Eimreiðin - 01.04.1952, Blaðsíða 22

94
FYRIR 200 ÁRUM . . .
EIMUEIÐIN
Kennari Dantes, Brunetto Latini, hlaut eitt sinn að dvelja lengi
í útlegð í suður-Frakklandi. Samdi hann þá mikla fræðasyrpu á
próvensku eða suður-frakknesku, þar sem hann lýsir sköpun
heimsins og rekur sögu mannkynsins eftir frásögn biblíunnar, og
segir allt af létta um leyndardóma vísindanna, stjörnufræði, landa-
fræði, náttúrusögu, mælskulist, siðfræði, og klykkir út með nokkr-
um mergjuðum ræðustúfum um ófremdarástandið í heimalandi
sínu. Það kennir margra grasa í syrpu þessari, og er hún rétt-
nefnd alfræði á mælikvarða þeirrar tíðar. Brunetto þótti sjálfum
rit sitt frábærlega gott. Hann gefur því nafnið „dýrgripur, fjár-
sjóður“. Hann biður Dante þess lengstra orða, þá er þeir hittast
í undirheimum, að láta sér annt um syrpu hans:
„nel quale i’ vivo ancdra; e piu non chieggio“,
— sem ég lifi í áfram; ég bið einskis annars.
Ef einhverjum skyldi vaxa í augum fyrirferð og efnismergð
sumra þessara fornu alfræðirita, og það væri sannarlega ekkert
tiltökumál, þá mundi hann þó fyrst reka í rogastanz, ef hann
hefði fyrir framan sig eitthvert af hinum meiriháttar alfræði-
ritum Serkja á Spáni eða Araba í Austurlöndum. Tökum sem
dæmi vinnuvíkinginn Salani Adalmelek, sem skrifaði alfræði í
1500 — fimmtán hundruð — bókum, og hann vann það allt einn,
án nokkurrar aðstoðar. Lítið fer tiltölulega fyrir sumum greinum
í þessu ritbákni; þar er um siðfræði á 7 bókum og um sögu á
aðeins 5; aftur um læknisfræði á 60 bókum og um hernaðarlist
á 90. Megnið af lesmálinu mun þó vera eitthvað í stíl við sögur
Sindbaðs, og það ætla ég, að fuglinum Rok sé gert þar hærra
undir höfði en páfanum í Róm.
Alfræðileg rit í þessum dúr, sem samin voru á miðöldum, eru
svo mörg, að hér er engin leið að birta nánari skrá um þau. Þau
eru legíó, sem heita töfrandi nöfnum eins og summa, speculum,
thesaurus, cyclopaedia, orbis disciplinarum og þar fram eftir göt-
unum, og yrði það óskemmtilegt verk að fara að þylja upp hinar
latnesku fyrirsagnir þeirra og nöfn höfundanna, sem kepptust
um að velja bókum sínum hin glæsilegustu nöfn, enda var um fáar
áhrifameiri auglýsingaraðferðir að ræða í þá daga. Nafnið varð
að gefa skýrt til kynna, að bókin veitti fræðslu um allt, sem
vitað var og vert var að vita. Og þeir, sem þyrsti eftir fróðleik,
bitu á krókinn. Þeir tóku við því gagnrýnislaust, sem að þeim
var haldið, og jafnaðarlegast bar ekki á óánægju hjá öðrum en
keppinautunum. En það var nú í þá daga, þegar allt, sem stóð
á prenti, hlaut að vera satt og rétt.