Ægir - 01.10.1995, Blaðsíða 17

SAMKEPPNISSTAÐA SJÁVARÚTVEGS
í síðustu grein minni ræddi ég um
fiskvinnsluna og stöðu hennar. Nú í lok
september var haldinn aðalfundur Sam-
taka fiskvinnslustöðva. Á þeim fundi
flutti erindi Einar Svansson, fram-
kvæmdastjóri Fiskiðjunnar Skagfirðings
hf. á Sauðárkróki. Fjallaði erindi hans
um samkeppnisstöðu íslenskrar fisk-
vinnslu gagnvart fiskvinnslu í Evrópu-
sambandslöndunum annars vegar og
hins vegar í Noregi. Einar fjallar ítarlega
um styrki sem veittir eru til sjávarútvegs
þessara landa og em það þúsundir mill-
jarðar í heild talið til næstu aldamóta,
þ.e. á næstu fimm ámm. Þessir styrkir
fara í allt mögulegt, úreldingu skipa, ný-
smíði skipa og endurbóta, hafnarað-
stöðu, lagfæringar á löndunaraðstöðu
og geymslu á fiski, uppbyggingu fisk-
markaða, uppbyggingu og endurbóta á
húsnæði og tækjum til fiskvinnslu og
fjárfestingar í fiskeldi, rannsóknir og
menntun í fiskifræði og líffræöi ásamt
fræðslu í þjálfun og stjórnun fisk-
vinnslu og veiða. Þá má ekki gleyma
markaðssetningu og þróun afurða og
umbúða. Eins og sést er sviöið stórt og í
hvern lið er varið feikna fjárhæðum.
Athygli vekur er að flestir þessir liðir em
til að byggja upp og auka starfsemi, en
mikill minnihluti til að draga úr og þá
þannig að einungis er verið að taka burt
óhagkvæm skip og tæki, til að ný og
betri komi í staðin. Þessu er öðru vísi
háttað hér.
Þróunarsjóður sjávarútvegsins hefur
á síöustu tveim árum varið um á milli
2-3 milljörðum króna til úreldingar á
fiskiskipum og nú á allra síðustu vikum
til úreldingar á fiskvinnsluhúsum ein-
hverjum tugum milljóna. Á árunum
1995-2000 mun sjávarútvegurinn þurfa
að borga til Þróunarsjóös um 3,2 mill-
jarða, útgerðin um 2,7 milljarða og fisk-
vinnslan um 0,5 milljarð á sama tíma
og sjávarútvegur er að fá hundruðir
milljarða í styrki í samkeppnislöndun-
um. Og eins og Einar segir: „Á íslandi
borga fyrirtækin inn í sjóðinn öfugt við
Noreg og ESB. Fiskvinnslustyrkirnir eru
mjög frábrugönir. Á íslandi er okkur
borgað fyrir að leggja fiskvinnsluhús
niður en í Noregi og ESB er mönnum
borgað fyrir að byggja ný hús eða
endurnýja. Hugsunin og markmiðin
varðandi fiskvinnsluna hér á íslandi eru
greinilega allt önnur en hjá samkeppn-
isþjóðum okkar. Veit einhver hér inni
hver stefnan er með íslenska fiskvinnslu
eða íslenska sjávarútveg yfirleitt? Ætlum
við að verða verstöð sem skaffar Evrópu
hráefni eins og við höfum alltaf gert?
Höfum við aðra framtíðarsýn?"
Það er full ástæða til að taka undir
orð Einars Svanssonar og spyrja um
stefnu stjórnvalda í sjávarútvegi. Stjórn-
völd eiga ekki að vera með ofstjórnun
af neinu tagi í greininni og styrkjakerfi
Noregs og ESB er mjög óeðlilegt og
veldur verulegri skekkju í samnings-
stöðu okkar gagnvart þessum þjóðum.
En þessir styrkir og kerfið um þá eru
staðreyndir sem við komumst ekki
framhjá. Þetta styrkjakerfi veldur vem-
legum erfiðleikum hjá íslenskum fyrir-
tækjum og skekkir samkeppnisaðstöðu
á alþjóðlegum mörkuðum. Við höfum
hins vegar veriö það heppin að verðlag
á sjávarafurðum hefur heldur hækkað á
undanförnum árum og fyrirsjáanlegt er
að það verður hátt áfram. Það er vegna
stöðugt aukinnar eftirspurnar eftir sjáv-
arafurðum og hins að framboð af gæða-
vöru hefur verið ótryggt.
Krafa íslensks sjávarútvegs til stjórn-
valda er að þau skapi fyrirtækjunum
eðlilegt rekstrarumhverfi og leggi ekki
hindranir í götu þeirra. í þessari kröfu
fellst að til staðar sé vinnuafl sem getur
lifað á þeim launum sem sjávarútvegur-
inn getur greitt og hafi möguleika til að
afla sér þeirrar menntunar sem þessi
iðnaður þarfnast í nútíma samkeppnis-
þjóðfélagi. Þá verða fyrirtækin að hafa
svigrúm til að fjárfesta í nýrri tækni og
geta þróað nýjar vörur, umbúðir og
vinnsluaöferðir til frekari markaðssókn-
ar. Skilningur á þessum þáttum virðist
vera mjög takmarkaður og menn eru
ennþá að reyna að leysa vanda gærdags-
ins og enginn tími til að gæta að fram-
tíðinni, hvað þá að skipuleggja sókn
eða leiðir til að takast á við fyrirsjáanleg
vandamál. Það er því ánægjuefni þegar
maður á borð við Einar Svansson stígur
fram og gerir tilraun til þess að opna
augu manna fyrir framtíðinni.
Það sem Einar Svansson vakti máls á
hefur styrkt þá skoðun mína að því fjár-
magni sem nú er varið til úreldingar og
bálfara í sjávarútvegi, í gegnum Þróun-
arsjóð, eigi að beina í aðra farvegi.
Island er eitt örfárra ríkja i heiminum
sem byggja efnahag sinn á sjávarútvegi.
Öll stærstu ríki heims og ríkjasambönd
eins og ESB byggja sinn efnahag á iðn-
aði og verslun og sjávarútvegur er þar
aðeins lítið brot sem skiptir ekki máli
nema á afmörkuðum svæðum. í þessu
felst bæði styrkleiki og veikleiki íslensks
þjóðfélags og því tel ég að sú stefna að
draga úr í sjávarútvegi, úrelda ný skip
og loka fiskvinnsluhúsum sé röng. Við
höfum úrelt nýjustu fiskiskipin því þau
eru dýrust og erfiðust í rekstri og fisk-
vinnsluhús drabbast niður og geta ekki
keypt ný tæki og búnað sem nauð-
synleg eru í markaöi sem er á stööugri
hreyfingu.
Það fjármagn sem sjávarútvegurinn
sjálfur greiðir til Þróunarsjóðs á að nota
til að úrelda „gömul" skip. Ný skip má
kaupa út úr sókninni hér á heimamið-
um og beina þeim til nýrra verkefna,
eins og hér suður í Atlantshafi á túnfisk
og smokkfisk og ef til vill fleiri tegundir
sem eru þar en enginn veit um, þá er
ónefnt Svalbarðasvæðið en þar er rækja
án kvóta o.fl. Á þessum svæðum má
veiða án takmarkana, en þetta ástand
varir ekki lengi og því er tíminn naum-
ur. Fiskvinnsluna i landi þarf að efla og
leggja mun meiri áherslu á þróun og
markaðssetningu ásamt bættri mennt-
un alls starfsliðs þannig að menn skilji
að hér er um hátæknivæddan matvæla-
iðnað að ræða. í hraða nútímans þarf
að bregðast skjótt við því annars miss-
um við lestina framhjá.
Bjarni Kr. Grímsson
ægir 17