Sjómannadagsblaðið - 01.06.1981, Blaðsíða 21

MarkúsBjamason
Þótt auðvitað hafi það fyrst og fremst
verið hin knýjandi þörf fyrir skipstjóra-
lærða menn. ti! að fara með skútur, sem
ruddi Stýrimannaskólanum brautina, er
stofnun skólans þó rnjög sterklega tengd
einu nafni. eða einum manni, sérstaklega,
en það er Markús Bjarnason, skipstjóri og
siðar skólastjóri (1849—1900).
Saga Markúsar Bjarnasonar er hvort-
tveggja í senn, sjómannasaga og saga um
mann, sem brýst við örðugar aðstæður til
mennta, og raunar er sú saga hin furðu-
legasta. allt frá því er hann byrjar sjó-
mennsku. ungur drengur. þar til hann
verður fyrsti skólastjóri Stýrimannaskól-
ans.
Víða eru til heimildir um Markús og í
afmælisriti er Einar Jónsson samdi í til-
efni af 50 ára afmæli Stýrimannaskólans
og samið var að tilhlutan Friðriks Ólafs-
sonar. þáverandi skólastjóra og út gefið
árið 1941, er ágæt grein um Markús. eftir
bókarhöfund.
Segirþarfrá uppvaxtarárum Markúsar,
og öðru lífshlaupi, og fleiri hafa ritað um
þennan merka mann.
Markús (Finnbogi) Bjarnason var
fæddur að Baulhúsum i Arnarfirði 1849.
en flutti til Reykjavíkur um 1870 og
gerðist stýrimaður á þilskipi þar 1872.
„Nam reikningsreglu stýrimannafræði af
síra Eiríki Briem (þá biskupsskrifara) og
tók próf í stýrimannafræði 30. júlí 1873,
að tilkvöddum prófdómurum, liðsfor-
ingjum á herskipi einu dönsku, er oft var
hér við land; fullkomnaði sig síðan 1
Kaupmannahöfn veturinn 1873—4 í
seglasaumi og fl. Var eftir það skipstjóri á
þilskipum í Reykjavík.
Einar Jónsson. segir svo frá þessu ein-
kennilega námi og prófi:
„Það var mikil sjómannaætt, sem að
Markúsi stóð. og ekki undarlegt. þótt
honum kippti í kynið. Frá barnæsku
vandist hann sjómennsku og var eigi eldri
en 16 ára. er hann fór fyrst út á þilskipi, og
þótti það á þeim timum óvenjulegur
dugnaður og áræði af svo ungum manni.
enda þá fátt um þilskip. og úrvalsmenn
einir teknir á þau. Þau voru auk þess lítil,
og aðeins haldið úti um blá sumartímann.
Markús fann brátt gallana á þessari
skipaútgerð og undi því ekki heldur vel að
geta ekki aflað sér meiri þekkingar en
hann hafði þá á sjómennsku. Hann virðist
ekki hafa leitað til Torfa Halldórssonar.
sem þá var koniinn að Flateyri og kenndi
piltum sjómannafræði, en hafði allmikinn
hug á að komast til Reykjavíkur og fram-
ast þar, og það varð úr, að hann réðst í að
flytjast þangað ásamt móður sinni, og var
hann þá um tvítugt. Þetta reyndist vera
gæfuspor fyrir hann. og Reykvíkingum og
landsmönnum yfirleitt varð það einnig til
heilla, að hann skyldi taka þetta fyrir. Þá
var þilskipaútgerð að byrja hér syðra, og
hafði Geir Zoéga kaupmaður fyrir
nokkru keypt í félagi við aðra þilskip til
fiskveiða. Þeir félagar höfðu danska
skipstjóra, er gáfust misjafnlega. Loks
trénuðust þeir upp á þessu og réðu til
skipstjórnar Sigurð Símonarson, þann er
áður var getið, vestan úr Arnarfirði, á
annað skip sitt, Fanny, en höfðu á öðru
nýju, er þeir höfðu keypt. Reykjavíkinni.
danskan skipstjóra sem fyrr; var það
Svendsen sá, er stýrt hafði Fanny 2 næstu
ár á undan. Þetta mun hafa verið 1872.
Samtímis varð Markús Bjarnason stýri-
maður hjá Sigurði frænda sínum, og segir
um Markús í Þjóðólfi:.....er hann talinn
vel að sér orðinn í skipstjórnarmenntinni
og efnilegur maður“. Sigurður var síðan
skipstjóri á útveg Geirs Zoéga í full 30 ár.
Markús hafði stöðugt í huga að afla sér
frekari þekkingar, þar sem honum var
það ljóst, að hún var frumskilyrði alls
frama og einnig þess að geta orðið öðrum
síðar meir að liði. En hér var ekki við
lamb að leika sér. Það var enginn maður
til í höfuðstaðnum sjálfum, sem veitt gæti
tilsögn í stýrimannafræði. Fyrir drengi-
legar aðgerðir Geirs Zoéga rættist þó úr
þessu, og það er fyllilega réttmætt að
segja. að hjálpin bærist úr óvæntri átt.
Guðfræðingurinn Eiríkur Briem. skrifari
biskups. tók að sér að kenna Markúsi og
öðrum og hóf kennslu 1871 eða 2. Námið
gekk bæði fljótt og vel. því að hvorki
skorti kennarann alúð né nemandann
kapp og gáfur. Markús var við nám hjá
Eiríki í jan. og febr. 1872, að því er segir í
Þjóðólfi. og frá því fyrir veturnætur 1872
og fram í öndverðan marzmánuð 1873.
En um sumarið það ár hlutaðist lands-
höfðingi samkvæmt beiðni G. Zoéga til
um. að liðsforingjar á herskipinu Fyllu
væru prófdómarar. er Markús yrði
reyndur í stýrimannafræði. Hann gekk
undir þetta próf þann 30. júlí. og voru
prófdómarar C. Normann, liðsforingi á
Fyllu, síðar formaður Sameinaða gufu-
skipafélagsins, og C.F. Wandel, síðar
vísi-aðmíráll. en þá sömuleiðis liðsforingi
á Fyllu. Eiríkur Briem prófaði, og auð-
vitað á dönsku. Allnákvæm skýrsla um
próf þetta er í Víkverja, og þykir rétt að
taka hana hér upp að mestu, þar sem um
er að ræða merkisviðburð í menntunar-
sögu íslenzkra sjómanna:
„Næstliðinn miðvikudag, 30. f.m., var
stýrimaðurinn á þilskipinu Fanny, sern
herra Geir Zoéga hér í bænum er eigandi
að, að nafni Markús Bjarnason. prófaður 1
stýrimannafræði, og eru tildrög þess
þannig:“ (Næst segir frá þeini á líkan hátt
og áður er greint. og síðan heldur höf.
áfram.) „Það er því mjög stuttur tími, sem
Markús hefir fengizt við stýrimannafræði,
einkum þegar þess er gætt, að bæði varð
hann að fara eftir danskri kennslubók og
þurfti því jafnframt að venjast við að lesa
dönsku. sem og að hann jafnaðarlega reri
til fiskjar i hvert sinn, sem veður leyfði og
afli var fyrir hendi. . . . Árangurinn af
prófinu var sá, að yfirmennirnir (þ.e. á
Fyllu) gáfu Markúsi þann vitnisburð, að
hann fyrst og fremst hefði fullnœgt öllum
peim kröfum, er gjörðar eru við hið al-
menna stýrimannapróf í Danmörku, og
þess utan ýmsurn þeim kröfum, ergjörðar
eru við hið æðra stýrimannapróf."
Hinir dönsku liðsforingjar munu í
fyrstu hafa orðið dálítið undrandi yfir þvi
að eiga að prófa mann í stýrimannafræði,
er lært hafði þau hjá ólærðum manni í
þessari grein, en að prófi loknu hafi þeir
varla getað gert upp á milli þess, hvern
bæri að lofa meira. unga íslenska sjó-
manninn. eða kennara hans, guðfræðing-
inn.
Markús Bjamason
byrjaði fljótlega að kenna
Markús Bjarnason hóf fljótlega að
kenna stýrimannafræði og útskrifaði, eða
kenndi nokkur ár, áður en Stýrimanna-
skólinn var stofnaður með lögum og hann
orðinn þar skólastjóri. en til þess var hann
í rauninni sjálfkjörinn. Hann mun hafa
byrjað þessa kennslu að verulegu marki
þegar árið 1885 og hlaut til þess nokkurn
stvrk.
Stýrimannaskólinn tók til starfa í sér-
stakri skólastofu, er Markús Bjarnason
hafði látið reisa á eigin kostnað við hús
sitt. sem stóð við Ránargötu og var al-
mennt nefnt „Doktorshúsið".
Var Markús eini kennari skólans fyrstu
árin. auk þess að vera þar skólastjóri, en
árið 1897 er Páll Halldórsson ráðinn
undirkennari við skólann.
Páll varð síðar skólastjóri Stýrinianna-
skólans. eða við fráfall Markúsar Bjarna-
sonar. en hann lést langt um aldur fram
árið 1900.
Ýmsir er til þekkja, telja að Stýri-
mannaskólinn í Reykjavík hafi mótast á
farsælan hátt. og það þakka menn því,
fremur en öðru, að til skólans hafa ráðist
úrvalsmenn. skólastjórar og kennarar.
Páll Halldórsson, stýrði skólanum frá
1900—1937.
Þá tók við skólastjórninni Friðrik V.
Ólafsson, skipherra, er stýrði skólanum
frá því ári til æviloka árið 1962. Síðan
hefur Jónas Sigurðsson, skipstjóri stjórn-
að skólanum, en lætur nú af störfum fyrir
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 17