Sjómannadagsblaðið - 02.06.1957, Blaðsíða 48

f -------------------------------N
Gisting
Hjá tryggða ríkri tvinna skorð
tvær nætur fékk eg gist.
Talerka sex hún har á horð
hrauð og smjör kom þó fyrst.
Hangikjöt feitt og magurt með
mátti eg horða þar.
Lundahagga og súr fékk svið
sem og mér ætlað var.
Eftir þetta eg einnig hlaut
undirskál fulla af rauðum graut.
Hræring og nýmjólk þáði þá
það er mér sjaldan leitt.
Kaffi og lummur komu nóg
á katli var púnsið heitt.
Yndisleg jómfrú um mig hjó
ennið þá har eg sveitt.
V________________________________________J
dráttardýr, var eins og það átti að vera. Mannúðlegur
skipstjóri var þess vegna vandfundinn.
Stéttaskiptingin var jafn margbrotin og gráðurnar og
launaflokkarnir voru margir. Léttadrengurinn var hunds-
aður af öllum, hann varð að þegja þegar jafnvel yngsti
og óreyndasti hásetinn talaði, sá varð aftur á móti að
hlýða fullgildum hásetum, sem urðu að bera virðingu
fyrir timburmanninum og seglasaumaranum. Og allir
þessir voru þeir svo hundsaðir af lægri yfirmönnunum.
A toppinum sat svo einvaldurinn, skipstjórinn, sem gat
gefið fyrsta stýrimanni á’ann ef honum sýndist svo. Eftir
hans flautu urðu allir að dansa, hann var hinn mikli
temjari og leikstjóri sem gat sagt: hott, hott, allir mínir
Ihestar.
Það er auðvelt að skilja, að þegar útgerðarfélögin settu
upp slíka stéttaskiptingu milli áhafnarinnar innbyrðis,
þá var það í ákveðnum tilgangi. Það gat ekki myndast
nein einingartilfinning, þegar hver stétt sjómanna gat
undirokað aðra lægra setta. Tilhögunin leiddi til að
áhöfnin gat ekki með öryggi talað við aðra um aðstæð-
urnar um borð og hlutföll í launum og stöðum. Þetta
var í hreinræktuðu formi, tilhögun eftir gamla máltæk-
inu: Sundra og drottna.
Þó að leiðréttingur þyldi hýðingu af stýrimanni eða skip-
stjóra, þá var það ólíkt verra fyrir stolt hans að fá ofaní-
gjöf frá háseta. Og bæri hann líkamlega yfirburði af
hásetanum, kreppti hann ekki bara hnefana í buxnavasan-
um og þagði. Það átti sér mjög oft stað, að hann gaf
þá hinum miklu meiri ráðningu, en hann sjálfur hafði
móttekið. Og slík innbyrðis slagsmál tóku skipstjórarnir
ekki svo alvarlega. Þeir tóku það sem hluta af skemmt-
uninni um borð. Þar fyrir utan túlkuðu þeir það þannig,
að væri einhverjum lúskrað af undirmanni sínum, þa
lækkaði hann í tign. Hnefarétturinn var það sem gilti
og hver og einn sem sótti um stöðu á skipi varð að
hafa hnefana í lagi. Fyrst þegar þetta gekk of langt,
þannig að slagsmál milli tveggja voru á góðri leið með
að þróast yfir í flokkaskiptingu og skipshafnarstríð, þa
greip yfirboðarinn inn í.
Fyrir utan þennan ruddalega kraft, hafði skipstjórinn
annað ráð, sem hann notaði og misnotaði til þess að
fullkomna einveldi sitt um borð. Hann gat hýrudregið
mannskapinn eftir sínu höfði. Hann gat látið menn velja,
hvort þeir vildu heldur vera hýrudregnir um hálfan eða
heilan mánuð eða þola 10 vandarhögga hýðingu t. d., og
það voru fæstir, sem völdu hýðinguna.
Menn hugsa með sér, að síðan séu mörg hundruð ár.
Nei, mikill hluti þessara mála var í fullu gildi allt til
vorra daga. Árið 1850 samþykkti t. d. norska stórþingið
ný sjóferðalög, sem voru kannske ætluð í vissum skiln-
ingi sem mannúðarframför. I þessum lögum var slegið
föstu, að skipstjórinn ætti að hafa sömu völd um borð,
og húsbóndinn á sínu heimili. Þetta bannaði í sjálfu sér
ekki, að skipstjórinn mætti beita líkamlegum refsi-
aðgerðum sem áður, því að enn giltu lög, þar sem hús-
bóndanum leyfðist að refsa börnum sínum og hjúum
með vendi eða svipu, en ekki með vopnum. Enn í rúma
hálfa öld gat skipstjórinn og stýrimenn hans drottnað
yfir mannskapnum, skipað háseta upp í reiðann og látið
hann sitja þar hálfan daginn, sparkað og slegið og beitt
ákvæðisorðum eins og þá lysti.
Sjómennirnir voru ekki alveg eins réttlausir og áður
síðari hluta 19. aldar. Væri um mannslíf að ræða, varð
skipstjórinn að standa fyrir máli sínu, og gæti misþyrmd-
ur sjómaður sýnt slasaðan, já örkumla líkama, sem gerði
hann öryrkja, gátu skipstjóri og útgerðarfélag verið dæmd
til skaðabóta og skipstjórinn gat misst stöðu sína. En i
vafamálum slapp hann oftast, því að meira mark var
tekið á vitnisburði skipstjóra og stýrimanna heldur en
hinna óbreyttu. „Það hafði orðið uppþot, skipstjórinn
hafði kannske verið „heldur harðhentur", en þar sem
hann óttaðist agann um borð varð hann að sýna hörku.
Þetta með óttann um uppreist var góð uppfinning til að
afsaka hverja refsingu.
I dag er sjómaðurinn verndaður á allan mögulegan
hátt. Réttarlega hefur hann sama rétt um borð, sem hver
og einn borgari í landi. Áður fyrr urðu 20 menn að fram-
kvæma 30—40 manna vinnu. í dag hafa lögin sett lág-
markstölu um fjölda manna við hvert verk. Laun eru
samningsbundin og fæðið er undir eftirliti.
En allir sjómenn vita, hvílík barátta liggur að baki
þessum kjarabótum. Andstaðan var oft hörð, en sjómenn,
sem sigra svo marga hildi við Ægi, láta heldur ekki bug-
ast við samningaborðið.
En af og til getur það verið hverjum og einum hollt
að bera saman nútíð og fortíð.
Það er lærdómsríkur samanburður.
H. Þ. H. þýddi.
32 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ