þriggja ára skeið, auk þess sem hann hafði nokkur af-
skipti af útgáfumálum á námsárum sínum. Bragi var
ráðinn ritstjórnarfulltrúi Dags 1. júlí 1986 og ritstjórí
íjúní1987.
Sambýliskona Braga er Dóra Hartmannsdóttir og
eiga þau tvo syni.
156 Heimaerbezt