Almanak fyrir hvern mann - 01.01.1884, Blaðsíða 44

38
sjálfræði í framferði, hverja þýðing það hafi fyrir framför
marmkynsins, að öllum sjálfstæðum einkennileikum ein-
staklingsins sé leyft að þróast og dafha, og að afbrigði-
leikum frá gamalli venju sé ekki þrengt inn í hleypidóma-
steypumót tizkunnar; þá liljóðar fjórði kapítulinn um
rétt takmörk fyrir valdi mannfélagsins yfir einstaklingn-
um; fimti kapítulinn skýrir með dæmum heimfærslu þeirra
kenninga, sem fram eru settar í hinum kapítulun-
um. Það mun yfir höfuð að tala óhætt að segja, að
hók.in „um frelsið“ sé eitt ið ógætasta eða jafnvel ið
ágætasta, er MiJl hefir ritað, og eftir því sem hon-
um segist sjálfum i inni merkilegu æfisögu sinni,
hefir þetta einnig verið sjálfs hans skoðun. I>ar
segir hann meðal annars, að sem sýnishom af rit-
hætti sinum iakihókin „um frelsið11 langtfram öllu öðru,
sem hann liafi ritað fyrr eða síðar, og ekkert annað af
ritum hans (nema þó ef til vill hugsanffæðin) hyggr
liann mimi svo lengi uppi verða; en svo er hann hæ-
verskr, að hann eignar þetta því einu, að hann hafi notið
þess láns, að geta i samvinnu við konu sína yfirfarið
liverja hugsun og hvert orðtæki í þvi riti. Bók þessi
er, segirhann, í eiginlegra skilningi ennokkuð annað, sem
bcr lians höfundar-nafn, sameiginlegt verk þeirra heggja
hjónanna. Hann mótmælir því skorinort, að hún sé
skoðuð sem hans eins verk: hún var alt eins mikið
hennar verk, og allr sá hugsunarháttr, sem lýsir sér í
lienni, var beinlínis hennar hugsunarháttr. Því setti
hann líiia framan við bókina ina fögru einkennilegu
tileinkun, þar sem hann segir: „Helgað minningimni
um ina elskuðu og hörmuðu framliðnu, sem blés mér f
brjóst, og var meðhöfundr minn að, öllu, sem bezt er i
ritum mínum — ástvini mfnum og eiginkonu, hverrar
sannleiksást og réttlætisást var mín sterkasta hvöt, og
hverrar samþykki og ánægja vóru mfn æðstu laun. Eins
og alt, sem ég hofi ritað um mörg ár, er bók þessi engu
sfðr hennar verk en mitt. Væri ég fær um að túlka
heiminum helming þeirra háleitu hugsana og göfngu
tilfinninga, sem með henni lögðust i gröfina, þá mundi
ég með því gagna heiminum meira, en með nokkru þvf,