Tímarit lögfræðinga - 01.07.1974, Síða 13

fémæti, sem hann á að fá umráð yfir (hilming, ólögmæt meðferð fund-
ins fjár). Þá komi mismunandi aðferðir og til álita (einkum rán og
fjárkúgun), „uden at der dog er Tale om noget gjennemfort, logisk
System“. Einkum veldur svikakaflinn miklum heilabrotum („ensartede
baade i den ene og i den anden Retning“).
2. Krafan um auðgunartilgang sem sameiginlegt einkenni hinna svo-
kölluðu auðgunarbrota hefur smám saman þróazt í danskri refsifræði,
og höfum við fylgt í humáttina á eftir, sbr. Waaben, Det kriminelle
forsæt, bls. 219 og áfr. Lengi vel snerist umræðan um túlkun á hug-
takinu „animus lucri faciendi“ í Rómarrétti. Var það almennt skilið sem
krafa um auðgunarhvöt (í þrengri skilningi), algerlega hugræna af-
stöðu, sem fólst í gróðahvöt. 0rsted benti á, að hið huglæga einkenni
dygði ekki eitt sér. Annaðhvort verður það of vítt vegna þess að það
má skilja sem fullnægingu sérhverrar fjárhagslegrar nautnar, og þótt
miðað sé við ávinning (eignaaukningu), er hugtakið samt óheppilegt.
Nytjataka gæti þannig fallið undir þjófnað, t. d. ef maður tekur hest
til að fara á milli til að spara sér leigu á reiðskjóta. Hins vegar mundu
ótvíræð þjófnaðartilvik geta fallið utan við, svo sem ef hlut er stolið
til að nota hann sem snöggvast eða gefa hann öðrum. Hér er vart
unnt að tala um persónulegan ávinning umfram það, sem leiðir af
sjálfri vörzlutökunni. Hér er það hin neikvæða hlið tileinkunarinnar,
sem áherzla verður lögð á, þ. e. viljinn til að svipta eiganda hlutnum
varanlega. 0rsted hafnar kenningunni um hvöt (motiv) sem refsiskil-
yrði: „Det er altsá ikke bevæggrunden, men selve handlingens objective
beskaffenhed, i forbindelse med det til denne svarende forsæt, hvorpá
alt kommer an“, sbr. Eunomia II, bls. 329. Samkvæmt þessum sjónar-
miðum gæti gertæki fallið undir auðgunarbrot.
Bornemann fylgdi kenningu 0rsteds í stórum dráttum, en breytti
henni nokkuð. Hinn brotlegi þarf að hafa vilja (tilgang) til að slá eign
sinni á hlutinn og afla sér á þann hátt ólöglegs ávinnings (fordel). Með
þessu er aftur lögð áherzla á huglæga afstöðu geranda, en þó með
öðru móti en áður. Hann þarf að hafa vilja til tileinkunar. Skiptir þá
ekki máli, hvort þjófur vill halda hlut eða ráðstafa honum strax. Þó
leit hann öðrum augum á töku í eyðileggingarskyni. Tileinkunin verð-
ur enn fremur að fela í sér ólöglegan ávinning (fordel). Þannig er
tökunni venjulega varið, en þó ekki ef eftir eru skilin tilsvarandi verð-
mæti, t. d. í peningum. Ávinningsviljinn (hvötin) er hjá Bornemann
skilinn á venjulegan hátt sem efsta stig ásetnings, en ekki sem fjar-
lægari hvöt eða undirrót verknaðar. Bornemann taldi það ekki þjófn-
að, ef verðlaus hlutur var tekinn í fjárkúgunarskyni, en gagnstætt
7