Ægir - 01.12.1978, Qupperneq 10

Hjálmar Vilhjálmsson, fiskifræðingur:
Sjávarfang og
tölvutækni
Segja má, að loðnu-
veiðar í núverandi
mynd hafi hafist árið
1965, en þá voru veidd
50 þús. tonn af loðnu
til bræðslu. Næstu 6 ár-
in var ársaflinn á bil-
inu 80—190 þús. tonn
og eingöngu veitt upp
við landið á tímabilinu
febrúar-apríl. Milli ár-
anna 1971 og 1973
jókst vetraraflinn í 441
þús. tonn og hefur verið á bilinu 450—550 þús.
tonn síðan, ef undan er skilið árið 1976 þegar
aðeins fengust um 340 þús. tonn á þessum árs-
tíma vegna verkfalla. Þessi aflaaukning á sér
þrjár meginorsakir, auk góðs ásigkomulags
hrygningarstofnsins, en þær eru veiðar á djúp-
miðum austan- og norðaustanlands í janúar og
febrúar, bættur og aukinn búnaður skipastóls og
verksmiðja og skipulagningu landana,
Þrátt fyrir þessa miklu aflaaukningu drcgu
margir í efa, að ekki mætti gera betur ef notuð
væri nýjasta tækni í formi reiknilíkans og tölvu-
úrvinnslu gagna jafnskjótt og þau bærust frá
skipum og verksmiðjum. Tvö líkön voru gerð í
þessu skyni og prófuð eftir á á metvertiðinni
1977. Hið fyrra var unnið við Reiknistofnun Há-
skólans undir stjórn Páls Jenssonar og gaf þá
niðurstöðu að unnt hefði verið að ná um 10%
meiri afla ef fjarlægðarbætur hefðu verið
hærri og um leið virkari á hinum lengri leiðum.
Við gerð likans Páls var, með tilliti til þeirra að-
stæðna, sem sjómenn búa við hér við land að
vetrarlagi, ekki talið rétt að reyna að stýra veið-
um frekar en óbeint er gert með fjarlægðarbót-
um.
Seinna líkanið gerði Dr. Ingjaldur Hannibals-
son og benti það til þess, að með því að líta á
verksmiðjur annars vegar og flotann hins vegar
sem heildir og stjórna þeim sem slíkum, hefði
mátt ná fram allt að 30% aflaaukningu á vetrar-
vertíð 1977. Hvort slík stýring hefði gefið af
sér umrædda aflaaukningu í þessu tilviki skal
ósagt látið. Á hitt er bent, að til þess að líkanið
nái tilgangi sínum þarf forsendur, sem ekki eru
fyrir hendi a.m.k. nema örsjaldan. Um meðal-
gæftir, meðalskip og sérstaklega meðalhegðun
fisksins er tæpast hægt að tala nema i fáum
tilvikum og af þeim sökum erfitt að stjórna
veiðum þó ekki sé nema fáa daga fram í tímann.
Þá verður ekki annað séð en miðstýring af því
tagi, sem hér um ræðir sé naumast framkvæm-
anleg, nema gerbreyta því þjóðskipulagsformi,
sem við búum við. Jafnvel þótt litið sé framhjá
því hver sé hæfastur til að ákveða hvert sigla
skuli hlöðnu skipi um hávetur verður að taka
mið af því hver gerir út íslensku loðnuskipin.
Það er ekki hið opinbera. Og meðan svo er, virð-
ist naumast rétt að hugsa sér þess háttar mið-
stýringu sem Ingjaldur gerir ráð fyrir.
Árið 1976 hófust loðnuveiðar á djúpmiðum
norðan- og norðvestanlands að sumar- og haust-
lagi. Það ár varð sumar- og haustaflinn 115 þús.
tonn, en er þegar orðinn um 465 þús. tonn á
þessu ári. Eins og kunnugt er fengu norsk skip
um 150 þús. tonn af loðnu við Jan Mayen s.l-
sumar, en merkingar sýna, svo ekki verður um
villst, að sú loðna tilheyrði íslenska loðnustofn-
inum. Á yfirstandandi ári hafa því þegar verið
veidd yfir 1.100 þús. tonn úr þessum fiskstofni
eða um 50—60 milljarðar fiska.
Að loðnuveiðar hér við land myndu endanlega
taka ofangreinda stefnu varð ijóst þegar á árinu
1976 og reyndar voru líkurnar til þess að svo
myndi fara mörgum ljósar alllöngu fyrr. Enda
þótt langtímaveiðiþol þessa fiskstoíns hafi þá
og sé raunar enn ekki þekkt til fulls, mátti leiða
að því sterk rök að óvarlegt væri að fara mikið
yfir 1 millj. tonna árlega meðan viðbrögð loðnu-
stofnsins við hinum stórauknu veiðum væru að
koma í ljós. Þetta var fyrst orðað fyrir 2—3 ár-
um og formlega lagt tii í skýrslu Hafrannsókna-
stofnunarinnar um ,,Ástand nytjastofna á ís-
andsmiðum og aflahorfur 1978“, sem lögð var
fram í nóvember 1977.
„Á skömmum tíma skipast veður i lofti“, segir
máltækið og á það ekki síður við um loðnuveiðar
en margt annað. Ef takmarka þarf heildarloðnu-
afla leiðir af líkum að grundvöllur er ekki lengur
fyrir gerð og notkun reiknlíkana af því tagi sem
hér um ræðir. Hitt er svo annað mál, að ekki er
sama hvar, hvernig og hvenær loðnan er veidd
og liggja bæði til þess líf-, félags- og hagfræði-
legar ástæður. Sömuleiðis má ljóst vera að gerð
Framh. á bls. 575
534 — ÆGIR