Tímarit lögfræðinga - 01.04.1988, Síða 7

miAitiT--
l.(il>IIMI)l\(.A
1. HEFTI 38. ÁRGANGUR APRÍL 1988
HÆSTIRÉTTUR ÍSLANDS
Ekki alls fyrir löngu urðu nokkrar umræður í fjölmiðlum um Hæstarétt,
hlutverk hans og eðli, verkefni og vinnubrögð, svo og um val dómenda í
réttinn. Tilefnið var ekki síst útkoma ádeilurits eftir hæstaréttarlögmann í
Reykjavík og hugleiðingar hans um störf réttarins og vinnubrögð.
Margt af því, sem sagt hefur verið um Hæstarétt í þessum umræðum, á
við um íslenska dómstóla almennt. En eðlilegt má telja, að Hæstiréttur njóti
mestrar athygli, þar sem hann er æðsta dómsstig landsins og íslensk réttar-
skipan ætlast til þess, að héraðsdómstólar fylgi fordæmum hans í hliðstæð-
um málum. Dómar Hæstaréttar eiga að vera endir allrar þrætu, og þeir eru
mikilvægasti efniviðurinn í fræðilegri umfjöllun á mörgum sviðum réttarins. Á
hinn bóginn fá tiltölulega fá dómsmál meðferð í Hæstarétti, en raunar oft
mjög þýðingarmikil mál. Þess eru og dæmi, að héraðsdómstólar hlíti ekki
fordæmum Hæstaréttar.
Hlutverk Hæstaréttar gagnvart þegnunum er að meginstefnu tvíþætt: 1)
Að leiða réttarágreining til lykta. 2) Að lýsa vanþóknun samfélagsins á tiltek-
inni breytni manna og hafa áhrif á hana til frambúðar. Með fyrra atriðinu er
fyrst og fremst miðað við einkamál, þar sem aðilar deila um réttindi og
skyldur. Síðara atriðið lýtur fremur að hlutverki dómstóla í skaðabótamálum
og refsimálum.
Verkefni Hæstaréttar mótast aðallega af hefðbundnu hlutverki dómstóla
eins og þvt var nú lýst. Smám saman hafa orðið nokkrar breytingar á teg-
undum sakarefna, sem réttinum berast. Hæstiréttur íslands getur ekki valið
úr þeim málum, sem til hans er skotið, svo fremi þau uppfylli skilyrði kæru
eða áfrýjunar. Breytingar á verkefnum réttarins hafa því komið utan frá, en
ekki innan frá, sbr. hins vegar þá skipan, sem gildir hjá hæstarétti Banda-
ríkjanna. Breytt gildismat og örar breytingar á þjóðfélagsháttum, sem lög-
gjafinn er ekki ætíð í takt við, hafa með ýmsu móti sett mark sitt á þau mál,
sem til Hæstaréttar koma. Þannig tíðkaðist ekki til skamms tíma, að sjúkl-
1