Æskan - 01.02.1975, Qupperneq 4

fræðinga og gullnáma ( augum þeirra,
sem vilja kynna sér listsköpun Edvards
Munchs. Og búist er við að fræðimenn
víða að úr heiminum verði tíðir gestir
í safninu.
LISTAMAÐURINN
Edvard Munch, frægasti málari Nor-
egs, var fæddur 12. desember 1863.
Hann ólst upp f Osló hjá foreldrum
slnum, sem voru vel menntuð. En trúar-
ofstæki föður hans og dauði móður
hans og einkasystur mörkuðu spor sfn
í viðkvæma lund hans. Árið 1880 ákvað
hann að gerast .málari og tók þá að um-
gangast listamenn, skáld og málara,
sem höfðu mótast af róttækum hug-
sjónum þeirrar tíðar og bóhemisma.
Allir þessir þættir speglast í list hans
á ungdómsárunum, en árið 1885 hafði
list hans náð fullum þroska. Tæknilega
séð eru aðaleinkenni hennar natúral-
ismi f frönskum stíl, sem smátt og smátt
þróaðist upp í impressjónisma og neo-
impressjónisma, sem Munch kynntist á
námsárum sínum í Frakklandi 1889—
92. Um 1890 hafði hann tileinkað sér
persónulegan stfl, sem byggðist á kröft-
ugum línum og einfaldleika formsins.
Viðfangsefnin urðu nú fjölbreyttari, mál-
uð í samræmi við tjáningarhugmyndir
samtíðarinnar, en byggðust fyrst og
fremst á kynnum listamannsins af ást
og dauða, sjúkdómum, hræðslu, þung-
lyndi, girnd og afbrýðisemi. Þessir þætt-
ir komu greinilega fram í myndaflokki,
sem hann nefndi „Æviskeiðið".
List Munchs mætti litlum skilningi f
heimalandi hans, en myndir hans vöktu
athygli f Þýskalandi, þar sem hann
dvaldist 1892—95 og oft síðar; einnig
í Frakklandi, þar sem hann bjó á árun-
um 1896—97. I þessum utanlandsferð-
um kynntist hann fjölda forystumanna
f andlegu Iffi Evrópu, sem áttu drjúgan
þátt í að móta menningarlíf samtíðar-
innar. Jafnhliða varð hann um þetta
leyti fyrir sterkum áhrifum frá málurum
eins og Gauguin, van Gogh og Tou-
louse-Lautrec.
Um árabil flakkaði Munch um Evrópu,
hélt margar sýningar og naut vaxandi
frægðar; listasöfn keyptu verk hans og
óteljandi einkaaðilar. En sjálfur varð
hann sífellt taugaveiklaðri. Eftir að hafa
legið á sjúkrahúsi um nokkurt skeið
árið 1909, ákvað hann að snúa við til
sfns heima og setjast að f litlum bæ
við Oslóarfjörð. Þar vann hann að hin-
um miklu skreytingum við Aula háskól-
ans í Osló. Þv! glæsiverki lauk hann
1916 og með þvf ávann hann sér þá
viðurkenningu f föðurlandinu, sem hann
hafði þráð alla ævi. Átti það sinn þátt
f þeim breytingum, sem um þetta leyti
urðu á list hans, drungi og svartsýni
viku úr myndum hans fyrir lífsþrótti og
hamingju og hinar hefðbundnu kröftugu
línur breyttust í frjálsleg strik, jafnframt
því sem litagleðin'varð meiri.
Eftir þetta lifði Munch að mestu leyti
í Noregi og dvaldi lengstum á eign
sinni, Ekely við Osló. Þar lifði hann fá-
breyttu lífi, dró sig inn í skel sína, um-
gekkst fáa og gaf sig óskiptur að list
sinni.
VERK HANS
Edvard Munch hélt sjálfstæða „yfir-
litssýningu" á verkum sínum 1889, og
var fyrsti norski listamaðurinn, sem
hafði þor til þess. Sumpart gerði hann
þetta til að sýna að hann, aðeins 25 ára
gamall, var þroskaður listamaður, sem
gæti bent á „ævistarf", en mest til að
tryggja tilveru sína og framtíð fjárhags-
lega. Með aðstoð eldri málara, sem
stóðu traustari fótum í þjóðfélaginu,
fékk hann þriggja ára styrk frá ríkinu.
Styrkinn notaði hann til námsferðar til
Frakklands árin 1889—91.
Áhorfendur jafnt sem gagnrýnendur
tóku sýningunni af skilningi. Málarinn
var að vfsu talinn efnilegur, en myndlr
hans yfirleitt taldar „ófullgerðar" og
viðfangsefnin ekki alltaf „viðeigandi" f
augum góðborgaranna. Nokkur málverk-
anna á sýningunni 1889 eru nú talin
meðal höfuðverka listamannsins, þar
var t. d. myndin „Kynþroski" og „Dag-
inn eftir“, og myndirnar frægu „Vor“
og „Sjúka barnið".
Fyrstu myndir Munchs einkennast af
natúralisma sinnar samtiðar, en hann
var fljótur að hverfa frá þeirri stefnu,
þegar hann kynntist hinni glæsilegu
litameðferð frönsku impressjónistanna.
Fljótlega snýr hann bakinu við hinum
hlutlægu viðfangsefnum og tekur að
mála raunveruleikann. „Ég mála ekki
það sem ég' sé, heldur það sem ég sá.“
Það sem hann sá, var hin raunalega
æska hans, þjökuð af sjúkdómum og
dauða á heimilinu, vinahópurinn yfir-
leitt gersneyddur skilningi á mannlegu
eðli og erfiðleikum ástarinnar.
Munch varð rétt fyrir aldamótin fyrir
miklum áhrifum frá van Gogh, Gauguin,
Tolouse-Lautrec og Pucis de Chavann-
es og vegna áhrifa frá þeim lagði hann
mikla rækt við þá mynddrætti, sem
hann hafði þegar tileinkað sér á miðj-
um níunda tug aldarinnar. Myndir hans
voru oft byggðar upp af bogadregnum
línum, sem höfðu sefandi áhrif. Andlits-
myndir hans minntu stundum á egypska
list, sem hann fékk fram með einföldum
en skapbrigðaríkum strikum. Minnisblöð
hans frá 1889 gefa til kynna að hann
hefur fjarlægst hið hárnákvæma form
natúralismans: „Enginn ætti lengur að
mála umhverfi, lesandi fólk og prjón-
andi konur, heldur lifandi fólk, sem
andar og finnur til, þjáist og elskar."
I þessu sambandi minnast menn
myndaflokks, sem hann nefndi „Ævi-
skeiðið". Löngu seinna gaf hann eftir-
farandi skýringu á þessu verki: „Ævi-
skeiðið er myndakeðja, sem í heild
bregður upp mynd af lífinu. Gegnum
það liggur bugðótt ströndin, fyrir utan
hana hafið, sem alltaf er á hreyfingu,
og undir trjákrónunum bærist margvís-
legt líf, gleði og sorg. Æviskeiðið er
hugsað sem Ijóð um lífið, um ástina og
dauðann." Athyglisverðar myndir úr
þessum flokki, sem hann þó aldrei gat
tvinnað saman, eru: „Dulúð strandar-
innar", „Röddin", „Dans lífsins", „Þung-
lyndi“, „Adam og Eva“, „Madonna",
„Koss“, „Blóðsuga", „Aska“,
„Hræðsla", „Ópið“ og „Dauðinn f
sjúkraherberginu."
í kjölfar „Æviskeiðsins" komu svo
hinar miklu skreytingar við Aulu há-
skólans í Osló; þar eru persónurnar
sýndar [ mannlegra Ijósi en í mynda-
flokknum og stafar það af hinu breytta
lífsviðhorfi listamannsins. Hann hneig-
ist að heimspeki Nietzsche og Kierke-
gárds um þessar mundir og gerist frá-
hverfur symbolismanum, sem hann
hafði átt þátt í að móta ásamt vinum
sínum í Berlín (m. a. Strindberg, Stani-
slaw Przybyzewski og Gunnari Heiberg).
Hann lýsir ekki lengur fólkinu með til-
liti til mannflokka heldur f sólböðuðu
umhverfi og oft við vinnu. Fyrstu mynd-
irnar af þessu tagi urðu til á árunum
1906—08 og má f þessu sambandi
nefna „Þrír mannsaldrar", þar sem
þrjár kraítalegar verur rísa úr sæ f
skörpu sólarljósi.