Æskan - 01.10.1992, Blaðsíða 16

Umsjón: Óskar Ingimarsson
FIMM HÆNUR
Saga ævintýraskáldsins H.C.Ander-
sens um fjöðrina sem varð að fimm
hænum er enn í fullu gildi eins og
aðrar góðar dæmisögur. Þar er að sjálf-
sögðu átt við „venjulegar" hænur sem hafa
verið ræktaðar um langan aldur vegna
eggjanna og kjötsins - og reyndar fjaðr-
anna líka. Hænsnafiður var nefnilega not-
að í sængur og kodda hér áður fyrr.
En hænunafnið er dálítið villandi því að
margar fuglategundir bera það og þá oftast
sem seinni hlutann í heiti sfnu. Hér verður
lítillega sagt frá fimm þessara tegunda en
þær eru allar af svokallaðri relluætt. Þær
eru votlendisfuglar eins og aðrar rellur,
nokkuð gildvaxnar en höfuðlitlar og með
gríðarlangar tær svo að þær eiga auðvelt
með að ganga á vatnagróðri. Hreiðrið er
yfirleitt í reyr eða sefi við tjarnir og vötn og
stundum á floteyjum. Margar eru í skraut-
legum litum.
Bleshæna er meðal stærstu tegundanna
sem sjást í Evrópu, um 38 sm á lengd. Hún
er grásvört með gljáandi, kolsvart höfuð.
Áberandi einkenni eru hvítur skjöldur í enni
og hvítt nef. Einnig eru hvítar rákir á hlið-
um og að nokkru leyti á vængjum. Fætur
eru grágrænir og tærnar langar með sund-
blöðkum enda kafar fuglinn og syndir af
mestu prýði. Hins vegar er hann fremur
þunglamalegur á flugi. Hreiðrið er í þéttu
sefi eða reyr og eggin 7-15. Bleshænan á
heima um mestalla Evrópu norður til suð-
urhluta Skandinavíu og Finnlands. Húr er
nokkuð tíður flækingur á íslandi og hefur
verpt hér. Auk þess er hún í Norður-Afr-
íku, Asíu og Ástralíu.
Sefhæna er talsvert minni, um 33 sm, og
þrekvaxin. Hún er dökkgrá eða svartleit
með rauðan ennisskjöld og rautt nef, gult
í oddinn. Bakið er ólífugrænt og fætur
grænir. Þegar hún verður æst er hún sí-
fellt að hrista stélið. Hún hefur sig til flugs
með því að fleyta kerlingar eftir vatnsborð-
inu. Hreiðrið er í sefi eða kjarri við vötn en
sefhænan verpir líka stundum í gömul
hreiður annarra fugla.
Útbreiðslusvæði sefhænu í Evrópu er svip-
að og hjá bleshænu. Þó er hún öllu algeng-
ari um sunnanverða álfuna. Annars má
finna hana í öllum heimsálfum nema Ástr-
alíu. Hún flækist hingað til lands.
Bláhæna er miklu stærri en áðurnefndar
tegundir, um 48 sm á lengd. Hún er fag-
urlit, dökkrauðblá að ofan og með græn-
bláa slikju á hálsi og bringu. Nefið er hátt
og ennisskjöldur skærrauður. Bláhænan
heldur sig mest í reyrþykkni við vötn og
klöngrast þar um stöngla en syndir sjaldan.
Hún er varpfugl í Suður- Evrópu, einkum á
Spáni og í Þortúgal, en á auk þess heima
í Austurlöndum nær og víðar í Asíu, í Afr-
íku og Ástralíu.
Húðhæna er um 40 sm á lengd með hvít-
an ennisskjöld sem greinir sig vel frá blá-
gráu nefi. Hún dregur nafn sitt af því að
hún er með rauða hnúða sinn hvorum
megin við ennisskjöldinn um varptímann.
Fætur eru blágráir. Hún líkist að ýmsu leyti
bleshænu í háttum en er styggari og felu-
gjarnari.
Útbreiðslusvæði hnúðhænu er Austur- og
Suður-Afríka og hún er einnig í Marokkó
og á Madagaskar. Líkur benda til að hún sé
staðfugl á Spáni.
Snípuhæna á aðeins heima í Suður-Am-
eríku. Hún er meðal stærri tegundanna,
um 45 sm á lengd, brún að ofan en grá á
höfði, hálsi og brjósti með hvítan blett á
kverk. Sérkennilegt gróp er í nefið við rót-
ina. Snípuhænan heldur sig einkum á
fenjasvæðum Amasónfljóts. Innfæddir kalla
hana ypakahu.
7 6 Æ S K A N