Tímarit lögfræðinga - 01.06.1996, Blaðsíða 12

anda. Þær takmarkanir og skorður eru raunar ekki nein síðari tíma uppfinning,
en þýðing þeirra hefur hins vegar vaxið mjög síðari ár og áratugi, samhliða því
sem öll samfélagsgerðin hefur orðið flóknari, þjóðfélagið og þjóðfélagsgerðin
þróaðri og ríkisafskipti vaxið. Helstu flokkar umræddra takmarkana hafa snúið
að öryggis- og heilbrigðisþáttum, mengunarvömum, náttúruverndarsjónarmið-
um, verndun sögulegra minja, nauðsyn hagkvæmrar tilhögunar á byggð í þétt-
býli, nýtingu bújarða til sveita, samgöngumálum, o.fl.21 Fundust því í lögum
fjölþættar og yfirgripsmiklar takmarkanir við nýtingu fasteignareiganda á
eignarheimildum sínum, beinlínis af umhverfisréttarlegum toga, miðað við
síðari tíma skilgreiningar, löngu áður en menn höfðu mótað umhverfisréttinum,
sem slíkum, ákveðinn bás eða réttarsvið.
Almennar lögbundnar takmarkanir í framangreindum skilningi má fella í tvo
meginflokka. Annars vegar eru það takmarkanir sem settar eru við meðferð og
nýtingu eignar, en hins vegar takmarkanir sem beinast gagngert að mögulegum
aðilaskiptum og framsali eignarréttinda að viðkomandi eign. Þær umhverfis-
réttarlegu takmarkanir sem eru til sérstakrar skoðunar hér falla í aðalatriðum í
fyrri flokkinn.22
3.3 Eignarréttarvernd og EES samningurinn
Aður en lokið er almennri umfjöllun um inntak stjórnskipulegrar verndar
eignarréttar, þykir rétt að víkja örfáum orðum að EES samningnum, aðild
Islands að honum og setja fram þá spurningu, hvort fullgilding hans kunni að
hafa leitt til frekari eignarréttarlegra takmarkana en leiddar verða beint af
landsrétti og eðlileg lögskýring 72. gr. stjórnarskrár leyfir.
Samkvæmt 125. gr. EES samningsins, sbr. 2. gr. laga nr. 2/1993, er beinlínis
mælt fyrir um að tilvist hans skuli í engu hrófla við þeim reglum, sem gilda um
skipan eignarréttar í aðildarríkjunum. Grundvöllur eignarréttar einstakra aðildar-
ríkja, þ.m.t. heimild til eignarnáms eða bótalausra takmarkana eignarréttar,
ræðst þannig eftir sem áður af þeirra eigin stjórnskipan, sbr. 72. gr. stjórnarskrár
okkar.23 Fram hjá hinu verður hins vegar ekki horft, að aðild íslands að
umræddum samningi hefur ýmsar skyldur í för með sér, og þar á meðal gekkst
ísland undir skyldur á sviði umhverfismála, sbr. einkum 3. kafla, V. hluta EES
samningsins, sbr. lög nr. 2/1993. í tilgreindum kafla EES samningsins, sbr. 73.
gr. hans er m.a. kveðið á um markmið samningsaðila í umhverfismálum og í 74.
gr. er síðan vísað til viðauka XX við hann, þar sem tilgreindar eru þær gerðir
Evrópusambandsins af sviði umhverfisréttar, sem gilda skuli í aðildarlöndum
21 Sjá nánar um þetta atriði, Gauk Jörundsson, Umeignarnám, bls. 114-117 og Eignaréttur,
bls. 50-52, Ólaf Lárusson, Eignaréttur 1, bls. 34 og áfr. og Tryggva Gunnarsson, Takmark-
anir aðilaskipta áfasteignum. Handrit til kennslu, Reykjavík 1996, bls 4-5.
22 Um takmarkanir aðilaskipta að fasteignum sjá nánar Tryggva Gunnarsson, Takmarkanir
aðilaskipta áfasteignwn.
23 Ólafur W. Stefánsson, Stefán M. Stefánsson og Tryggvi Gunnarsson, sama rit, bls. 28-
29. Sjá samhljóða ákvæði í 222. gr. Rómarsáttmálans.
88