Tímarit lögfræðinga - 01.06.1996, Blaðsíða 11

ml. 1. mgr. greinarinnar. Hefur ákvæðið þvert á móti verið túlkað sem svo-
kölluð vísiregla, sem miði að verulegu leyti við réttarvitund og sanngirnismæli-
kvarða við mat á því hvort eignarskerðingar teljast bótaskyldar eða ekki.16
3.2 Almennar takmarkanir eignarréttar
Þegar rætt er um bótalausar skerðingar, má segja að um tvo meginflokka sé
að ræða. í fyrsta lagi er um að ræða svokallaðar hefðhelgaðar eignarskerðingar
og má í því sambandi nefna skatta, sektir, eignaupptöku og sambærileg úrræði,
svo og brottfall réttinda fyrir hefð, fyrningu, vanlýsingu, traustfang o.fl. I
aðalatriðum er ágreiningslaust hvar mörk umræddra takmarkana og bótaskyldra
eignarskerðinga liggja, þó ávallt geti verið um takmarkatilvik að ræða.17 I öðru
lagi er um að ræða þær eignarréttarlegu takmarkanir, sem til sérstakrar skoð-
unar eru hér, þ.e. skorður og takmarkanir á meðferð, nýtingu og eftir atvikum
framsali eignarréttinda, sem leiða má beint af lögum eða eru heimilaðar þar og
oft eru nefndar almennar takmarkanir eignarréttar.18 Helstu vandamál sem
komið hafa upp í nefndri umræðu lúta einmitt að því að draga mörkin milli
eignarnáms annars vegar og umræddra takmarkana hins vegar, sem mönnum
hefur þá verið gert að þola bótalaust. Þar er um flókið og margslungið álitaefni
að ræða.19
í aðalatriðum má segja, að þær eignaskerðingar skoðist eignamám, sem leiða
af sér hreina og endanlega yfirfærslu eignarheimilda frá þolandanum til annars
aðila og viðkomandi ráðstöfun beinist alfarið og eingöngu að viðkomandi eign.
Hinar almennu takmarkanir fela fremur í sér almennt bann eða takmörkun, sem
leiðir beint af lögum, beinist gegn öllum þeim eignum sem eins er ástatt um,
hafa alla jafna óverulegt fjárhagslegt tjón í för með sér og leiða yfirleitt ekki til
yfirfærslu eða afnáms eignarheimilda. Hér á milli liggur fjöldi takmarkatil-
vika.20
Þegar skoðaðar eru nánar hinar almennu takmarkanir eignarréttar, er vert að
undirstrika þá staðreynd, að engum eignarréttindum eru af hálfu löggjafans sett
jafn fjölþætt og veigamikil takmörk og umráða- og nýtingarrétti fasteignareig-
16 Gaukur Jörundsson, „Eign og eignarnám.“ Úlfljótur, 4. tbl. 1964, bls. 171 og 185-186
og Um eignamám, bls. 394-404.
17 Sjá nánar Gauk Jörundsson, Um eignarnám, bls. 114-117.
18 Ástæða er til þess að geta þess, að mörk hefðhelgaðra eignaskerðinga og almennra tak-
markanna eignarréttar eru kannski ekki fyllilega skýr og má t.d. benda á, að Olafur Lárusson
virðist ekki gera skýran greinarmun þama á milli, sbr. Eignaréttur /, bls. 34 og áfram.
19 Vandamálið hefur enn fremur snúið að því að meta hvort í löggjöf kunni jafnframt að vera
gert ráð fyrir bótaskyldum takmörkunum sem þó teljast ekki vera eignarnám í skilningi 2. ml.
1. mgr. 72. gr. stjómarskrár. Gaukur Jörundsson telur þó að það hafi líkur á móti sér að í
löggjöf geti verið um annars konar eignarnámshugtak að ræða en skv. 2. ml. 1. mgr. 72. gr.,
sbr. Um eignamám, bls. 117.
20 Gaukur Jörundsson, Eignaréttur, bls. 50-52.
87