Ægir - 01.10.1995, Blaðsíða 18

Tilurð línurennu á fiskiskipum
Benedikt Gunnarsson
Þeir sem kynntust fyrst sjómennsku á
árunum kringum 1930, þar á meðal línu-
veiðum, hafa sennilega talið að svoköll-
uð línurenna hafi fylgt íslensku línubát-
unum frá fyrstu stund línuveiða af vél-
bátum.
Svo var að minnsta kosti um mig, sem
fyrst kynntist störfum við sjávarsíðuna
sumarið 1933, þá 12 ára gamall, en það
vor fluttist ég til Hríseyjar. Þá var mikil út-
gerð línubáta frá Hrísey og þar var fóstri
minn, Tryggvi Helgason, for-
maður á 12 tonna báti.
Þetta vor og sumar sem
ég var þarna í eyjunni var
ég, eins og hinir strákarnir,
mikið á bryggjunum og í
kringum sjómennina við
löndun og annað sem veiði-
skapnum tilheyrði. Maður
var þarna með þessum hetj-
um hafsins og gleypti í sig
hvert orð sem sagt var um
sjósókn.
En aldrei var talað um
línurennuna frekar en um
annan sjálfsagðan búnað á
bátnum, svo sem stefni eða
stýri, nema ef eitthvaö af
þessu varð fyrir hnjaski og
þurfti lagfæringar við.
En svo er það í kringum
árið 1990 aö Tryggvi fóstri
minn fer að segja mér sögu línurennunn-
ar og það að slíkur búnaður hafi ekki al-
mennt verið tekinn í notkun á íslenska
bátaflotanum fyrr en 1928 og þá fyrst
þegar línubátur keyptur gamall frá Nor-
egi kom með þennan búnað hingað, þó
að fyrsta línurennan hafi verið gerö hér
á landi og þá af íslensku hugviti.
Þegar Tryggvi nefnir hugvitsmanninn,
Kristin Kristjánsson á Nýhöfn á Mel-
rakkasléttu, þá hef ég samband við Jón
Helgason, kunningja minn og fyrrum
samstarfsmann og bróðurson nefnds
Kristins. Frá Jóni fékk ég minnisblöð eftir
Kristin þar sem m.a. er rætt um tiiurð
rennunnar. Út frá þessum minnisblöðum
og frásögn Tryggva hef ég nú skráð þessa
frásögn.
Fiskilínan var þá eins og nú beitt og
lögð niður í stamp. Hún var síðan, áður
en rennan kom, greidd með höndum
upp úr stampinum eftir því sem hún
lagðist.
Ekki var hægt að keyra mikla ferð við
lagninguna því hafa varð undan við að
greiða línuna upp úr stampinum, ella var
hætta á að of mikið færi fyrir borð í
kvippum og flækjum. Einnig var það ekki
hættulaust að hafa hendur á línunni með
öllum sinum önglun, enda ekki einsdæmi
að menn færu fyrir borð þegar öngull
kræktist í þá og gat þá orðiö erfitt um
björgun.
Nú segir Kristinn svo frá að hann var á
ferð ásamt öðrum félögum sínum frá
Raufarhöfn og fengust þeir dálítib við
línuveiðar. Þar kom tali þeirra félaga hve
mikla þýbingu það hefði ef unnt væri að
finna aðferð til þess að keyra út línuna
fulla ferb, þannig að önglarnir rektust
greiðlega í sjóinn. Þetta ætti að minnka
líkur á aö línan færi í flækjum í sjóinn og
ónýtti þar með hluta lagnarinnar.
Nokkru seinna, sem mun hafa verið
eftir áramót 1922-23, sér hann frétt í
blaði um það ab maöur hafi farist með
þeim hætti að öngull kræktist í hann þeg-
ar hann var aö kasta línu á mótorbát.
Varð þetta aukin ástæða fyrir Kristin að
rifja upp samtal þeirra félaga haustið
áður. Fór hann nú í alvöru að velta þessu
máli fyrir sér. Hann sá fljótt að það sem
til þurfti var fyrst og fremst það ab línan
rektist lóðrétt upp úr stampinum í stað
þess að dragast yfir brún hans þannig að
önglarnir slægjust til og frá um yfirborö
línunnar í stampinum og
kipptu með sér flækju af
línu.
Þessi hugdetta hans gerði nú
eftirleikinn auðveldari. Þetta
ber Kristinn saman við egg
Kólumbusar, lausnin liggur í
augum uppi þegar forsendan
er fundin.
Og nú gerði hann sér rennu
á trilluna sína sem fullnægði
þeim skilyrðum sem hann
setti búnaðinum og var það
frumgerð þeirra renna sem
síðar fylgdu hverjum línubát
um áratugi í lítið breyttu
formi.
En nú var eftir ab markaðs-
setja hugmyndina.
Hann leitaði á náðir ráðu-
neytismanna um fyrir-
greiðslu, en mætti þar litlum
skilningi. Hann reyndi að fá lögvernd á
hugmyndina en honum var tjáð að engin
patentlöggjöf væri til í landinu. Skildist
honum að það væri helst til kóngsins ab
leita með fyrirgreibslu. En Kristinn í Ný-
höfn kunni ekki að leita ásjár hjá dönsk-
um kóngi.
En svo er þab um voriö 1924 að hann
fær óvænta heimsókn af Kristjáni Bergs-
syni, forseta Fiskifélags íslands. Var erindi
hans þá að forvitnast um „einhvern út-
búnað til þess ab láta línu renna í sjóinn".
Út úr þessu hafðist það að hann fékk
pöntun frá Fiskifélaginu á tveimur lagn-
ingarrennum fyrir vertíðarbyrjun 1925.
Smiðja Kristins er vinstra megin í myndinni, áföst við
íbúðarhúsið. Smiðjan var þrískipt. Fyrir miðju, þar sem
dyrnar eru, var eldsmiðja. í endanum næst íbúðarhúsinu var
aðstaða til trésmíða, rennibekkur og hefilbekkur. í endanum
fjarri húsinu var síðan vélsmiðjan. Vindmyllan var m.a.
notuð til að drífa rennibekkinn.
18 ÆGIR