Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Page 40

armenn, sem best kæmust af, ótvíræðan hag af því að kaupa veiðiheimildir af
hinum átta, sem verr væru staddir, og flytja yfir á báta sína. Þannig myndu bát-
unum smám saman fækka í frjálsum viðskiptum í milli útgerðarmannanna úr
sextán í átta eða að því marki, sem hagkvæmast væri. Kunnara er en frá þurfi
að segja, að seinni aðferðin varð fyrir valinu, meðal annars að frumkvæði út-
gerðarmanna.9 Úthlutaði ríkið þeirn veiðiheimildum í botnfiski í samræmi við
hlutfall afla þeirra í heildarafla frá hausti 1980 til jafnlengdar 1983.10
2.
Um það er lítill ágreiningur, að kvótakerfi það, sem myndaðist hér á níunda
áratug, er hagkvæmt. Annars væri hér varla deilt af jafnmiklu kappi og raun ber
vitni um það, hvernig skipta skuli gróðanum af fiskveiðum, á sama tíma og
útgerðarmenn erlendis reka víðast fyrirtæki sín með tapi og eru háðir fjár-
framlögum frá hinu opinbera. Skýringin á því, að kerfið er hagkvæmt, liggur í
eðli veiðiheimildanna.* 11 Þær eru í fyrsta lagi einstaklingsbundnar. Útgerðar-
menn vita fyrir, hversu mikið þeir mega veiða á vertíðinni, og geta miðað
ákvarðanir sínar og áætlanir við það, í stað þess að áður neyddust þeir til að taka
þátt í kostnaðarsömu kapphlaupi um að landa sem mestum afla á sem skemmst-
um tíma. Þeir geta einbeitt sér að því að lækka kostnað. Veiðiheimildimar eru í
öðru lagi framseljanlegar, svo að þær geta færst í frjálsum viðskiptum til
þeirra útgerðarmanna, sem best komast af, best kunna til útgerðar. Tilfærsla
veiðiheimildanna segir í senn til um, hverjum best gengur, og knýr menn til
frekari dáða. Veiðiheimildirnar eru í þriðja lagi varanlegar, svo að útgerð-
armenn taka að horfa til miklu lengri tíma en einnar vertíðar, þeir skipuleggja
veiðarnar betur og vandlegar. í fjórða lagi skiptir það máli, að heimildirnar eru
til að veiða tiltekið hlutfall af leyfilegum heildarafla. Þetta merkir, að útgerðar-
menn hugsa ekki aðeins um að landa þeim afla, sem þeir hafa heimildir fyrir, á
sem ódýrastan hátt, heldur líka um hitt, að leyfilegur heildarafli sé ákveðinn
varlega eða skynsamlega hverju sinni. Þeir vilja vitaskuld hámarka lang-
tímaarðinn af þeirri heild, sem þeir eiga hver og einn hlut í, ef svo má að orði
komast. í fæstum orðum fer hagur þeirra hvers og eins saman við hag þeirra
allra ólíkt því, sem var við ótakmarkaðan aðgang.
En er kvótakerfið réttlátt? Þorsteinn Gylfason svarar neitandi. Að sögn hans
var upphafleg úthlutun veiðiheimilda eða kvóta ranglát. Þorsteinn tekur dæmi
til að skýra mál sitt:12
9 Sbr. Halldór Jónsson: „Ákvarðanataka í sjávarútvegi og stjóm fiskveiða“ t' Samfélagstíðindum,
10. árg. 1990, 99.-141.bls.
10 Tryggvi Gunnarsson tók til rannsóknar, hvort kvótakerfið í fiskveiðum stæðist ákvæði
stjómarskrárinnar um atvinnufrelsi, og komst að þeirri niðurstöðu, að svo væri, „Stjórnarskráin og
stjórnun fiskveiða og búvöruframleiðslu" í Tímariti lögfrœðinga, 39. árg. 1989, 109.-125. bls.
11 Ragnar Árnason: „Minimum Information Management in Fisheries" í Canadian Journal of
Economics, 23. árg. 1990, 630.-653. bls.
12 Þorsteinn Gylfason: „Fiskur, eignir og ranglæti" í Réttlœti og ranglœti, 124.-125. bls.
34