Tímarit lögfræðinga - 01.07.1974, Blaðsíða 33

í ljós, að'hinu fyrirhugaða refsilagaákvæði yrði sjaldan beitt af dóm-
stólunum og það hefði því lítið varnaðargildi. Engu að síður lagði
dómsmálaráðuneytið í athugasemdum sínum áherzlu á svipað sjónar-
mið og vinnuhópurinn: „Herved fremhæver man tydeligst den onskede
sidestilling med andre alvorlige forbrydelser. Bestemmelsen foreslás
indsat som § 289 í straffelovens kapitel 28 om berigelsesforbry-
delser. Báde skattesvig og indsmugling rummer i deres typiske form
et vindingsmotiv hos gerningsmanden og et tilsvarande tab for det
offentlige, der gor det naturligt at placere den nye bestemmelse sam-
men med andre berigelsesforbrydelser.“ Hér er rétt að vekja athygli
á þremur atriðum, sem draga úr gildi þessara röksemda:
a) Eðli skattsvika og tíðni eru þess valdandi, að réttarvitund fólks
gagnvart brotum er mjög tvíbent. Milli tíðni brota og réttarvitundar
geta verið víxlverkanir. Varnaðaráhrif refsiákvæðis eða breytingar á
því í þyngingarátt er venjulega því meiri sem réttar- og siðgæðisvit-
und þegnanna er móttækilegri fyrir félagslegt aðhald. Siðgæðis- og
trúarreglur mynda ásamt lagaákvæðum mjög sterkan varnargarð um
líf og limi. Réttarvitund manna skilur fullkomlega nauðsyn þess að
setja umferðarreglur, en hún er tvíbent gagnvart einstökum umferð-
arreglum, t. d. hinum lágu hraðatakmörkum hér á landi. Réttarvit-
undin skilur nauðsyn skattlagningar, en er tvíbent, þegar að framtali
einstaklingsins kemur og skattákvörðun. Sé réttarvitund tiltekins hóps
eða stéttar andstæð gildandi lagareglum, geta varnaðaráhrif þeirra
orðið að engu, t. d. lög um ávana- og fíkniefni í hópi hassneytenda,
lög um herskyldu í hópi friðarsinna eða í ákveðnum trúarsöfnuðum,
sjá Andenæs, Straff og almenprevensjon (TfR. 1966), bls. 18—14.
b) 1 umræðum um almenn varnaðaráhrif er vitneskja borgaranna
og hugmyndir um lagareglur venjulega ofmetin. Vafasamt er um til-
finningaleg áhrif þess, að menn séu dæmdir skv. hegningarlögum, en
ekki sérlögum. Ekki er unnt að hrekja þá getgátu, að slíkt hafi ein-
hver áhrif, en um það atriði skortir réttarfélagsfræðilega könnun. Þá
dregur það úr upplýsingamiðlun um meðferð skattamála, að þau eru
fyrst og fremst afgreidd af stjórnsýsluaðilum, en koma sárasjaldan
til meðferðar hjá dómstólum, þar sem réttarhöld eru opin.
c) Þær tvær breytingar til þyngingar, sem hér um ræðir, snerta
aðeins örfá skattalagabrot, þau stórfelldustu. Það er vafalaust rétt
að hækka refsihámarkið til að geta borið niður á stórfelldum skatt-
svikum. En breytingarnar eru af þessum ástæðum ólíklegar til að
hafa áhrif á tíðni venjulegra skattsvika. Niðurstaðan er sú, að breyt-
ingar þessar geti gert eitthvert gagn og séu tæpast á nokkurn hátt
27