Æskan - 01.08.1992, Blaðsíða 25

ÚR RÍKI
NÁTTÚ
Umsjón: Óskar Ingimarsson.
URUXINN
Ein þeirra tegunda, sem horfið hafa úr
dýraríkinu á seinni öldum, er úruxi -
nefndur úr í fornum ritum. Hann er af
flestum talinn forfaðir taminna naut-
gripakynja nútímans enda bera þau
sum hver nokkurt svipmót hans þó að
blöndun sé nú orðin mikil.
Ekki er vitað með vissu um útbreiðslu-
svæði úruxans fyrr á tímum en líklega
hefur hann verið um mikinn hluta Evr-
ópu, Norður-Afríku og Asíu, allt aust-
ur til Mongólíu og Kína og suður til Ind-
lands. Þar austur frá hefur hann átt
blómaskeið sitt fyrir 100-200 þúsund
árum en síðan fór honum fækkandi,
ekki síst vegna loftslagsbreytinga.
Hins vegar bendir margt til að hann
hafi ekki orðið aldauða í Vestur-Evr-
ópu fyrr en á 10.öld. Hans er víða get-
ið í ritum rómverskra höfunda, t.d. Ses-
ars, og vitað er að hann var oft sýnd-
ur í hringleikahúsum Rómverja sem
höfðu yndi af stórum dýrum, einkum
ef þeir gátu látið þau berjast inn-
byrðis.
Úruxar voru á Norðurlöndum a.m.k.
fram á víkingaöld og ef til vill lengur.
Beinaleifar þeirra hafa meðal annars
fundist í sunnanverðri Svíþjóð og af
þeim má ráða að steinaldarmenn hafi
veitt þá enda hljóta þessir stóru skrokk-
ar að hafa verið gott búsílag.
Lengst þraukaði úruxinn í Austur-Evr-
ópu eða allt fram á 17. öld í Póllandi.
Reyndar er hugsanlegt að fólk hafi
ruglað honum saman við Evrópuvís-
undinn sem átti heima á sömu slóð-
um og er þar enn að finna þó að stofn-
inn sé nú orðinn lítill.
Af beinaleifum, lýsingum og myndum,
sem til eru af úruxanum, má ráða að
hann hafi verið allt að 2 metrar á hæð,
sterklegur og þykkur um háls og herða-
kamb og með kröftuga og þó liðlega
fætur. Hornin voru hvít, svört í end-
ann, sveigð út á við og síðan upp og
fram. Litur tarfa var dökkbrúnn eða
nær svartur og Ijós rönd eftir hryggn-
um. Kýr og kálfar voru Ijósari.
Úruxinn hélt til í skógum og hafði hægt
um sig að deginum en fór á stjá um
nætur til að bíta á votengjum og öðru
mýrlendi - og þá helst stargresi og sef.
Mjög fátt er vitað um samskipti dýr-
anna innbyrðis en að líkindum hafa
þau haldið sig í smáhópum eins og
flestar villtar nautgripategundir nútím-
ans.
Menn hafa deilt um hver hafi verið leið
þróunarfrá úruxanum til taminna naut-
gripa okkar daga enda sennilega um
ýmsa möguleika að ræða. Víst má þó
telja að þar hafi margvísleg blöndun
komið við sögu. Nokkur kúakyn, eink-
um í Ungverjalandi og á Ítalíu, hafa
minnt meira á úruxa en önnur allt fram
á þessa öld. En víxlræktun og nýir
stofnar gera málið flóknara.
Reynt hefur verið að „endurskapa" úr-
uxa með því að blanda saman kynj-
um úr ýmsum áttum - frá Frakklandi,
Spáni og Skotlandi. Frumstæðir eig-
inleikar þessara kynja voru þá hafðir í
huga. Mönnum tókst að fá fram dýr
sem líktist úruxa að því er varðaði lit
og líkamsbyggingu svo að hægt var
að ímynda sér hvernig hann hafði lit-
ið út meðan hann var og hét. En að
sjálfsögðu getur slíkt aldrei talist ann-
að en eftirlíking.
Æ S K A N 2 5