Ægir - 01.03.1995, Blaðsíða 17

AUÐLEGÐ OG ÖRBIRGD
Páll Ásgeir Ásgeirsson.
Saga íslenskrar togaraútgerðar er lík
úfnum sjó þar sem öldur rísa og hníga.
Togaraútgerð hefur átt sín blómaskeið
og niðurlægingartímabil. Stundum
hefur náttúran sett strik í reikning
með fiskleysi og ógæftum, en stundum
hefur andbyrinn verið af mannavöld-
um. Og bilið milli auðlegðar og ör-
birgðar hefur oft verið stutt.
Elstu tryggar heimildir um veiðar
með botnvörpu (bjálkavörpu) eru frá
17. öld en hleravarpan kom fram í
Bretlandi árið 1894. Fyrstu gufuknúnu
járnskipin til togveiða voru smíðuð í
Bretlandi 1876. Veiðarfærið sjáift,
trollið, er í stórum dráttum eins og það
var þegar veiðar með því hófust fyrir
120 árum.
Kúturinn kemur
íslensk togaraútgerð er talin hefjast
6. mars 1905 þegar togarinn Coot kom
í fyrsta sinn til heimahafnar í Hafnar-
firði. Coot (sem þýðir blesönd) var
fyrsti íslenski togarinn, eign Fiskveiða-
hiutafélags Faxaflóa. Hann var 150,74
brúttótonn, smíðaður 1892 í Glasgow
og var fyrsta íslenska gufuskipið með
alíslenskri áhöfn. Útgerð Coots gekk
ágætlega í nokkur ár en örlög þess
urðu að stranda við Keilisnes í desem-
ber 1908. Skipstjóri á Coot var Indribi
Gottsveinsson en hann hafði lært til
verka í Englandi.
Þótt útgerð Coots sé jafnan talin
marka upphaf íslenskrar togaraútgerð-
ar höfðu erlendir togarar stundað veið-
ar við ísland frá lokum nítjándu aldar-
innar. Nokkrar tilraunir höfðu verið
geröar til togaraútgerbar frá íslandi en
alltaf í meirihlutaeigu útlendinga. Um-
svifamest þessara erlendu útgerða var
Vídalínsútgerðin sem gerði út sex stóra
togara frá íslandi 1899-1900.
Árið 1901 hóf Valgaröur Breiðfjörð
útgerð Önnu Breiðfjörð sem var segl-
Coot var 159.74 brúttótonn, smíðaður
1892. Hann kom til heimahafnar 5.
mars 1905 en útgerð hans á árunum
1905 tii 1908 er talin marka upphaf
íslenskrar togaraútgerðar.
skip sem átti að veiða í bjálkatroll. Sú
tilraun gekk afar illa, einkum vegna
skorts á tækniþekkingu og var horfið
frá þessum nýmælum og skipinu hald-
ið á ný til handfæraveiða með góðum
árangri.
Orð eru jafnan til alls fyrst og oft er
vitnað til greinar sem stórhuginn Einar
Benediktsson skáld ritaði í Þjóðólf 13.
júní 1896. Þar hvetur Einar til þess að
útlendingum verði bægt frá landhelg-
inni meb gæslu og íslendingar sjálfir
hefji veiðar með botnvörpum. Einar
kemst m.a. svo að orði:
„Vér verðum vel að gæta þess að
botnvörpuaðferðin er hin arðmesta og
hyggilegasta veiðiaðferð, en bátafiski
hin hættulegasta og arðminnsta. Því
veiöum vér ekki sjálfir með botnvörp-
um?"
ÆGIR MARS 1995 17